Morgunblaðið - 16.02.1995, Blaðsíða 29

28 FIMMTUDAGUR 16. FEBRÚAR 1995
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 16. FEBRÚAR 1995 29

STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
MINNKANDI
ATVINNULEYSI
ATVINNULEYSI var umtalsvert minna í janúar-
mánuði síðastliðnum en í sama mánuði í fyrra,
samkvæmt yfirliti frá Vinnumálaskrifstofu félags-
málaráðuneytisins, eða sem svarar tæplega 900 störf-
um. Það vekur hins vegar athygli að þótt atvinnu-
leysi sé minna á landsvísu í janúar 1995 en í janúar
1994 gegnir öðru máli ef litið er til höfuðborgarsvæð-
isins. Þar var meira atvinnuleysi í janúar líðandi árs
en á sama tíma í fyrra.
Þrátt fyrir framansagt er atvinnuleysi enn umtals-
vert. Atvinnuleysisdagar í janúar jafngilda því að um
8.600 manns hafi að meðaltali verið atvinnulausir í
mánuðinum, eða 6,8% fólks á vinnualdri. Atvinnu-
leysi jókst og í janúar, miðað við desembermánuð.
Þar kemur til hefðbundin árstíðasveifla og gæftaleysi
til sjávarins. Ráðuneytið býst á hinn bóginn við að
atvinnuleysi minnki töluvert í febrúarmánuði, einkum
á landsbyggðinni, og geti orðið á bilinu 5-5,4%.
Sá takmarkaði efnahagsbati, sem sagt hefur til sín
í þjóðarbúskapnum, rekur fyrst og fremst rætur til
þess stöðugleika sem náðist með þjóðarsáttarsamn-
ingum. Meðal ávaxta á þjóðarsáttartrénu eru lítil sem
engin verðbólga, lægri vextir, byijandi hagvöxtur,
hagstæður viðskiptajöfnuður, minnkandi ríkissjóðs-
halli og minna atvinnuleysi. Stöðugleikinn hefur á
hinn bóginn ekki fest sig í sessi til frambúðar. Honum
er hægt að glutra niður, ef kapp ræður meiru en forsjá.
Það er hvorki leiðin til að fjölga störfum né tryggja
kaupauka til lengri tíma litið að fórna stöðugleikanum
í efnahagslífinu og þjóðarbúskapnum. Það er nauðsyn-
legt að tryggja launþegum kjarabætur innan ramma
efnahagsbatans og stöðugleikans — og einkum að
rétta hlut hinna lægst launuðu. En það verður ekki
gert með því að steypa þjóðinni kollhnís út í afkomu-
lega og atvinnulega óvissu.
FJÖGUR MÁL DÓMS-
MÁLARÁÐHERRA
FJÖGUR ÞINGMÁL Þorsteins Pálssonar, dóms-
málaráðherra hafa vakið athygli undanfarna
daga. í fyrsta lagi frumvarp um opinbera réttarað-
stoð. Þar er lagt til að fólk með lítil efni eigi þess kost
í ríkara mæli en nú er að fá lögfræðilega aðstoð, þar
sem ríkið greiði meginhluta kostnaðarins. Kostnaðin-
um eru þó sett ákveðin mörk, svo hann fari ekki úr
böndum.
í annan stað er frumvarp sem gerir ráð fyrir að
ríkissjóður greiði bætur vegna tjóns sem leiðir af of-
beldisbrotum — en yfirtaki kröfu á hendur tjónvaldi.
Hér er um mikla réttarbót til tjónþola að ræða, sem
töluverð umræða hefur verið um í samfélaginu, m.a.
í tengslum við nauðgunarmál.
í þriðja lagi frumvarp ráðherrans um að fella úr
gildi 108. grein hegningarlaga um ærumeiðingar í
garð opinberra starfsmanna. Meginreglan verður sú
að sömu lög gildi um opinbera starfsmenn, að þessu
leyti, og aðra þjóðfélagsþegna. Það er mat ráðherrans
að sérákvæði um opinbera starfsmenn eigi ekki leng-
ur við.
