Morgunblaðið - 29.01.1995, Blaðsíða 6

6 SUNNUDAGUR 29. JANÚAR 1995
MORGUNBLAÐIÐ
ERLEIMT
Morgunblaðið/Jóhanna Kristjónsdóttir
MENNTUN kvenna hefur tekið stakkaskiptum í Saudi Arabíu en margir bókstafstrúarmenn telja
þá þróun lítt heillavænlega.
Land blæjunnar
Saudi-Arabía er lokað
land en teikn eru á lofti
um að völd konungs-
fjölskyldunnar séu
ekki jafn trygg og áð-
ur. Auður Ingólfs-
dóttir fjallar um þró-
unina í þessu íhalds-
sama múhameðs-
trúarríki
VESTRÆNN blaðamaður
í Saudi-Arabíu var að
virða fyrir sér konu
íklædda svörtum kufli
og með blæju. Konan sat við hlið
manns síns og þegar hún hreyfði
sig til í sætinu opnaðist kuflinn
snöggvast og blaðamaðurinn sá
glitta í svartan, þröngan leðurkjól
og íburðarmikla perlufesti.
Á sama hátt og konur í Saudi-
Arabíu hylja líkama og andlit fyr-
ir augum almennings hefur ríkið
Saudi-Arabía haft á sér einskonar
blæju gagnvart umheiminum.
Þessari blæju var hinsvegar lyft
um stundarsakir í Persaflóastríð-
inu þegar þúsundir vestrænna
hermanna og fréttamanna
streymdu inn í landið. Þá kom í
ljós að rétt eins og konan sem var
klædd samkvæmt nýjustu tísku
innundir kuflinum er Saudi-Arab-
ía land mikilla mótsagná.
Þetta ríka, íhaldssama mú-
slimaríki virðist ekki eins stöðugt
o g yfirvöld þar hafa gjaman hald-
ið fram. Eftir lok Persaflóastríðs-
ins hefur blæjan aftur verið dreg-
in yfír landið. Þeir fáu blaðamenn
sem hafa fengið að koma til lands-
ins síðan em þó sammála um að
mikill vandi blasi við konungsfjöl-
skyldunni og völd hennar séu ekki
eins trygg og áður.
Vestræn utanríkisstefna
í kjölfar stríðsins við Persaflóa
1991 hefur utanríkisstefna Saudi-
Arabíu orðin mjög vestræn í sam-
anburði við önnur Arabalönd og
sérstaklega hafa tengslin við
Bandaríkin verið treyst. Olíuút-
flutningur til Bandaríkjanna hefur
tífaldast á undanfömum fimm
árum og innflutningur á banda-
rískum vörum hefur tvöfaldast á
sama tíma. Jafnframt hefur kon-
ungsríkið eytt gífurlegum fjár-
munum í vopnakaup frá Banda-
ríkjunum.
Gagnstæð þróun innanlands
Þessi nánu efnahagslegu tengsl
við Bandaríkin hafa verið mörgum
heittrúuðum múslimum þyrnir í
augum. Þó Saudi-Arabía hafi
lengi talist eitt af íhaldssömustu
ríkjum islams vom ýmsir siðir
vesturlandabúa farnir að síast inn
í þjóðfélagið fyrir stríðið. Þessir
siðir hafa fengið æ minni hljóm-
grunn undanfarið en raddir heit-
trúaðara múslima eru að sama
skapi orðnar háværari en áður.
Þessar raddir hafa verið mjög
gagnrýnar á ýmislegt í samfélag-
inu. Fulltrúar heittrúaðara hafa
m.a. bent á að bankakerfið fylgi
ekki lögum islams og einnig eru
þeir mjög mótfallnir þátttöku
kvenna í æðri menntun.
Heittrúaðir hafa beitt ýmsum
aðferðum við að koma áróðri sín-
um á framfæri. Moskur og háskól-
ar eru helstu fundarstaðir þeirra
en hljóðupptökum hefur einnig
verið dreift leynilega um landið
og ollið töluverðum óróa meðal
stjómarsinna. Tónninn í þessum
hljóðupptökum er byltingar-
kenndur og konungsfjölskyldan
er harðlega gagnrýnd fyrir ýmiss
konar spillingu sem stríðir gegn
lögum islams.
Aukin völd trúarlögreglu
Fahd, konungur Saudi-Arabíu,
hefur reynt að koma til móts við
kröfur heittrúaðra m.a. með því
að gefa hinni svokölluðu trúarlög-
reglu (Mutawwa) meiri völd. Trú-
arlögreglan á að sjá um að almenn-
ingur fýlgi siðferðisreglum samfé-
lagsins og refsar þeim sem þær
bijóta. Fjárhættuspilarar, samkyn-
hneigðir, betlarar og konur sem
hylja ekki hár sitt og líkama eru
dæmi um þá sem lenda á svörtum
lista hjá trúarlögreglunni.
