Morgunblaðið - 29.01.1995, Blaðsíða 14

14 SUNNUDAGUR 29. JANÚAR 1995
MORGUNBLAÐIÐ
IKJÖLFAR ferjuslyssins á
Eystrasalti þegar Eston-
ia fórst ákvað BIS útgáf-
an sænska að gefa út
plötu með áttundu sin-
fóníu Mahlers til að safna
fé fyrir eftirlifendur. For-
svarsmaður útgáfunnar
fór af stað og fékk fremstu sin-
fóníuhljómsveitir Svíþjóðar, Gauta-
borgarsinfóníuna og Óperusinfón-
íuna, til að gefa vinnu sína, ýmsa
kóra til að syngja fyrir ekkert og
stjórnandann heimskunna Neeme
Járvi til að stýra kauplaust, samdi
við dagblöð um að gefa auglýsingar
og póstþjónustuna sænsku um að
dreifa plötunni fýrir ekkert. Platan
kom út fyrir jól í Svíþjóð að safn-
aði dijúgu fé til bágstaddra, en allt
var þetta dæmigert fyrir eldhugann
Robert von Bahr, eiganda BIS út-
gáfunnar, sem meðal annars hefur
mikinn áhuga á íslenskri tónlist.
BIS er hugarfóstur Roberts von
Bahrs, sem stofnaði fyrirtækið til
að gefa út upptökur með verkum
fyrri eiginkonu sinnar, Gunillu von
Bahr 1973. Fram að því hafði von
Bahr fengist við ýmislegt, en hann
nam tónlist, lögfræði, hagfræði,
tölfræði og ýmis tungumál og vann
meðal, annars sem farandsali, við
silfurpeningabræðslu og sem leigu-
bílstjóri. Bahr er enda fjölfróður
maður og sem dæmi má nefna að
fyrirtækið státar af því að geta tek-
ið við og svarað pósti á ensku,
sænsku, dönsku, finnsku, norsku,
welsku, þýsku, frönsku, spænsku
og japönsku. Einnig segir í bækl-
ingi frá BIS að bréf megi senda á
ítölsku, rússnesku, portúgölsku og
hollensku, en þeim verði ekki svarað
á sömu málum.
Frá fyrsta degi var von Bahr
ákveðinn í að reka BIS ólíkt öðrum
útgáfum og setti sér ákveðnar regl-
ur; að taka upp það sem aðrir ekki
vildu taka upp, að taka upp heildar-
verk tónskálda og að engin plata
yrði nokkurn tímann tekin af skrá,
þ.e. hætti að fást hjá fyrirtækinu.
Von Bahr stýrði upptökum sjálfur
í upphafí og gerir enn að mestu
leyti, hann sér yfírleitt sjálfur um
að skrifa skýringartexta með plöt-
unum, Marianne kona hans sér um
pökkun fyrir útflutning og yfir-
bygging fyrirtækisins er nánast
engin, alls eru fjórir starfsmenn til
viðbótar, þó að útgáfumar séu orðn-
ar á áttunda hundrað og að á síð-
asta ári hafí fyrirtækið selt vel yfír
500.000 diska. Með svo lítilli yfír-
byggingu þarf BIS ekki að selja
nema um 4.000 eintök af flestum
plötum til að útgáfan beri sig, en
af dýrari útgáfum, meðal annars
þar sem útgáfurétturinn er dýrari,
þarf hún að selja nálægt 10.000
eintök. Þannig má eins búast við
því að Robert von Bahr svari sjálfur
í símann ef hringt er í skrifstofur
BIS í Stokkhólmi, og þannig var
þvi farið er ég hringdi í hann til
að leita upplýsinga um BIS útgáf-
una, en til gamans má geta að í
samtali okkar kom í ljós að hann
hefur nokkuð vald á íslensku til
viðbótar við málaflóruna sem áður
er getið, og segist meðal annars
geta lesið hana þó hægt fari.