Þá hefur dómsmálaráðherra hafið undirbúning að
setningu laga um bann við því að hafa barnaklám
undir höndum. Mannréttindanefnd Sameinuðu þjóð-
anna, Evrópuráðið og Norðurlandaráð hafa skorað á
aðildarríki sín að gera vörzlu á efni um barnaklám
refsiverð.
Þessi mál dómsmálaráðherra fela í sér bætta réttar-
stöðu fólks, sem stendur höllum fæti í samfélaginu,
og auka á jöfnuð landsmanna gagnvart lögunum.
Hæstiréttur 7 5 ára í dag
Dómar uppkveðnir í Hæstarétti
1920 til 1994
Heimild: Tímarit lögfræðinga
473
Magnús Ólafsson — Ljósmyndasafn ReyHjavíkur
Hæstiréttur 1920
MEÐ STOFNUN Hæstaréttar var tekinn upp munnlegur málflutningur fyrir æðsta innlenda dómstólnum,
en hann hafði verið skriflegur fyrir Landsyfirréttinum. Á myndinni má sjá munnlegan málflutning í
Hæstarétti Islands á árinu 1920 fyrir hinum fyrstu skipuðu dómurum réttarins, en ekki er vitað með vissu
hvenær á árinu hún er tekin. Dómurinn var þá til húsa í Hegningarhúsinu við Skólavörðustig. Dómararnir
eru talið frá vinstri: Lárus H. Bjarnason, Halldór Daníelsson, Kristján Jónsson, Eggert Briem og Páll
Einarsson. Standandi eru málflutningsmennirnir Eggert Claessen og Sveinn Björnsson. Björn Þórðarson
hæstaréttarritari situr í ritarasæti og við hægri hlið hans Björn P. Kalman málflutningsmaður.
Fjöldi
mála
-400
-300
-200
-100
1920 ’25 1930 ’35 1940 ’45 1950 ’55 1960 ’65 1970 '75 1980 ’85 1990 ’95
TÍMARIT lögfræðinga verð-
ur líklega seint talið til
afþreyingarbókmennta,
en nýjasta heftið, sem
helgað er 75 ára afmæli Hæstarétt-
ar, er spennandi lesning. Dómarar
við réttinn og aðrir fræðimenn fjalla
þar um stöðu Hæstaréttar og dóm-
stólanna á þessum tímamótum. Ljóst
er að ferskir vindar leika um Hæsta-
rétt, menn velta mjög fyrir sér sjálf-
stæði dómsins, áhrifum á réttarþró-
un og hlutverki í breyttum heimi þar
sem löggjöf verður æ flóknari,
áhersla á réttindi og vernd borgar-
anna gagnvart ríkisvaldinu og sterk-
um öflum í samfélaginu vex og al-
þjóðleg samskipti verða æ umfangs-
meiri með tilheyrandi alþjóðlegum
dómstólum.
Gera dómstólarnir nokkuð annað
en að dæma eftir lögunum? kynni
einhver að spyrja. Snertir pólitísk
þróun af þessu tagi Hæstarétt? Því
er til að svara að auðvitað dæma
dómstólarnir eftir lögunum, en sú
einfalda staðhæfing nægir ekki til
að gefa rétta mynd af starfsemi dóm-
stólanna. Oft eru engin sett lög til
um þann ágreining sem að höndum
dómstóla ber. Löggjafinn bregst
nefnilega ekki ætíð skjótt við nýjum
aðstæðum. Dómstólar geta samt ekki
vísað málum frá af þeim sökum held-
ur verða að byggja á ólögfestum
meginreglum og móta sjálfir for-
dæmisreglur til að fara eftir. Sigurð-
ur Líndal prófessor færir fyrir því rök
í grein í Tímariti lögfræðinga, að
þetta hlutverk dómstólanna fari vax-
andi.