Tilgangur Fahd konungs hefur
líklegast verið sá að aukin völd
trúarlögreglunnar myndu draga
athyglina frá konungsfjölskyld-
unni og vestrænni utanríkis-
stefnu hennar. Þessar aðgerðir
hafa þó ekki nægt til að kveða
niður gagnrýnisraddir og í sept-
ember gripu yfirvöld til þess ráðs
að handtaka tvo trúarleiðtoga,
Satar Hawali og Salman Audeh.
Vegna takmarkaðs aðgangs
fréttamanna að landinu er erfitt
að átta sig nákvæmlega á því
hver staða konungsfjölskyldunn-
ar er en það er þó ljóst að hún á
í vök að veijast.
Olíuauðurinn ekki
óendanlegur
Vaxandi fylgi við heittrúaða
múslima má að hluta til skýra sem
andsvar við áhrifum frá Vestur-
löndum sem flæddu yfir Saudi-
Arabíu i Persaflóastfíðinu og
einnig hinni vestrænu utanríkis-
stefnu sem leiðtogamir hafa fylgt
síðan. Aðalskýringin er þó senni-
lega hnignandi hagkerfi.
Saudi-Arabar eru smám saman
að átta sig á því að olíuauðurinn
sem gerði þá að einni ríkustu þjóð
heims er ekki óendanlegur. Lækk-
andi olíuverð og mikill kostnaður
af Persaflóastríðinu, sem Saudi-
Arabía bar hitann og þungann af,
hefur orðið þess valdandi að erfitt
hefur verið að viðhalda velferðar-
kerfinu. Meðallaun hafa lækkað,
sjúkrahúsin anna ekki eftirspurn
og vaxtalaus lán til húsnæðis-
kaupa heyra nú sögunni til. At-
vinnuleysi er líka að verða meira
áberandi. Einungis þriðjungur
þeirra sextán þúsund stúdenta
sem útskrifuðust úr háskóla á síð-
asta ári fundu einhveija vinnu.
Opinberir aðilar eru ekki lengur
færir um að sjá háskólamenntuð-
um fyrir auðveldri, vel borgaðri
vinnu og einkaaðilar kjósa frekar
að ráða til sín erlent vinnuafl.
„Erlendir starfsmenn vinna betur,
eru faglegri og kosta minna“ var
nýlega haft eftir forystumanni í
einkageiranum. Mörgum ungum
mönnum þykir því að konungsfjöl-
skyldan hafi brugðist og leita því
á náðir heittrúaðara í staðinn.
Versnandi staða kvenna
Staða kvenna hefur löngum ver-
ið mjög bágborin í Saudi-Arabíu.
Konur mega ekki keyra bifreiðar
og þátttaka þeirra í atvinnulífínu
er takmörkuð við kennslu í
stúlknaskólum og heilsugæslu.
Kynin mega ekki umgangast hvort
annað á opinberum vettvangi og
trúarlögreglan sér til þess áð allar
konur hylji sig eins og viðeigandi
þykir. Karlmenn geta fengið skiln-
að án þess að tilgreina sérstaka
ástæðu og einnig er þeim heimilt
að eiga allt að fjórum konum svo
framarlega sem þeir geta sýnt
fram á að þeir geti séð jafn vel
fýrir þeim öllum.
Þar sem helst hefur þokast í
réttindabaráttu kvenna er í
menntunarmálum. Áður fyrr var
meirihluti kvenna ólæs en nú eru
til sérstakir stúlknaskólar og
langflestar stúlkur eiga kost á
einhverri grunnmenntun. Mennt-
unarmál kvenna hafa þó átt undir
högg að sækja með auknum áhrif-
um heittrúaðra. Þeir róttækustu
meðal heittrúaðara eru mjög nei-
kvæðir í garð háskólamenntaðra
kvenna og kalla þær öllum illum
nöfnum.
Fyrir rúmum íjórum árum mót-
mæltu um sjötíu konur í Saudi-
Arabíu ökubanninu með því að
reka bílstjórana út úr bílunum
sínum og keyra sjálfar í miðborg
höfuðstaðarins, Riyadh. Þessi
mótmæli voru fljótt kveðin niður
og engar sambærilegar fregnir
um álíka aðgerðir að hálfu kvenna
hafa borist síðan. Hins vegar er
vert að hafa i huga að nú er að
vaxa upp í Saudi-Arabíu fýrsta
kynslóð kvenna þar sem menntun
er tiltölulega almenn. Hingað til
hafa konur t.d. þurft að treysta
á karlmenn til að túlka kóraninn
þar sem þær voru flestar ólæsar.