Siðferðileg skylda
Plötuútgáfur sem sérhæfa sig í
sígildri tónlist gera út á það að
vera alltaf með eitthvað nýtt á boð-
stólum og vegna þess að tónverk
þekktra tónskálda seljast best er
alltaf verið að gefa út aftur og aft-
ur sömu verkin með nýjum flytjend-
um. Þannig eru hver útgáfa á mark-
aði í nokkur ár, en víkur svo fyrir
nýrri, þó þær bestu séu síðar endur-
útgefnar á ódýrara merki. BIS héf-
ur aftur á móti þann háttinn á að
þær plötur sem fyrirtækið gefur út
eru alltaf fáanlegar hjá fyrirtækinu,
sem er mun ódýrara, því þær eru
þá alltaf að afla einhverra tekna,
aukinheldur sem BIS hefur það fyr-
ir reglu að hljóðrita hvert verk al-
mennt ekki nema einu sinni, enda
er það stefna von Bahrs að gefa
ekki nema út fyrsta flokks upptök-
ur og því óþarfí að taka verkið upp
aftur.
Á síðasta árí kom úr fyrsti vísir
að heildarútgáfu sænska fyrir-
tækisins BIS á verkum Jóns
Leifs. Árni Matthíasson ræddi
við eiganda fyrirtækisins, eld-
hugann Robert von Bahr, sem
segir íslenskt listalíf ótrúlega
fjölskrúðugt.
Sú skipan að hafa allar
plötur í útgáfu gerir að verk-
um að allar á áttunda hundr-
að plötur BIS eru fáanlegar
hjá fyrirtækinu, en von Bahr
gerir ekki mikið úr því; „ef
þú þarft að bera allar plöturn-
ar samtímis er það mikið,“
segir hann og hlær, en bætir
síðan við með meiri alvöru að
sér finnst siðferðileg skylda
sín að halda öllu plötunum á
markaði. „Meira en helming-
ur af útgáfum BIS er tónverk
sem ekki eru til í öðrum útgáf-
um og því finnst mér rangt
gagnvart tónskáldunum ef verk
þeirra væri ekki aðgengileg. Einnig
fá flestir listamennirnir sem leika inn
á plötur hjá mér greitt eftir plötu-
sölu. Það er því leitt ef plötumar
em til en seljast ekkert, en það
væri siðlaust af mér ef þær væm
ekki til vildi einhver kaupa. Mér
fínnst að tónlistin sem við höfum
hljóðritað og gefið út þess virði að
hún sé til og hver sá' sem áhuga
hafi geti keypt hana.“
Eins og áður er getið er eitt aðal-
markmið BIS að gefa út heildarverk
tónskálda, sem getur verið all um-
fangsmikil útgáfa, því þegar eru
komnir úr á fímmta tug diska með
verkum Sibeliusar og líklega tuttugu
diskar eftir eða þar um bil, en einn-
ig hefur BIS gefíð út verk tónskálda
eins og Stenhammars, Schnittkes,
Svendsens, Martinús, Kokkonens,
Lindes, Tubins, Scriabins og Niel-
sens og hyggur á útgáfu á heildar-
verkum Jóns Leifs, en þess má geta
að heildarútgáfa BIS á verkum
Schnittkes hefur aukið mjög áhuga
á tónlist hans og meðal annars orðið
til þess að stórfyrirtæki hafa gefið
út ýmis verk.
Þegar útgáfumar em orðnar þetta
margar hlýtur að fara svo að von
Bahr hafí gefí einhveija plötu út sem
honum fellur ekki, þó útgáfubreiddin
sýni að hann hefur ansi víðan smekk.
Hann tekur og undir það að honum
falli ekki við allar plötumar sem
BIS hafi gefíð út, en það sé þá
vegna þess að tónlistin sé ekki
nógu góð. „Það hefur gerst að ég
hafí gefið út tónlist sem mér féll
ekki, til að mynda höfum við sett
okkur að gefa út allt sem Sibelius
samdi og það þýðir að lakari tón-
verk hljóti að fljóta með og þannig
eru átta plötur með píanótónlist
eftir Sibelius full mikið, því að
mínu mati væri hálf plata, í mesta
lagi heil, kappnóg. Megnið af pí-
anótónlist Sibeliusar var endur-
tekningar og hann var bara að
semja til að hafa í sig og á. Örfá-
ar plötur aðrar finnst mér ekki
skemmtilegar, en þær em yfirleitt
hluti af heildarútgáfu og því fínnst
mér rétt að gefa þær út.