Verða að taka sér meiri völd
í þeim tilvikum hins vegar þar sem
sett lög fyrirfinnast, sem varða þann
ágreining sem til úrlausnar er, getur
skýring laganna verið ákaflega
vandasöm, þar sem taka þarf til
dæmis afstöðu til þess að hve miklu
leyti eigi að virða vilja löggjafans,
það er að segja fyrirætlan þingmanna
er þeir settu viðkomandi lög. Það
hefur verið hefðbundið viðhorf hér á
landi að dómstólar beygi sig fyrir
vilja löggjafans. Dómstólar hafa
veigrað sér við því að lesa eitthvað
út úr lagatextanum sem hvorki
stendur þar berum orðum né á sér
stoð í greinargerðum með lagafrum-
vörpum.
Allt önnur viðhorf eru ríkjandi hjá
Mannréttindadómstól Evrópu og dóm-
stól Evrópusambandsins sem munu
líklega hafa áhrif hér á landi vegna
lögfestingar Mannréttindasáttmála
Evrópu og aðildar að EES og stofnun
EFTÁ-dómstólsins sem tekur mið af
störfum ESB-dómstólsins.
Hrafn Bragason, forseti Hæsta-
réttar, segir einmitt að þetta sé eitt
af þeim atriðum sem leiði til þess að
Hæstiréttur eigi eftir að láta til sín
taka í auknum mæli. Þessir alþjóð-
legu dómstólar séu alltaf að taka sér
meiri og meiri völd og ef íslenskir
dómstólar geri það ekki líka leiði það
til ósamræmis sem valdi því að ís-
lenska ríkið verði dæmt fyrir samn-
ingsbrot. Það verður verkefni Hæsta-
Aflsem
leysist úr
læðingi
Margt bendir til að Hæstarétti sé mjög að
vaxa ásmegin, segir Páll Þórhallsson í um-
fjöllun um stöðu réttarins, og að dómaramir
„ungu“ ætli að veita Alþingí, stjómvöldum
og hagsmunaöflum aukið aðhald
Aldur við
Nafn skipun '20
Kristján Jónsson 67
Halldór Daníelsson 64
Eggert Briem 52
Lárus H. Bjarnason 53
Páll Einarsson 51
Einar Arnórsson 52
Þórður Eyjólfsson 38
Gizur Bergsteinsson 33
Jón Ásbjörnsson 55
Jónatan Hallvarðsson 41
Árni Tryggvason 33
Lárus Jóhannesson 61
Einar Amalds 53
Logi Einarsson 46
Benedikt Sigurjónsson 49
Gunnar Thoroddsen 59
Magnús Þ. Torfason 48
Ármann Snævarr 52
Björn Sveinbjömsson 53
Þór Vilhjálmsson* 45
Sigurgeir Jónsson 58
Magnús Thoroddsen 47
Halldór Þorbjömsson 61
Guðmundur Jónsson 57
Guðmundur Skaftason 61
Bjarni K. Bjarnason 59
Guðrún Erlendsdóttir 50
Hrafn Bragason 49
Benedikt Blöndal 53
Haraldur Henrysson 50
Hjörtur Torfason 54
Gunnar M. Guðmundsson 63
Pétur Kr. Hafstein 42
Garðar Gíslason 49
Markús Sigurbjömsson 39
Gunnlaugur Claessen 48
Heimild: Tímarit lögfræðinga
Skipunartími
'25 1930 '35 1940
'45 1950 '55 1960 ’65 1970 75 1980 ’85 1990 ’95
eyfi frí
1.1.11194
S
d
kipaði
óma
við
Hæsta
frá
:
tarétt
1920
1920 '25 1930 ’35 1940 '45 1950 ’55 1960 ’65 1970 75 1980 '85 1990 '95
„Sá siður er
t.d. hér og
víða um lönd,
að dómarar í
Hæstarétti
byrja daginn
með því að
heilsast með
handabandi.
Mörgum nýj-
um dómara
hefur þótt það
full hátíðlegt
að heilsast
svona á hverj-
um morgni. En
þetta á sér
sínar skýring-
ar.“
Hæstiréttur 1995
Hreinn Hreinsson
Hæstiréttur á 75 ára afmæli réttarins. Talið frá vinstri: Hjörtur Torfason, Gunnlaugur Claessen, Harald-
ur Henrysson varaforseti Hæstaréttar, Garðar Gíslason, Hrafn Bragason forseti Hæstaréttar, Markús Sigur-
björnsson, Guðrún Erlendsdóttir, Arnljótur Björnsson settur hæstaréttardómari og Pétur Kr. Hafstein.
réttar að marka stefnuna um það hve
langt eigi að ganga í þessu efni.
