Morgunblaðið - 18.08.1995, Blaðsíða 24

24 FÖSTUDAGUR 18. ÁGLIST 1995
AÐSEIMDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ

Endurreisum
Menningarsj óð
MENNINGARSJÓÐUR útvatps-
stöðva komst skyndilega í fréttirnar
í siðustu viku þegar einn stjórnar-
manna, Guðlaugur Þór Jónsson, skor-
aði á stjórnvöld að leggja hann nið-
ur. Ásta R. Jóhannesdóttir tók svo í
sama streng í laugardagsblaði Mbi.
og bauðst til að veita
honum náðarhöggið
sjálf. Hvorki Guðlaugur
né Ásta sjá sér ástæðu
til að Ijalla um með
hvaða hætti á að auka
framboð á vönduðu inn-
lendu sjónvarpsefni. Því
tilgangurinn með stofn-
un Menningarsjóðs var
að efla innlenda dag-
skrárgerð, ekki að
standa undir 25% af
rekstri _ Sinfóníunnar,
eins og Ásta segir. Það
átti að vera aukahlut-
verk sjóðsins. í áranna
rás varð það aukahlut-
verk að aðalhlutverki.
Upphaflega runnu 17% af tekjum
hans til hljómsveitarinnar, en nú ríf-
lega helmingur.
Endurreisum Menningarsjóð
Einfaldasta og áhrifaríkasta meðal-
ið til að efla innlenda dagskrárgerð
er að fmna Sinfóníunni annan tekju-
stofn og endurreisa Menningarsjóð.
Leggja þarf niður styrki til
sjónvarpsstöðvanna, segir
Anna Th. Rögnvaldsdótt-
ir, og beina þeim til sjálf-
stæðra framleiðenda.
Hann er fjármagnaður með 10% gjaldi
á auglýsingar í ljósvakamiðlum og ég
er ekki viss um að almenningur í land-
inu sé jafn frábitinn þeirri tilhögun
og þau Guðlaugur og Ásta. Sjónvarps-
stöðvar eru reknar á fákeppnismark-
aði og tilvalið að þær leggi fáein pró-
sent af tekjum sínum í nýsköpunarsjóð
á sviði dagskrárgerðar. En vera má
að einhver hafí tillögur að hentugri
tekjustofni.
Nýsköpun í dagskrárgerð
Lögin um Menningarsjóð eru mis-
heppnuð, enda samin í einhverju ráð-
leysi og dáðleysi sem kom yfir menn
þegar einkaréttur ríkisins á ljósvaka-
miðlun var afnuminn 1986. En nú
eru aðstæður gjörbreyttar. Árið 1992
var gerður sérstakur samningur um
aðild íslands að Media áætlun ESB
um eflingu kvikmynda- og dagskrár-
gerðar. Þetta er áætlun sem boðar
umskipti í evrópskum dagskráriðn-
aði. Breyttir framleiðsluhættir eru að
færa íslendingum tækifæri á sviði
dagskrárgerðar sem þá óraði ekki
fyrir árið 1986. En þau tækifæri
nýtast ekki nema lögum um Menn-
ingarsjóð sé breytt. Þær lagabreyt-
ingar eru einfaldar. Það þarf að
breyta stjórnarfyrirkomulagi og það
þarf að leggja niður styrki til sjón-
varpsstoðvanna sem slíkra, og beina
þeim ti! sjálfstæðra framleiðenda.
Menningarsjóður þarf
að vera óháður
Það er mjög brýnt að úthlutunar-
valdið sé í höndum fagmanna sem
hafa innsýn í dagskráriðnaðinn. Sjóð-
urinn þarf á starfsmanni að halda
sem veit hvers íslensku sjónvarps-
stöðvarnar óska eða vænta af sjóðn-
um; hann þarf að sækja ráðstefnur,
námskeið og helstu markaði fyrir
sjónvarpsefni og afla sér þekkingar,
t.d. á fjármögnunarleiðum, og miðla
henni til kvikmynda- og dagskrár-
gerðarmanna. Hann þarf að fjalla um
umsóknir jafnóðum og þær berast,
vera fær um að marka sjóðnum metn-
aðarfulla úthlutunarstefnu og gera
strangar kröfur til umsækjenda, er
verði þeim hvatning til að vanda til
þeirra verkefna sem þeir sækja um
styrk til. Hann þarf að gera átak í
að bæta handritsgerð og þróun verk-
efna, sem eru stærstu brotalamirnar
i innlendri dagskrárgerð. Og síðast
en ekki síst, hann þarf að geta unnið
heill og óskiptur að því að framfylgja
markmiðum sjóðsins.
Núverandi skipan mála er sú að
RÚV og einkareknar stöðvar eiga
hvor sinn fulltrúa í þriggja manna
stjórn, sem einnig sér um úthlutun.