Ef tónlistin er góð og listamenn-
irnir þá fínnst mér rétt að gefa
út. Við höfum sérhæft okkur að
nokkm leyti, þannig gefum við út
barokktónlist á upprunaleg hljóð-
færi og einnig nútímatónlist, en
höfum ekki sinnt eins vel rómantís-
kri tónlist, til að mynda Brahms
eða Schumann, það gera önnur
fyrirtæki og líklega of mikið af
því. Ég velti því fyrir mér í upp-
hafí að gefa tónlistina út á mis-
munandi merkjum, en ákvað að
gera það ekki því við gefum eitt-
hvað út á BIS vegna þess að
okkur fínnst það góð tónlist
og vel spiluð og fjöldi við-
skiptavina okkar um heim all-
an treysta okkur og kaupa
nánast allt sem við gefum út.“
Geisladiskurinn hefur
vinninginn
Hljóðfróðir deila iðulega um
það hvort stafræna tæknin sé
akkur i útgáfu eða skelfileg
mistök og þeir eru jafnvel til
sem hvetja fyrirtæki til að taka
aftur upp einóma útgáfu. BIS
var meðal fyrstu útgáfa sem
tóku upp stafræna útgáfu eingöngu
og von Bahr segir að það sýni hvaða
skoðun hann hafi á þessum málum
öllum. „Með geisladisk get ég skilað
því til viðskiptavinarins þvi sem ég
heyrði þegar platan var tekin upp,
en með vínylplötu get ég það ekki
því tónlistin bjagast á leiðinni á
plötuna. Stafrænt er betra. Vínyl-
platan bjagar tónsviðið og bætir við
alls kyns aukahljóðum og það er
engin leið til að ná öllu tónsviðinu
á vínylplötu, til að mynda slagverks-
tónlist, það er einfaldlega ekki
hægt. Gítartónlist fellur kannski vel
að vínylútgáfu og tónlist sem er á
takmörkuðu tónsviði getur komið
þokkalega út, en ef tónsviðið er
breitt er eina leiðin til að skila því
á vínyl að þjappa því saman og ég
neita alfarið að gera það.
Ég myndi ekki hika við að taka
upp nýja upptöku- og útgáfutækni
ef hún hljómaði betur en geisladisk-
urinn, en ég hef annars lítinn áhuga
á tækni, enda hef ég ekki þá mennt-
un sem þarf. Tónlistin er mitt alfa
og omega og tæknin er bara tæki
til að miðla tónlistinni og við viljum
skila tónlistinni eins ómengaðri til
áheyrandans og unnt er. Mér finnst
þó að allar deilurnar um tæknina
séu famar út í öfga, því menn eru
að eyða fúlgum í tæki sem skila
broti úr desibeli betri upptöku, en
sem ekki heyrist í spilun nema í
sérstökum hlustunarklefum sem
almennur plötukaupandi hefur ekki.