Alþjóðasamstarfið gerir því stór-
auknar kröfur til dómstólanna og ekki
síst Hæstaréttar og kallar á endur-
skoðun viðtekinna hugmynda. Ein
þeirra er hugsjónin um fullveldi en
hún réð einmitt miklu um að íslend-
ingar börðust fyrir því að fá æðsta
dómsvald í sínum málum inn í landið.
„... eigi verður það talið hagfelt eða
viðeigandi, að íslenskir borgarar sæki
úrlausn mála sinna til dómstóla í öðru
ríki, þar sem ræður önnur tunga, stað-
hættir, og lifnaðarhættir eru allir aðr-
ir en hér, og allt umhverfi gerólíkt,“
sagði Kristján Jónsson, dómstjóri
Hæstaréttar, er rétturinn var settur
fyrsta sinn 1-6. febrúar 1920. Með
sambandslögunum 1918 höfðu íslend-
ingar fengið viðurkenningu á fullveldi
sínu og tekið í sínar hendur bæði
framkvæmdar- og löggjafarvald. í 10.
gr. þeirra var ákveðið, að Hæstiréttur
Danmerkur skyldi hafa á hendi æðsta
dómsvald í íslenskum málum, þar til
ísland kynni að ákveða að stofna
æðsta dómstól í landinu sjálfu. Þótt
Danir hafi ef til vill talið að bið yrði
á því hófust íslendingar strax handa.
Einari Arnórssyni var falið að semja
frumvarp til laga um hæstarétt og
var það samþykkt á Alþingi lítið
breytt. „Þó að málið fengi svo góðar
viðtökur á Alþingi má samt af umræð-
um þar marka, að ýmsum hafi virst
í mikið ráðist með stofnun Hæstarétt-
ar. Allir vissu að, Hæstiréttur Dan-
merkur, sem nú átti frá að hverfa,
hafði um langan aldur notið fulls
trausts allra þeirra, er við hann áttu
að búa. Virðast sumir þingmenn hafa
börið kvíðboga fyrir því, að dómsvald-
ið yrði ekki nægilega tryggt í höndum
innlendra dómenda, og jafnvel hafa
þótt uggvænt, að íslendingar væru
menn til að flytja mál og dæma á
úrslitastigi," segir í ræðu Þórðar Ey-
75 ára
afmælis
Hæstaréttar
minnst í dag
75 ÁRA afmælis Hæstaréttar
verður minnst með fjölbreyttum
hætti í dag. Klukkan 10.30
verða kveðnir upp dómar í dóm-
sal Hæstaréttar að viðstöddum
forsetum Hæstaréttar hinna
Norðurlandanna og fleiri gest-
um.
Klukkan 11 leggur Þorsteinn
Pálsson hornstein að nýju húsi
Hæstaréttar að Lindargötu 2.
Klukkan 14 hefst svo hátíðar-
fundur í Háskólabíói.
Að loknu setningarávarpi
Hrafns Bragasonar verður flutt
samantekt um sögu æðsta dóms-
valds á íslandi. Síðan flytja
ávarp Þorsteinn Pálsson, dóms-
málaráðherra, forsetar hæsta-
réttar hinna Norðurlandanna,
Ragnar Aðalsteinsson, formað-
ur Lögmannafélagsins og Allan
Vagn Magnússon, formaður
Dómarafélagsins. /
Þá flytur Sigurður Líndal
prófessor erindi um þátt dóms-
valdsins í þróun réttarins.
Milli atriða verður flutt tón-
list eftir Brahms og Sveinbjörn
Sveinbjörnsson.
jólfssonar, forseta Hæstaréttar, á 25
ára afmæli réttarins.
Líklega hafa þeir sem áttu þátt í
að koma Hæstarétti á fót á sínum
tíma ekki getað séð fyrir að fullveld-
ishugsjónin ætti eftir að víkja að
nokkru leyti fyrir hugmyndum manna
um vernd mannréttinda og kosti al-
þjóðasamstarfs.