Þessi tilhögun hefur
reynst frámunalega
illa. Þetta er ekki meint
sem sneið til þeirrar
stjómar sem nú situr.
Hún hefur unnið vel og
m.a. sett sjóðnum
starfsreglur, sem er
forsenda þess að hægt
sé að meta umsóknir
skipulega. Það er meira
en allar fyrri stjómir
sjóðsins hafa afrekað
samanlagt.
Sljórnvöld eiga að
efla sjálfstæða
framleiðendur
Það er ekkert vit í
að nota peningana til að styrkja sjón-
varpsstöðvamar; það era sjálfstæðu
framleiðendumir sem koma með er-
lent fjármagn inn í landið. Þeir hafa
aðgang að þeim sjóðum og áhættu-
lánakerfum sem Island er aðili að,
ekki sjónvarpsstöðvamar. Efling inn-
lendrar dagskrárgerðar veltur á
meira fjármagni. Við verðum að nýta
okkur þær fjáröflunarleiðir sem bjóð-
ast og það getum við ekki nema efla
sjálfstæða framleiðendur.
Það er beinlínis óæskilegt að
styrkja sjónvarpsstöðvar. Þótt fjár-
máladeildir séu fylgjandi styrkjum,
er ekki víst að dagskrárdeildum sé
mikill akkur í að fá þá. Það er
hætt við að árvissir styrkir úr Menn-
ingarsjóði hafi í för með sér niður-
skurð á fjárveitingum til dagskrár-
deilda. Styrkir úr Menningarsjóði
mega ekki verða þess valdandi að
sjónvarpsstöðvarnar verji minna af
sínu aflafé til dagskrárgerðar en
þær gerðu ella.
Það er hagkvæmt að sjónvarps-
stöðvarnar nýti mannafla sinn, tæki
og aðstöðu eins vel og unnt er, til
dagskrárframleiðslu. Til að svo megi
verða þurfa þær að tryggja dagskrár-
deildum sínum fjárhagslegt öryggi til
að skipuleggja framleiðsluna 2-3 ár
fram í tímann. Minna má það ekki
vera. Þær eiga ekki að þurfa að elt-
ast við sjóði á ári hveiju. Það er
tímasóun og vitleysa og tíðkast
hvergi á byggðu bóli.
Ákvarðanataka úti í bæ
Menningarsjóður veitir ekki fram-
leiðslustyrki nema önnur hvor inn-
lendu sjónvarpsstöðvanna hyggist
taka verkin til sýninga og kaupa sýn-
ingarréttinn. Það er því ekki rétt sem
Ásta R. Jóhannesdóttir segir, að ver-
ið sé að færa dagskrárvaldið út í bæ.
Sjálfstæðir framleiðendur þurfa vit-
anlega fyrst og fremst að hugnast
dagskrárstjórum sjónvarpsstöðv-
anna. Takist þeim það, geta þeir sótt
um styrk.
Það er algjör misskilningur að
hagsmunir sjónvarpsstöðvanna felist
í því að framleiða sem mest sjálfar.
Stöðvamar þurfa að bera allan kostn-
að af gerð þess dagskrárefnis sem
þær framleiða sjálfar. En bjóðist þeim
dagskrárefni frá sjálfstæðum fram-
leiðendum kaupa þær einungis sýn-
ingarréttinn, sem er mun ódýrari
kostur.
Sjónvarpsstöðvunum er mikill hag-
ur í því að innlendum framleiðslufyr-
irtækjum vaxi fiskur um hrygg; því
öflugri sem þau verða, þeim mun
meira verður stöðvunum úr því fé sem
þær hafa til ráðstöfunar.
Hljóðvarp
Menningarsjóður útvarpsstöðva er
fjármagnaður af öllum ljósvakamiðl-
um og veitir framlög til dagskrár-
gerðar í sjónvarpi og hljóðvarpi. Ég
fjalla hér einungis um framleiðslu
sjónvarpsefnis og sleppti því að minn-
ast á hljóðvarp til að íþyngja textan-
um ekki um of.
Höfundur er kvikmyndagerðar-
maður.
Anna Th.
Rögnvaldsdóttir
UXI95 frá sjónarhóli
heilsugæslunnar
Haukur Matthildur
Valdimarsson Pálsdóttir
AÐ LOKINNI tón-
listarhátíðinni UXI 95,
sem haldin var á
Kirkjubæjarklaustri
nú um nýliðna versl-
unarmannahelgi, þykir
okkur undirrituðum
ástæða til að gefa
landsmönnum innsýn í
þann þátt sem að okk-
ur starfsfólki heilsu-
gæslunnar sneri.
