Morgunblaðið - 24.02.1995, Blaðsíða 26

26 FÖSTUDAGUR 24. FEBRÚAR 1995
MORGUNBLAÐIÐ
PltrgiíiniMalíilf
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Haraldur Sveinsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
EIGNARHALD
ST J ÓRN ARSKRÁR-
BUNDIÐ
ÞAÐ ER fagnaðarefni að ríkisstjórnin hefur sam-
þykkt að leggja fram frumvarp á Alþingi um að
lögfesta í stjórnarskrá, að nytjastofnar við ísland skuli
vera sameign þjóðarinnar. Þótt Alþingi hafi nauman
tíma til stefnu til þess að afgreiða frumvarpið, er rík
ástæða til að hvetja þingheim til að samþykkja frum-
varpið.
í lögum um stjórnun fiskveiða segir, að fiskimiðin
umhverfis ísland séu sameign þjóðarinnar. Raunar er
sú málsgrein undirstaða þeirrar miklu umræðu, sem
fram hefur farið á undanförnum árum um stjórnun fisk-
veiða og nauðsyn þess að breyta því kerfi, sem við nú
búum við.
Með skírskotun til fyrstu greinar laganna um stjórn-
un fiskveiða, þar sem eignarhald þjóðarinnar á auðlind-
inni er lögbundið, hefur þess verið krafist, að þeir sem
hafa fengið sjósóknarrétt, greiði þjóðinni, eiganda auð-
lindarinnar, gjald fyrir veiðileyfin.
í frumvarpi ríkisstjórnarinnar segir m.a.: „Nytja-
stofnar á hafsvæði því sem fullveldisréttur íslands nær
til eru sameign íslensku þjóðarinnar.“ Með því að sam-
þykkja frumvarpið og binda í stjórnarskrá, væri Alþingi
að festa eignarhald þjóðarinnar f sessi.
Talsmönnum gjaldtöku í sjávarútvegi fjölgar stöðugt.
Að því mun koma, vonandi fyrr en síðar, að útgerðin
greiðir þjóðinni gjald fyrir afnot af auðlindinni.
GETA SVÍAR VERIÐ
HLUTLAUSIR?
RÍKISSTJÓRN Ingvars Carlsson í Svíþjóð hefur ítrek-
að hlutleysisstefnu landsins. í þingræðu í fyrradag
sagði Lena Hjelm-Wallén, utanríkisráðherra, að vanga-
veltur fyrri ríkisstjórnar, sem var undir forystu íhalds-
manna, um aðild að NATO eða Vestur-Evrópusamband-
inu (VES) ættu ekki lengur við. Svíar myndu heldur
ekki snúast nágrönnum sínum til varnar, yrði á þá ráðizt.
Vera kann að Svíar geti áfram staðið utan varnar-
bandalaga. Hins vegar gengu þeir í Evrópusambandið
um áramótin og gerðust þar með þátttakendur í mótun
sameiginlegrar utanríkis- og öryggismálastefnu sam-
bandsins.
Hlutleysi og Evrópusambandsaðild fer ekki saman.
Þótt varnarsamstarf ESB-ríkja, í þrengsta skilningi,
fari fram á vettvangi VES, eru mikilvægar ákvarðanir
í öryggis- og utanríkismálum teknar í sjálfu ráðherra-
ráði ESB, þar sem Svíar sitja með fullum atkvæðis-
rétti. Þeim mun fleiri stefnumótandi ákvarðanir í örygg-
ismálum verða teknar á þeim vettvangi sem það er viður-
kennt i ríkara mæli að öryggishugtakið hefur víkkað.
Það sýnir til dæmis ný áherzla Evrópusambandsins á
að tryggja stöðugleika grannsvæða sinna í Norður-Afr-
íku og Austur-Evrópu með þróunaraðstoð.
Hjelm-Wallén hefur verið gagnrýnd fyrir að hafa í
ræðu sinni ekki gert grein fyrir því hver væri stefna
Svía í utanríkis- og öryggismálum á vettvangi Evrópu-
sambandsins. Það er réttmæt gagnrýni, og sýnir fram
á þversagnirnar í afstöðu sænsku stjórnarinnar.
Á árum áður, þegar hlutleysisstefna Svía lifði góðu
lífi, gátu þeir treyst á þann varnarskjöld, sem NATO
var Vestur-Evrópu, og ekki sízt hervernd Bandaríkja-
manna í álfunni. Nú gera Bandaríkin þá kröfu til Evr-
ópu að hún sjái að mestu leyti um varnir sínar og ör-
yggi sjálf. í því máli er ekkert ríki eyland, ekki Svíþjóð
heldur.
Fullyrðingar sænskra stjórnmálamanna um endur-
reisn hlutleysisstefnunnar eru því óraunsæjar. Svíþjóð
er nú í innsta kjarna vestræns samstarfs og mun deila
örlögum sínum með öðrum Evrópuríkjum. Afturhvarf
til úreltra trúarsetninga sósíaldemókrata á ekki við í
Svíþjóð dagsins í dag; hvorki í þessum efnum né öðrum.