Framsal dómsvalds til alþjóðastofn-
ana hefur síður en svo rýrt gildi
Hæstaréttar sem æðsta dómsvalds í
landinu heldur eykur hið alþjóðlega
samstarf kröfurnar til Hæstaréttar
og veitir honum aðhald. „Ljóst er að
leita verður samstarfs allra þeirra sem
að meðferð dómsmála koma, auka
færni þeirra og gera sem mestar kröf-
ur til þeirra,“ segir Hrafn Bragason
í grein í Tímariti lögfræðinga. „Mál-
flutning verður að vanda, dómar verða
að byggjast á bestu upplýsingum sem
völ er á og samhæfa verður gömul
og ný viðhorf. Þeir sem hér eiga hlut
að máii verða að vera opnir fyrir nýj-
ungum og hafa möguleika á að fylgj-
ast með því sem er að gerast heima
og erlendis á sviði laga og réttar.“
Verðir stjórnarskrárinnar
Það er fleira sem haft getur áhrif
á stöðu Hæstaréttar og þá einkum
gagnvart Alþingi og stjórnvöldum.
Eins og kunnugt er telja íslenskir
dómstólar sig þess umkomna að
leggja mat á það hvort lög standist
gagnvart stjórnarskrá. Reynist svo
ekki vera beita dómstólar ekki lögun-
um. Það er ákaflega misjafnt eftir
löndum hversu langt dómstólar ganga
í þessu efni. Óhætt er að segja að
Hæstiréttur Bandaríkjanna og stjórn-
lagadómstólinn í Þýskalandi gangi
hvað lengst. Það sem myndu teljast
hreinræktaðar pólitískar spumingar
hjá okkur verða öðmm þræði lög-
fræðilegar í þessum löndum. Menn
geta til dæmis reynt að ímynda sér
hvaða mat slíkir dómstólar geta gert
sér úr jafnréttisákvæðum stjórnar-
skrár. Fýrir vikið minnkar svigrúm
stjórnmálamanna til stefnumótunar.
Á norrænan mælikvarða hefur Hæsti-
réttur gengið nokkuð langt í að meta
sjálfstætt hvort lög standist gagnvart
stjórnarskránni, en ef endurskoðun
íslensku stjórnarskrárinnar gengur
eftir þá má búast við að prófunin
verði enn stífari því dómstólunum
verða þá færðir endurnýjaðir mæli-
kvarðar á löggjöf sem koma í stað
gloppóttra ákvæða frá 19. öld.
Eitt nýmæli í lögum er þegar farið
að hafa áhrif á samband Hæstaréttar
við aðrar greinar ríkisvaldsins. Það
er hin svokallaða flýtimeðferð, en hún
felur í sér að dómsmál þar sem deilt
er um réttmæti aðgerða stjórnvalda
fær sérstaklega hraða meðferð fyrir
dómstólum og ekki þarf að bíða árum
saman eftir því að bæði dómstigin,
héraðsdómur og Hæstiréttur, hafi
kveðið upp dóma. Eins og Hrafn
Bragason benti á samtali við blaða-
mann þýðir þetta að Hæstiréttur
stendur síður frammi fyrir orðnum
hlut. Hann þarf þá ekki að dæma rík-
inu í vil bara vegna þess að of viður-
hlutamikið og jafnvel ómögulegt væri
að raska ástandi sem varað hefði árum
saman. Slíkir dómar eru kunnir úr
sögu Hæstaréttar og hafa verið vin-
sæll skotspónn unnenda réttarríkisins.
Tengslin við
stjórnarráðið rofna
Það eru fleiri teikn en ytri aðstæð-
ur um eflingu Hæstaréttar.
