Morgunblaðið - 03.05.1995, Page 38

38 MIÐVIKUDAGUR 3. MAÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Fjölskyldan og reyk-
ingar unglinga
í TILEFNI reyklausa dagsins 4.
maí ætla ég í nokkrum orðum að
fjalla um reykingar unglinga á ís-
landi, þá einkum hvað einkennir
þann hóp unglinga sem byrjar að
reykja. Jafnframt að íhuga hvernig
foreldrar gætu haft áhrif á reyking-
ar bama sinna og neyslU annarra
vímuefna.
Heilsufar flestra aldurshópa hef-
‘ur farið batnandi í hinum vestræna
heimi ef undan er skilið heilsufar
unglinga sem að minnsta kosti er-
lendis hefur farið hnignandi og er
aukin vímuefnaneysla talin ein
helsta orsök þessa. Vímuefnaneysla
tengist oft aðaldánarorsök þessa ald-
urshóps sem er slys. í raun má segja
að neysla tóbaks, áfengis og vímu-
efna meðal unglinga sé meiri háttar
heilbrigðisvandamál sem líkja má
við farsóttir fyrri tíma. Stór hluti
af starfi lækna nú á tímum felst í
vonlítilli baráttu við afleiðingar þess
lífstíls sem sjúklingar hafa tileinkað
sér á unglingsárum.
Fjöldi innlendra kannana hefur
sýnt að neysla vímuefna, bæði lög-
legra (áfengis, tóbaks) og ólöglegra,
hefst oftast fyrir tvítugs aldur og
færist neðar í aldurshópunum ár frá
ári. Kannanir sem Landlæknisemb-
ættið lét gera árin 1984, 1986 og
1989 á notkun vímuefna meðal
16-20 ára ungmenna sýndu að á
árunum 1984 til 1989 dró jafnt og
þétt úr reykingum 16 ára unglinga
og nokkuð dró úr áfengisneyslu á
þessum árum. Nýjustu innlendar
kannanir staðfesta að reykingar
hafa aukist talsvert og áfengisneysla
verulega bæði í þessum aldurshóp
RIB RANGE
bómullarbolir, buxur og samfellur
95% bómull, 5% LYCRA þráöur. Hvítt, vínrautt og svart.
Heildsölubirgðir: Davíd S. Jónsson 8 Co. hf. sími 91-5524333
Bryndís
Benediktsdóttir
og einnig meðal yngri
barna. Áfengisneysla
og reykingar hafa auk-
ist mest hjá stúlkum.
Þessi uggvænlega
þróun hefúr orðið til-
efni rannsókna á þeim
þáttum sem tengjast
reykingum, áfeng-
isnotkun og neyslu
annarra vímuefna
unglinga. I þessu sam-
bandi vil ég vitna í
rannsókn sem gerð var
af höfundi þessarar
greinar ásamt Aldísi
Yngvadóttur, mennta-
málaráðuneyti, og Þór-
arni Gíslasyni lungna-
lækni og birtist í
Læknablaðinu í desember 1994.
Rannsóknin var gerð á árunum 1989
og 1992. Tilgangur hennar var með-
al annars að reyna að varpa ljósi á
þá áhættuþætti sem fmna mætti í
fari og umhverfi unglinga sem byija
að reykja, drekka og jafnvel neyta
ólöglegra vímuefna.
Könnunin náði til 500 unglinga
bæði á höfuðborgarsvæðinu og á
landsbyggðinni. Við upphaf rann-
sóknarinnar voru unglingarnir 12-
13 ára en við lok hennar 15-16 ára.
Með spurningalistum voru kannaðar
félagslegar aðstæður, lífsviðhorf og
einkunnir. Einnig var spurt um reyk-
ingar, áfengisneyslu, vímuefna-
neyslu hjá unglingunum og hjá fjöl-
skyldum þeirra.
Ef litið er sérstaklega á reyking-
ar, sést að við upphaf rannsóknar-
innar voru reykingar nær óþekktar
í þessum hóp (12-13 ára) en þremur
árum seinna reyktu 21,4% stúlkn-
anna og 16,2% strákanna. Meðal
þeirra sem reyktu, reyktu strákarnir
meira en stúlkurnar. (Tafla 1). Þeg-
ar þeir unglingar sem reykja eru
bornir saman við hina sem ekki
reyktu komu í ljós tölfræðilega sterk
tengsl við reykingar á heimili. Ef
báðir foreldrarnir reyktu þá reyktu
29,4% unglinganna en 19,6% ef ann-
að foreldri reykti en einungis 14%
ef hvorugt foreldri reykti. En ef
systkini reyktu þá reyktu 36,6%
unglinganna. (Tafla 2). Þannig má
draga þá ályktun að sú fyrirmynd
Samband reykinga í fjölskyldu
við reykingar 15-16 ára
unglinga.