NORRÆIMT SAMSTARF
Lokaglíman
við tilvistar-
vandann?
Margir telja að þing Norðurlandaráðs, sem
hefst í Reykjavík í næstu viku, verði tíma-
mótaþing. Olafur Þ. Stephensen telur að
þar muni koma í ljós hvort Norðurlandaráði
takist að skapa sér alvöruhlutverk í nýrri
Evrópu og fínna norrænu samstarfí þar stað.
NORÐURLANDARÁÐ var seinasl
árið 1990. Nú spá margir
ÞING Norðurlandaráðs, það
46. í röðinni, kemur saman
í Reykjavík næstkomandi
mánudag. Þing Norður-
landaráðs á undanförnum árum hafa
einkennzt mjög af glímu við tilvistar-
vanda Norðurlandasamstarfsins.
Fjöldamörg mál, sem verið hafa
verkefni norræns samstarfs, hafa
flutzt á vettvang Evrópusambands-
ins, þar sem þrjú Norðurlönd eiga
heima síðan um áramót, eða Evr-
ópska efnahagssvæðisins, sem hin
tvö eiga aðild að. Þar með hefur
Norðurlandasamstarfið orðið síður
áhugavert, bæði í augum stjórn-
málamanna og almennings. Árangur
þess á liðnum áratugum hefur hins
vegar verið mikill og fáir vilja kasta
þvi fyrir róða. Margir telja þingið í
Reykjavík munu verða tímamóta-
þing. Nú hafa aðstæður í Evrópu-
málunum skýrzt og í Reykjavík mun
koma í ljós hvort Norðurlandaráð
getur lagað sig að breytingunum og
skapað sér alvöruhlutverk í nýrri
Evrópu.
íslendingar eiga líka mikið undir
því að það takist. Öflugt Norður-
landasamstarf getur veitt íslending-
um áframhaldandi áhrif í öðrum al-
þjóðastofnunum og aðgang að upp-
lýsingum. Þetta á ekki sízt við um
Evrópusamstarfið.
Helzti grundvöllur umræðna á
Norðurlandaráðsþinginu verður
skýrsla svokallaðs „umbótahóps“,
sem skipaður er sameiginlega af
ráðherranefnd Norðurlanda og
Norðurlandaráði til að gera tillögur
um breytingar til að blása lífí í
Norðurlandasamstarfið. í hópnum
sátu af íslands hálfu Sighvatur
Björgvinsson, samstarfsráðherra
Norðurlanda, og Halldór
Ásgrímsson, sem sæti á í
forsætisnefnd Norður-
landaráðs.
Þrjár stoðir
samstarfsins
Norðurlanda-
samstarf jget
ur veitt Is-
landi áhrif
Skýrsla hópsins er enn ekki opin-
ber, en samkvæmt upplýsingum
Morgunblaðsins eru þar lagðar til
grundvallar þijár stoðir Norður-
landasamstarfsins. Þar er í fyrsta
lagi um að ræða innra samstarf
Norðurlandanna á hefðbundnum lín-
um, sem einkum og sér í lagi á að
taka til menntamála, menningar og
rannsókna. í öðru lagi er lögð
áherzla á samstarf Norðurlandanna
við grannsvæði sín, t.d. ríkin við
Eystrasalt og umhverfis Norður-
heimskautið. I þriðja lagi — og að
því sviðinu beinist mestur áhugi —
segja nefndarmenn Norðurlanda-
samstarfið munu hvíla á stoð sam-
skipta við Evrópusambandið og sam-
ráðs um Evrópumálefni.
Áður en lengra er haldið er rétt
að rifja stuttlega upp skipulag Norð-
urlandasamstarfsins. í fyrsta lagi
er um að ræða þingmannasamstarf
í Norðurlandaráði. í öðru lagi er
norræna ráðherranefndin, sem er
samstarfsvettvangur ríkisstjórna
Norðurlandanna og hefur hið eigin-
lega vald til að gera samninga um
norræn samstarfsverkefni og útdeila
fé til þeirra. Auk þessa eiga Norður-
löndin með sér óformlegt samstarf
í ýmsum alþjóðastofnunum, til dæm-
is á vettvangi Sameinuðu þjóðanna.
Sameiginleg afstaða til mála
á vettvangi ESB
Nýjasta viðfangsefni Norður-
landasamstarfsins, sem eru sam-
skiptin við ESB og samráð í Evrópu-
málum, er að mestu leyti verkefni
norrænu ráðherranefndarinnar. Um-
bótahópurinn leggur til að tvisvar á
ári, skömmu eftir að formennsku-
landið í ráðherraráði Evrópusam-
bandsins leggur fram starfsáætlun
fyrir sex mánaða formennskutímabil
sitt, komi ríkisstjórnir Norðurland-
anna saman og ræði hvernig þær
geti mótað sameiginlega afstöðu til
þeirra mála, sem efst verða á baugi
hjá ESB. Þetta skiptir ekki sízt
máli fyrir ísland og Noreg, vegna
þess að eftir að ákvörðunartökuferli
ESB hefst, hafa þessi ríki engin
áhrif á útkomuna. Samráð við Norð-
urlöndin þijú, sem eru í ESB, er því
mikilvægt á þessu stigi.