Þegar Hæstiréttur var stofnaður
árið 1920 var honum búið aðsetur til
bráðabirgða í Hegningarhúsinu við
Skólavörðustíg. Þar var hann samt til
húsa í tæpa þrjá áratugi við bágar
aðstæður. Flutt var inn í dómhúsið við
Lindargötu í byijun árs 1949. Það hús
þótti þó ætíð óhentugt auk þess sem
afar óviðeigandi var talið að Hæstirétt-
ur væri sambyggður Stjórnarráðinu,
en það dróst úr hömlu að leysa þennan
vanda og hafa dómarar og annað
starfslið búið við allt að því óforsvaran-
legar aðstæður við Lindargötu sökum
þrengsla. Eins og kunnugt er voru
hugmyndir á kreiki um að Hæstiréttur
flyttist í Safnahúsið við Hverfisgötu,
en af því varð ekki, heldur var nýju
dómhúsi fundinn staður á lóðinni milli
Arnarhvolls og Safnahússins. Horn-
steinn hússins verður lagður í dag á
75 ára afmælinu og áformað er að
ljúka verkinu 31. júlí 1996.
Á fimmtíu ára afmæli Hæstaréttar,
árið 1970, lét Morgunblaðið svo um
mælt að Hæstiréttur íslands nyti sem
stofnun algerrar sérstöðu í þjóðfélag-
inu: „Um hann standa ekki deilur,
eins og um svo margar aðrar stofnan-
ir.“ Á þessu hefur orðið breyting. Nær
linnulausar deilur hafa staðið um
Hæstarétt undanfarin ár vegna launa-
mála, áfengiskaupa og ágreinings for-
seta réttarins við tiltekna lögmenn svo
dæmi séu nefnd.
Hætt er við að þessi umræða hafi
rýrt mjög tiltrú réttarins en að ein-
hverju leyti má skrifa það á reikning
dómaranna sjálfra. Hjá þeim verður
nú vart vilja til að auka virðingu rétt-
arins og jafnvel kynna starf hans
betur. Sem dæmi má taka að sjálft
innra starf Hæstaréttar hefur lítt ver-
ið rætt á opinberum vettvangi, sið-
venjur og þvíumlíkt. í grein Guðrúnar
Erlendsdóttur hæstaréttardómara í
nýjasta hefti Tímarits lögfræðinga er
hins vegar opnuð eilítil glufa í þann
leyndarhjúp sem umlukið hefur þá
hluti: „Hæstiréttur er fastheldinn á
gamla siði. Svo er einnig um æðstu
dómstóla annarra þjóða. Sá siður er
t.d. hér og víða um Iönd, að dómarar
í Hæstarétti byija daginn með því að
heilsast með handabandi. Mörgum
nýjum dómara hefur þótt það full
hátíðlegt að heilsast svona á hveijum
morgni. En þetta á sér sínar skýring-
ar. Með handabandinu eru dómararn-
ir að staðfesta það, að allur ágreining-
ur og sárindi, sem uppi kunna að
hafa verið deginum áður, séu nú
gleymd og grafin, þannig að unnt sé
að hefja störf dagsins með opnum
huga.“
Dómurum við Hæstarétt hefur verið
Qölgað og er svo komið að hvaða stór-
þjóð sem er væri fullsæmd af slíkum
flölda hæstaréttardómara, en þeir eru
níu talsins. Ekki taka þeir allir þátt í
meðferð hvers máls heldur skiptast í
deildir. Það er þó ekki alls kostar rétt
að bera Hæstarétt saman við æðstu
dóma annarra ríkja. Annars staðar eru
sérstakir dómstólar sem fjalla um
áfrýjanir og létta þeirri kvöð af hinum
æðsta dómi er þá getur einbeitt sér
að mikilvægum málum, lagatúlkun og
dómasamræmingu og forystuhlutverki
sínu yfirleitt. Fjölgun dómaranna í
Hæstarétti má rekja til þess að öðru
vísi varð ekki við málafjöldann ráðið
án þess að bæta við millidómsstigi er
sæi almennt um að dæma í áfrýjunar-
málum. Takist Hæstirétti með fjölgun
dómaranna að „anna eftirspurn" getur
hann um leið einbeitt sér að sínu eðlis-
læga hlutverki.