Margar hefðir samfélagsins
eins og ökubannið eiga sér enga
stoð í islam og tíðkast ekki í öðr-
um ríkjum múslima. Með aukinni
menntun er hugsanlegt að konur
verði meðvitaðri um það óréttlæti
sem þær búa við og líklegri til
að rísa upp. Hitt er þó ljóst að
Saudi-Arabía er ekki ginnkeypt
fyrir öllum áhrifum frá Vestur-
löndum og breytingar í samfélag-
inu munu því koma frá fólkinu
sjálfu en ekki vegna utanaðkom-
andi áhrifa.
Rannsóknir kveikja vonir
um mótefni gegn alnæmi
Boston. Morgunblaðið.
0 .J. Simp-
son á
snældu
BÓK byggð á viðtölum við O.J.
Simpson er nú komin á markað
í Bandaríkjunum en í henni grein-
ir hann frá sinni hlið mála. Rétt-
arhöld í máli Simpsons standa nú
yfir í Los Angeles en hann er
sakaður um að hafa myrt eigin-
konu sína og vin hennar Ronald
Goldman. Simpson segist vera
saklaus og lýsir því yfir í bókinni
að morðið á konu hans megi rekja
til sambands hennar við eitur-
lyfjaneytandann Faye Resnick.
Simpson las einnig inn kafla úr
bókinni á snældu á meðan hann
var í fangelsi og var hún gefin
út samhliða bókinni á föstudag.
Verjendur Simpsons hafa boð-
að ný vitni í málinu, meðal ann-
ars fólk sem á að hafa séð fjóra
grunsamlega menn hlaupa frá
húsi eiginkonu Simpsons um það
leyti er hún var myrt.
VISINDAMENN segja að tilfelli al-
næmissjúklings, sem gengið hefur
með alnæmisveiruna í tólf ár án þess
að að verða veikur, hafí hleypt
óvæntri von í leitina að mótefni gegn
hinum skæða sjúkdómi. í ljós kom
að sjúklingurinn er með bæklaða
ónæmisveiru eins og notuð hefur
verið til að gera tilraunir með mót-
efni á öpum.
Flestir verða veikir innan tíu ára
frá því að þeir smitast af alnæmis-
veirunni, en um fimm af hundraði
hafa haldið heilsu lengur. Læknar
voru að rannsaka hvers vegna þessi
sjúklingur, sem er 44 ára og fékk
veiruna þegar honum var gefið blóð-
þykkingarefni gegn dreyrasótt, hefur
verið heilbrigður svo lengi þegar
þeir komust að því að hann hafði
með náttúrulegum hætti smitast af
hinni veikluðu veiru.
Rannsókn þessi var birt í tímarit-
inu New England Journal of Medic-
ine á fimmtudag og er sú fyrsta sem
bendir til þess að fólk geti átt von
um langlífi eftir að hafa smitast af
veikluðu veirunni.
Vísindamenn komust að því fýrir
tilviljun að veiklaða veiran er eins
og sú, sem notuð hefur verið í til-
raunamótefni fyrir apa. Veiran hefur
gefið góða raun í þeim tilraunum,
en ekki hefur þótt hættandi á að
gefa hana mönnum.
„Helsta áhyggjuefnið er öryggi,
öryggi, öryggi,“ sagði dr. Ronald C.
Desrosiers, sem vinnur við aparann-
sóknir, og vann rannsóknina ásamt
dr. John Sullivan, við læknadeild
University of Massachusetts. „Þess-
um náunga vegnar vel og það bend-
ir til að þetta geti verið öruggt."
Hættan er sú að mótefnið verði
það sterkt að fólk veikist af alnæmi.
Þótt veiklaða veiran hafi borið árang-
ur með fullorðna apa, veiktust ap-
aungar, sem gefíð var mótefnið, í
tilraun sem ekki hefur verið lýst
opinberlega. Þá hafa menn áhyggjur
af því að börn þoli ekki mótefnið,
þótt fullorðnir geti notað það. Það
gæti haft í för með sér að fóstur
smitist hafi mæður fengið mótefnið
fýrir þungun.
Að klóra sér í kollinum
Sullivan vill hins vegar hefja rann-
sóknir á mönnum sem fyrst. „Þegar
ný maður smitast á fimmtán sek-
úndna fresti getum við ekki setið
aðgerðalaus, klórað okkur í kollinum
og sagt að við þurfum að hugsa
málið í tíu ár í viðbót,“ sagði Sulli-
van í samtali við bandarísku frétta-
stofuna AP.
Búast má við því að tilraunir með
mótefnið á mönnum hefjist innan
nokkurra ára. I.yfjafyrirtæki í ná-
grenni Boston hefur þegar keypt
einkarétt á að framleiða og þróa lyf-
ið fyrir fólk.