Þegar rætt er við þá, sem vel
þekkja til norræns samstarfs, koma
reyndar fram efasemdir um að Dan-
mörk, Svíþjóð og Finnland muni
endast mjög lengi til a.ð ræða innri
mál ESB við Noreg og ísland, vegna
þess að einhvers konar samkomulag
við þau ríki gæti bundið hendur
þeirra innan ESB. Engu að síður er
--------- hér um að ræða tilraun
til að tryggja norrænt
samstarf um Evrópumál-
in.
Þetta samstarf mun
sennilega ekki sízt snúa
að ýmiss konar lögum og
um Norðurlanda verði falið að
tryggja áfram samstarf Norðurland-
anna, til dæmis á vettvangi Samein-
uðu þjóðanna og undirstofnana
þeirra. Þetta er eitt af hagsmunamál-
um íslendinga, þar sem samvinna
við hin Norðurlöndin hefur bæði
sparað mikla vinnu og peninga í al-
þjóðlegu samstarfi okkar og veitt
málstað íslands aukinn þunga á al-
þjóðavettvangi.
Flokkamir taki forystuna
reglum, sem samþykkt verða í ESB
og munu síðar verða tekin upp í
samninginn um Evrópskt efnahags-
svæði. Umbótahópurinn leggur til
að Norðurlöndin hafi með sér samráð
um framkvæmd þessara reglna, þar
sem yfirleitt er gefið nokkurt svig-
rúm varðandi framkvæmdina í
hveiju landi.
Óformlegu samstarfi
haldið áfram
Hvað varðar þingmannasamstarf-
ið í Norðurlandaráði leggur umbóta-
hópurinn til að reynt verði að gæða
það auknum pólitískum slagkrafti
með því að veita flokkahópunum
forystu um starfsemi ráðsins, í stað
þess að sendinefndir ríkjanna séu í
fararbroddi eins og nú er. Þetta er
róttæk breyting og á sér meðal ann-
ars fyrirmynd í Evrópuþinginu. Hún
þýðir að t.d. íhaldshópurinn (þar sem
Sjálfstæðisflokkurinn á aðild) og
hópur vinstrisósíalista (þar á Alþýðu-
bandalagið heima) munu ráða vali í
nefndir þingsins og stýra því hvaða
mál verða tekin fyrir.
Leiðtogar flokkahópanna munu
sitja í tíu til fimmtán manna nefnd,
sem fer með pólitíska forystu þings-
ins, en núverandi forsætisnefnd
verður gerð að nokkurs konar stjórn-
unarnefnd og fækkað í henni þannig
að þar mun aðeins sitja einn fulltrúi
hvers ríkis. Nefndum Norðurlanda-
ráðs á jafnframt að fækka um tvær
samkvæmt tillögunum. Þær fjórar,
sem eftir verða, munu fjalla um
menningarmál, velferðarmál, um-
hverfismál og efnahagsmál. Þvert á
þær mun svo ganga fimmta nefndin,
sem á að sinna samskiptunum við
Evrópusambandið og ---------------
grannsvæðin. Ætlunin er
að fulltrúar úr fastanefnd-
unum og einstakir þing-
menn geti tekið þátt í
starfi þessarar nefndar.
Þá er lagt til að flokka-
hóparnir í Norðurlandaráði
Flokka
fengin 1
í Noi
land<
efli
tengsl við skoðanabræður á Evrópu-
þinginu, að nefndirnar leiti sam-
starfs við samsvarandi nefndir á
vegum Evrópusambandsins og á
annan hátt verði reynt að samræma
starf Norðurlandaráðs því, sem er
að gerast í Evrópusamstarfinu.
Fundur um ríkjaráðstefnuna
Ein tillaga umbótahópsins er að
reynt verði að halda áfram hinu
óformlega samstarfi Norðurlanda í
ýmsum alþjóðastofnunum. Allir við-
urkenna að það er nú í hættu, eftir
að meirihluti norrænu ríkjanna gekk
í ESB. Þau munu væntanlega frem-
ur samræma afstöðu sína með öðrum
Evrópusambandsn'kjum. Engu að
síður er lagt til að utanríkisráðherr-
Ein af tillögunum er sú að Norður-
landaráð haldi á þessu ári Evrópu-
fund, þar sem Norðurlöndin sam-
ræmi afstöðu sína til ríkjaráðstefnu
ESB, sem haldin verður á næsta
ári. Ætlunin er að þar fái íslending-
ar og Norðmenn að leggja orð í belg,
þótt þeir eigi enga aðild að ríkjaráð-
stefnunni.
íslendingar og Norðmenn voru
nokkuð tregir til að samþykkja að
flokkahóparnir ættu að fá meiri völd