Deildaskiptingin sem að var vikið
varð raunar tilefni átaka milli Alþing-
is og Hæstaréttar og virðast dómar-
arnir ekki hafa gleymt þeim ef marka
má Tímarit lögfræðinga. Fram til árs-
ins 1994 hafði Hæstiréttur sjálfur
ákveðið hvernig dómararnir skiptust
í deildir. En nú brá svo við að Alþingi
kvað á um það með lögum að í mál-
um, þar sem fimm eða sjö dómarar
skipa dóm, skyldu eiga sæti þeir sem
elstir væru að starfsaldri við Hæsta-
rétt. Frumkvæði að þessu kom frá
allsheijarnefnd Alþingis. Var tilgang-
urinn sagður sá að skapa aukna festu
í störfum Hæstaréttar. Að sögn Guð-
rúnar Erlendsdóttur í grein í Tímariti
lögfræðinga var þessi breyting dóm-
urunum ekki að skapi: „Dómarar rétt-
arins voru mótfallnir þessari reglu um
iögbundna deildaskiptingu, töldu hana
mismuna dómurunum og skipta þeim
í tvo ólíka hópa, auk þess sem þetta
gerir alla vinnu við skipulag mun erf-
iðari.“
Endurnýjun á áratug
Samsetning Hæstaréttar á þessum
tímamótum vekur athygli. Þeir sem
nú skipa Hæstarétt hafa almennt
skamman starfsaldur. Fyrir utan Þór
Vilhjálmsson, sem er í leyfi vegna
setu sinnar í EFTA-dómstólnum, hef-
ur Guðrún Erlendsdóttir setið lengst
í réttinum en þó er ekki iengra síðan
en 1. júlí 1986 að hún hlaut skipun.
Af hinum sem í dóminum sitja voru
tveir skipaðir á síðasta ári, einn árið
1992, einn árið 1991, einn árið 1990,
einn árið 1989 og loks einn árið 1987.
Af þessu sést að dómurinn hefur ver-
ið endurnýjaður á innan við áratug.
Skýringin á þessum hröðu umskiptum
er meðar annars sú að hæstaréttar-
dómarar geta látið af störfum 65 ára.
Styðst það við 61. gr. stjórnarskrár-
innar og venju, að sögn Hrafns Braga-
sonar forseta réttarins. Ennfremur .
voru þeir dómarar sem skipaðir voru
á árunum 1979-1986 flestir um sex-
tugt og áttu því fyrirsjáanlega ekki
fyrir höndum langt starf í réttinum.
Hafi verið ástæða til að hafa áhyggj-
ur af því að stöðugleika skorti í dóma
Hæstaréttar er Alþingi ákvað í óþökk
dómaranna sjálfra að lögbinda deilda-
skipan innan réttarins virðist ekki síð-
ur hafa verið tilefni til að athuga
möguleikana á að iengja skipunartíma
manna með einhveijum hætti, líklega
heist með því að búa svo um hnútana
að dómararnir létu almennt ekki svo
ungir af störfum sem nú tíðkast. Það
segir sig sjálft að margir eiga mikið
starfsþrek eftir 65 ára og búa yfir
þekkingu og reynslu sem eftirsjá er
að.
Þessi vandi sem hér er gerður að
umtalsefni hefur þó að líkindum verið
leystur hvað nánustu framtíð varðar
þar sem upp á síðkastið hafa verið
valdir til dómarastarfa í réttinum mun
yngri menn en verið hafði. Það kemur
í hlut þessara ungu manna, sem njóta
yfirleitt mikils trausts meðal lögfræð-
inga sakir yfirburðafærni á sínu sviði,
að stýra Hæstarétti í gegnum þá
umbrotatíma sem í hönd fara. Eða
svo vitnað sé í grein Hrafns Bragason-
ar: „Sé horft til framtíðar virðist ljóst
að sí mikilvægari og flóknari mál
verða borin undir dómstóla og að fleiri
svið réttarins koma til þeirra kasta.
Þeir verða því að hafa tiltrú. Þessu
getur orðið erfitt að halda uppi því
að öðrum valdastofnunum mun þykja
að sér kreppt þegar afl, sem lítið hef-
ur farið fyrir í okkar þjóðfélagi, getur
orðið að standa á sínu hvort sem
mönnum líkar betur eða verr.“