Það sem skiptir mestu máli að mínu
mati er upptökustaðurinn; að taka
upp í réttum sal. Ef tekst að finna
rétta upptökustaðinn, ekki hljóðver-
ið heldur rétta tónleikasalinn, þá er
í fyrsta lagi auðveldara að taka
upp, því þú notar færri hljóðnema
og notar eðlilegan hljóm salarins,
og í öðru lagi kann listamaðurinn
betur við sig og nær betri árangri
að vera að taka upp tónlist í sal
sem hentar fyrir tónlistina. Það má
búa til hljóm i hljóðveri sem skilar
sér inn á band, en það er ekki
hægt að búa til hljóðrými fyrir lista-
manninn og ef listamanninum líður
ekki vel þá spilar hann ekki vel,“
segir von Bahr ákveðinn. „Við tök-
um yfirleitt upp á sömu stöðum og
þannig er ein kirkja í Svíþjóð sem
hentar sérstaklega vel fyrir upp-
runaleg hljóðfæri, en aftur á móti
miður fyrir nútímahljóðfæri, önnur
kirkja, sem er um 600 kílómetra
frá Stokkhólmi, er frábær fyrir tré-
blásturshljóðfæri. Þetta er vitan-
lega dýrara en að taka upp í Stokk-
hólmi, en það skilar svo miklu betri
hljóm að það borgar sig. Til að
mynda tökum við alltaf upp með
Manuelu Wiesler í þessari kirkju
og hún kann því líka einstaklega
vel og spilar frábærlega þar fyrir
vikið.“
Smáfyrirtækin eru
uppeldisstöðvar
Smáfyrirtækin eru oftar en ekki
uppeldisstöðvar fyrir listamenn;
ungir listamenn komast yfírleitt
ekki á samning hjá stórfyrirtækjun-
um, en fá aftur á móti næði til að
þroskast og mótast hjá smáfyrir-
tækjum og síðan koma stórfyrir-
tækin og gleypa þá. Von Bahr seg-
ir og að stórfyrirtækin voki yfir
listamönnum BIS og reyni að kaupa
til fylgilags við sig þá sem skara
framúr, en hann gerir ekki mikið
úr því; þetta sé það sem öll smá-
og miðlungsfyrirtæki þurfí að glíma
við. „Það fer svo mikið eftir lista-
manninum, því þeir vilja ekki allir
komast á samning hjá stórfyrir-
tæki. Sumir okkar listamanna hafa
sagt við mig að þeir vilji frekar
vera hjá okkur, því þar fái þeir
skilning og stuðning. Ég skil við-
horf beggja, en kann eðlilega betur
við þá síðamefndu," segir von Bahr
og hlær við, „en það skiptir marga
þeirra máli að þeir fái að gera það
sem þeir vilja. Til að mynda fær
básúnuleikarinn Christian Lindberg
að taka allt það upp sem hann vill,
sem hann segir að skipti sig meira
máli en að vera á mála hjá Deutsc-
he Grammophon. Það verða auðvit-
að árekstrar, því ef einhver kemur
til mín og vill fá að gefa út til að
mynda Brahms, þá reyni ég að fá
hann til að taka upp eitthvað sjald-
heyrðara. Þannig mál leysum við
yfírleitt með samkomulagi; þeir fá
að taka upp það sem þeir vilja og
fæ þá til að spila eitthvað sjald-
heyrt í staðinn. Til að mynda vildi
Drottningholm barokkflokkurinn fá
að taka upp Árstíðir Vivaldis, en
ég vildi það helst ekki, enda eru
allt of margar útgáfur til af þeim
á diski. Ég lét þó til leiðast og þeg-
ar við fómm að taka upp voru þau
búin að spila verkið örugglega
flmmtíu sinnum í mikilli tónleika-
ferð. Það tók fímm tíma að ná upp-
töku sem allir voru sáttir við nema
ég og ég lagði til að við myndum
leggja harðar að okkur; hljómsveit-
in fengi meira fyrir sinn snúð og
við hættum ekki fyrr en við værum
komin með bestu útgáfu sem fáan-
leg væri. Þau féllust á það og það
tók okkur 52 tíma þar til við vorum
sammála um að lengra yrði ekki
komist.
Annars þekkja listamennirnir
okkur og vita hvað við viljum. Ég
er kominn yfir fimmtugt og veit
ekki hvað ég á eftir að geta tekið
UPP og geflð út lengi og ég vil eyða
ævinni í að gefa út það sem aðrir
hafa ekki gefið út; það er svo mik-
ið af tónlist sem ætti að vera til
útgefín.
4
<
4
4
c
C
4
<
,4
I
c
4
V
<
4
<
4
4
4
<
4