Það var í júní sem
fyrstu fréttir bárust af
væntanlegri útihátíð á
Kirkjubæjarklaustri,
þeirri fyrstu sinni teg-
undar á staðnum. Um
árabil hafa ferðamenn
fjölmennt að Klaustri um verslun-
armannahelgi en fjölskyldufólk og
erlendir ferðamenn hafa verið mest
áberandi í þeim hópi. Það var því
vissulega í vændum bæði kvíðvæn-
legt og spennandi verkefni að tak-
ast á við, þar sem bjartsýnustu
menn spáðu komu tíu til fimmtán
þúsund unglinga. Samningum við
tónleikahaldara miðaði hægt fram-
an af og var því ekki hægt að skipu-
leggja móttökuna fyrr en vel var
liðið á júlímánuð.
Heilsugæslan
á Klaustri
Á Klaustri er H1 heilsugæslu-
stöð með lækni, hjúkrunarforstjóra,
ljósmóður og ritara. Þessi mann-
skapur sinnir að öllu jöfnu rúmlega
sex hundruð manna héraði sem
staðsett er milli Sanda. Að vísu
margfaldast íbúatalan flestar helg-
ar yfir sumartímann vegna ferða-
manna án þess að aukið sé við
mannafla á heilsugæslustöðinni.
Það var því ljóst að talsvert þyrfti
að auka þjónustugetuna á væntan-
legum tónleikum ef vel ætti að
vera, ekki vegna tónleikanna eða
unglinganna sem kæmu til með að
sækja þá, heldur vegna hins mikla
fjölda sem búist var við að sýndi
sig.
Alls störfuðu fjórir hjúkrunar-
fræðingar og fjórir læknar ásamt
fimm sjúkraflutningamönnum við
heilsugæslu þá sjötíu og tvo tíma
sem hátíðin stóð yfir. Auk þess var
unnið í nánu samstarfi við björgun-
arsveitarmenn á staðnum. Komið
var upp sjúkramóttöku á móts-
svæðinu þar sem unnt var að sinna
öllu því helsta sem uppá kom. Al-
varlegri tilfelli voru send á heilsu-
gæslustöðina, sem er í þriggja kíló-
metra fjarlægð frá mótssvæðinu,
en þar er m.a. aðstaða til að taka
röntgenmyndir, framkvæma ein-
faldar blóð- og þvagrannsóknir,
gifsa og hafa fólk tímabundið und-
ir eftirliti.
Eiturlyf
Aðsóknin að tónleikunum var
mun minni en búist var við. Ástæð-
ur þess eru ekki ljósar, en ýmsir
telja að fjölmiðlaumræðan fyrir
samkomuna hafi haft neikvæð
áhrif á aðsóknina. Talað var um
dóphátíð; alsæla og amfetamín
flytu um í stríðum straumum og
að þeir sem ekki hefðu ánetjast
slíkum efnum, myndu gera það á
hátíðinni. Það er því afar skiljan-
legt að unglingar sem eru afhuga
slíku og foreldrar sem vilja allt til
vinna að halda börnum sínum frá
fíkniefnum tækju stefnuna annað.
Reynslan sýndi að flkniefna-
Upp til hópa, segja
Haukur Valdimarsson
og Matthildur Páls-
dóttir, eru krakkarnir
myndarlegir, vel inn-
rættir, opnir, heiðarlegir
og skemmtilegir.
nðysla var lítil á einhveijum mæli-
kvarða sem lögreglan notar. Það
er hins vegar alvarlegt umhugsun-
arefni að starfsmönnum heilsu-
gæslunnar bárust endurtekið frétt-
ir af mönnum sem buðu unglingun-
um eiturlyf „frítt“, þ.e.a.s. reyndu
að tæla þau til að verða fastir við-
skiptavinir. Nokkrir unglingar létu
glepjast og upplifðu vonda vímu
sem síðan leiddi til heimsóknar í
sjúkramóttökuna.
Starfið
Fyrsti sólarhringurinn í sjúkra-
móttökunni var annasamastur því
þá leituðu flestir sér aðstoðar vegna
meiðsla í kjölfar áfloga og annars
ofbeldis. Eftir það var aðalverkefn-
ið að sinna snúnum eða brotnum
ökklum, ýmiss konar verkjum,
bijóstsviða í kjölfar landadrykkju
og sólbruna vegna þeirrar einmuna
veðurblíðu sem ríkti alla helgina.
Samvinna við björgunarsveitir,
starfsfólk Rauða kross hússins,
Stígamótakonur og lögreglu var
með miklum ágætum og unnu allir
að því sem einn maður að vaka
yfir velferð unglinganna. Það var
athyglivert að sjá hvemig allt þetta
fólk umgekkst unglingana með ró-
semd og virðingu þrátt fyrir tals-
vert annríki á köflum.