Reykingar
í fjölskyldu
Systkini reykir
Báðir foreldrar reykja
Annað foreldri reykir
Hvorugt reykir
Hlutf. ungl.
sem reykja
36,6%
29,4%
19,6%
14,0%
Meðaltíðni reykinga í þessum ald-
urshópi er 18,6%
sem unglingurinn hefur í íjölskyldu
sinni er sterkur áhrifavaldur þess
hvort hann byijar að reykja eða
ekki. Einnig var greinilegur munur
á reykingum milli skóla.
Það sem einkum einkennir lífsvið-
horf þeirra unglinga sem reykja er
að þeir virðast vera ósjálfstæðari,
áhrifagjarnari og háðari vinum sín-
um. Þeir hafa minna
sjálfstraust og finna sig
síður í hópi. Þetta sést
einkum á því að þeir
kunna ver við sig í skóla
og taka síður þátt í fé-
lagsstarfsemi eins og til
dæmis íþróttum. Þetta
er nokkuð sem sýnt hef-
ur verið fram á áður í
rannsóknum.
Greinilega kemur
fram í þessari rannsókn
að námsárangur þeirra
sem reykja er mun lak-
ari og voru þeir nær ein-
um heilum lægri í með-
aleinkunn í þeim náms-
greinum sem teknar eru
til samræmds prófs.
Erfitt er að túlka þessar
niðurstöður á einn veg og er ekki
ljóst hvað er hænan og hvað er egg-
ið í þessu sambandi.
Mikilvægt er að nefna að greini-
leg fylgni er á milli neyslu á hinum
ýmsu vímuefnum og styður þetta
Reykingar sýna að
unglingar sem reykja
standa sig verr í námi,
segir Bryndís Bene-
diktsdóttir, þeir eru
áhrifagjarnari og ósjálf-
stæðari.
hugmyndir um að lífsviðhorf og að-
stæður sem leiða til neyslu einnar
tegundar vímuefnis stuðli einnig að
neyslu annarra efna.
Flestir foreldrar yrðu afar þakk-
látir ef þeir gætu fengið afdráttar-
laust svar við þeirri einföldu spurn-
ingu: „Hvað get ég gert til að koma
í veg fyrir að barnið mitt fari að
reykja og drekka? Ýmislegt er hægt
að gera til að hjálpa barninu að forð-
ast vímuefni.
Hins vegar verður að hafa í huga
að ástæður fyrir neyslu vímuefna
eru margþættar og enn hefur ekki
fundist nein töfralausn. Með niður-
stöður rannsókna að leiðarljósi má
þó reyna að fækka áhættuþáttum í
umhverfi og samskiptum við barn-
ið.Ýmsar aðferðir eru þess virði að
reyna þær þó engin geti tryggt
hundrað prósent árangur.
Af ofanskráðu má vera ljóst að
gagnvart reykingum og vímuefna-
neyslu unglinga er ábyrgðin ekki
síst á heimilum unglinganna þar sem
enginn vafi leikur á að fyrirmynd
foreldra og systkina hefur hvað
mest forspárgildi um reykingar
unglinga. Forvarnirnar hefjast
Breytingar á reykingum unglinga frá 12-16 ára aldurs
1989 (12-13 ára) 1992 (15 -16 ára)
Reyktu síðustu mánuði Drengir Stúlkur Drengir Stúlkur
(n=266) co II (n=266) (n=234)
1-5 sígarettur/dag 2 1 10 25
6-10 sígarettur/dag 11 15
11 sígarettur/dag 22 10
heima fyrir og sem foreldri eða
systkin ættum við að byija á að líta
í eigin barm og athuga hvernig fyrir-
mynd við erum.
Gott samband milli unglings og
fjölskyldu hans er ómetanlegt. I önn
dagsins vill oft gleymast að gefa sér
tíma til að tala við barnið eða ungl-
inginn, vinna traust hans og trúnað.