Cheerios kynslóðin
Það er álit okkar sem stjórnuðum
heilsugæsluhópnum á þessari um-
töluðu hátíð um verslunarmanna-
í
í
i
l
I
1
í
!
I
í
\
\
i
!
I
Börn og mannréttindi
í TILEFNI af þeirri
umræðu sem hefur
fylgt í kjölfarið á sýn-
ingu myndarinnar
„Biðsalir dauðans" í
ríkissjónvarpinu lang-
ar mig til að leggja orð
í belg um mannréttindi
barna. Ég læt það
liggja á milli hluta
hvað mér fannst um
myndina sem heimilda-
mynd en hún hlýtur að
gefa tilefni til þess að
alþjóðasamtök, sem
láta sig varða mann-
réttindi og velferð
barna, kanni málið bet-
ur og leggi sitt eigið mat á meðferð
og stöðu stúlkna í Kína. Reyndar
ættu mannréttindasamtök almennt
að veita mannréttindabrotum á
börnum meiri gaum en þau hafa
gert. Með tilkomu Barnasáttmála
Sameinuðu þjóðanna hefur þó orðið
nokkur breyting þar á undanfarin
ár.
Síðastliðið haust stóðu Barna-
heill fyrir ráðstefnu sem bar heitið
„Mannréttindi barna“. Þannig vildu
samtökin leggja áherslu á að börn
eiga sín eigin réttindi, þau eiga
rétt á skólagöngu, heilsugæslu,
umgengni við báða foreldra o.s.frv.
Einstaklingum, stofnunum og yfir-
völdum ber skylda til að tryggja
börnum þessi réttindi eins og þau
eru sett fram í Barnasáttmála Sam-
einuðu þjóðanna og í íslenskum lög-
um. Velferð barna á
sem sagt ekki bara að
mótast af almennum
og oft óljósum velvilja
eða ölmusu heldur af
ákveðnum mannrétt-
indum. Fullorðnir eiga
síðan að kenna börnum
eftir því sem hæfir
aldri þeirra og þroska
að réttindum fylgja
ætíð ákveðnar skyldur.
Sýning myndarinnar
„Biðsalir dauðans“
vakti upp tilfinningar
sem erfitt er að lýsa.
Fyrstu viðbrögð voru
einhvers konar sam-
bland af reiði, sorg en ekki síst
magnleysi. Sú spurning vaknar
ætíð við aðstæður sem þessar;
hvernig hægt sé að vera svona
grimmur og tilfinningasljór fyrir
þjáningum meðbræðra sinna eða í
þessu tilviki meðsystra sinna. Marg-
ir hljóta einnig að hafa spurt sjálfan
sig; hvað get ég _gert til að hjálpa
þessum börnum? I heimsbókmennt-
um og sagnfræðibókum má margt
lesa um grimmd mannsins og til-
fínningalegan sljóleika og ætti því
ekki að koma á óvart. En það er
alveg sérstaklega erfitt að sætta
sig við þessa eiginleika mannsins
þegar í hlut eiga varnarlaus börn,
jafnvel kornabörn. En grimmd og
alvarleg mannréttindabrot gagn-
vart börnum eru algeng um allan
heim. Jafnvel má fullyrða að enginn
Grimmd og alvarleg
mannréttindabrot gegn
börnum, segir Kristín
Jónasdóttir, eru algeng
um allan heim.
þjóðfélagshópur verði fyrir jafnm-
iklum og alvarlegum mannréttinda-
brotum og börn. Einn helsti bölvald-
urinn er fátækt og fáfræði sem oft
er náinn fylgifiskur fátæktarinnar.
Vart þarf að fjölyrða um áhrif
stríðsátaka á líf og velferð barna.
Sýning myndarinnar „Biðsalir
dauðans“ vakti athygli okkar á
mjög neikvæðum afleiðingum ein-
bimisstefnu kínverskra yfirvalda.
Ekki skildi ég myndina svo að það
væri stefna yfirvalda í Kína að út-
rýma stúlkubörnum heldur að þau (
lokaðu augunum fyrir þeim afleið-
ingum sem einbirnisstefnan hefur
á líf kínverskra stúlkubarna.
Nær alls staðar í heiminum eru
börn gróflega vanrækt, yfirgefin
og oft seld. Nútíma þræíahald felst
fyrst og fremst í þrælahaldi á börn-
um í ýmiss konar verksmiðjum og
öðrum vinnustöðum. Hver hefur
ekki heyrt talað um götubörnin t.d.
í Suður-Ameríku sem mörg hver
sjá fyrir sér með vændi og svo .
mætti áfram telja. Helst viljum við •
loka augunum og láta sem þetta
Kristín Jónasdóttir