Flestir hafa mikið að gera og sá litli
tími sem varið er með börnunum
vill fara í nöldur eða tala um hvern-
ig eigi að gera þetta eða hitt (fara
á fætur, fara í skólann, læra, leggja
á borðið o.s.frv.). Bíddu ekki með
að koma á góðu sambandi við milli
þín og barnsins þíns þangað til að
langt er liðið á unglingsárin. Ef við
leggjum okkur eftir að auka tengsl-
in við unglinginn erum við líklegri
til að kynnast hugarheimi hans, deila
með honum áhyggjum og gleði.
Jafnframt líklegri til að geta leið-
beint honum í lífinu og miðlað af
reynslu okkar. Reyndu að eiga stund
á hveijum degi með barninu þínu
þar sem þið getið rabbað saman í
einlægni. Sjáðu til þess að báðum
gefist færi á að tala þegar þið ræð-
ið einslega. Reyndu að efla sjálfs-
traust þess með því að hrósa því
fyrir það sem vel er gert og hvettu
það til að taka þátt í jákvæðum við-
fangsefnum sem gefa því tækifæri
á að læra ýmislegt skemmtilegt og
nytsamlegt (t.d. gerast skáti, taka
þátt í íþróttum, fara á taflnámskeið
o.s.frv.). Leitaðu allra slíkra já-
kvæðra leiða en gættu þess vel að
þú sért ekki aðeins að þröngva barn-
inu til að gera það sem þú vilt að
það geri. Taktu gjarnan þátt í
áhugamálum þess. Rétt er að ræða
hreinskilningslega um reykingar,
áfengisneyslu og neyslu annarra
vímuefna. Láttu afstöðu þina gagn-
vart neyslu þessara efna koma skýrt
i ljós og segðu beint út til hvers þú
ætlast af barninu eða unglingnum í
þessum efnum. Ef þig langar að
fræðast nánar hvernig taka megi á
þessum málum langar mig að benda
á bók ætlaða foreldrum sem gefin
er út af Vímulausri æsku og heitir
Árin sem koma á óvart.
Árið 1990 var byijað að nota
námsefnið Að ná tökum á tilver-
unni, Lions-Quest í nokkrum grunn-
skólum. Námsefnið er ætlað 12-14
ára unglingum og með því er kennd
lífsleikni. I námsefninu er leitast við
að hjálpa ungu fólki til þess að
þroska með sér sjálfsaga, ábyrgðar-
tilfinningu, góða dómgreind, öðlast
aukið sjálfstraust og góða sjálfs-
mynd og efla tengsl við fjölskyldu
og samfélagið. Með þeim hætti er
reynt að hjálpa unglingunum að lifa
heilbrigðu lífi án tóbaks, áfengis eða
annarra vímuefna. Rannsóknir er-
lendis hafa sýnt að með námsefni
af þessari gerð má hafa veruleg
áhrif á t.d. reykingar. I þessu náms-
efni er ætlast til þátttöku foreldra.
Sem foreldri gætir þú kynnt þér
hvort þitt barn fær þessa kennslu
og tekið sjálf þátt í henni.
Með þessum orðum vil ég leggja
áherslu á að aðstæður og lífsviðhorf
eru mikilvægir áhrifaþættir gagn-
vart reykingum og annarri vímu-
efnaneyslu unglinga. Fjölskyldan er
í lykilhlutverki til að móta eins hag-
stæðar aðstæður fyrir unglinginn og
kostur er svo hann geti í framtíðinni
lifað heilbrigðu lifi án vímuefna.
Höfundur er heilsugæslulæknir í
Garðabæ og lektor í
heimilislækningum við Háskóla
íslands.
I

■íla£2 Þvottavél Lavamat 6251
Vinduhraði 1000 og 700 snúningar á mín.Ullarvagga
UKS kerfi. Bíó kerfi. Takki fyrir aukaskolun.
Orkunotkun 1.8 kwst.Oko kerfi. Variomatik vinding.
Verð nú 89.140,- Stadgr. kr. 82.900,-
Venjulegt verd ó sambærilegri vél er a.m.k.
12.000,- kr. hærra.
Alveg Einstök Gædi
sem ekki verður endurtekið!
Aðeins þessi eina sending.
OSMSSON HF
Umboðsmenn um land allt.