Morgunblaðið - 12.09.1995, Blaðsíða 22

22 ÞRIÐJUDAGUR 12. SEPTEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Bókmenntahátíð ’95
Eg hugsa ekki,
ég er hugsaður
Fyrsta upplestrakvöld á bókmenntahátíð ’95
var haldið í Norræna húsinu á sunnudag.
Þröstur Helgason fylgdist með dagskránni.
Svartir englar
NORRÆNA húsið var troðfullt
af áhugasömum bókaorm-
um á sunnudagskvöld og
víst er að allir áttu þeir skemmtilega
stund með höfundunum. Norðmaður-
inn Jostein Gaarder las á einkar líf-
legan hátt upp úr hinni geysivinsælu
bók sinni, Veröld Soffíu. Hann byij-
aði á því að segja söguna á bak við
verkið, af 13 ára unglingsstrák sem
vildi kynna sér söguna af Sókratesi,
Platón og kumpánum þeirra í hug-
myndasögunni. Pilturinn bregður sér
á bókasafnið og biður bókavörðinn
um sögu heimspekinnar en vörðurinn
glottir bara yfirlætisfullur og segir
honum að börn lesi ekki heimspeki.
Með þessar móttökur í huga ákvað
Gaarder að skrifa hugmyndasögu
sem hæfði öllum, ungum sem öldn-
um. Hann sagði að fyrst í stað hafi
bókin verið á alvarlegu nótunum og
hafist einhvemveginn þannig: „Mað-
urinn hefur ætíð velt fyrir sér tilvist-
arlegum spumingum." Honum varð
hins vegar fljótlega ljóst að þurr
fræðistíll af þessu tagi myndi ekki
henta bókinni og smámsaman varð
til hugmynd að sögunni um veröld
Soffíu, hugmyndasögu í skáldsögu-
formi.
Vestur-íslendingurinn William
Valgardson las einnig með leikræn-
um tilburðum úr skáldsögu sinni, The
Girl With the Botticelli Face, sem
þýdd hefur verið á íslensku af Gunn-
ari Gunnarssyni og mun koma út hjá
bókaforlaginu Ormstungu. Kaflinn
sem lesinn var sagði frá eijum ólm-
huga hjóna; vakti lesturinn mikla
kátínu á meðal gesta.
Til varnar sauðkindinni
Einar Már Guðmundsson vakti
ekki síður kátínu gesta er hann las
úr bók sinni, Englum alheimsins,
sögukafla um þijá geðsjúklinga að
gæða sér á veisluföngum á Grillinu
á Hótel Sögu. Einar Már las á ensku
- með einstökum framburði sínum -
úr þýðingu Bemards Scudder sem
nýlega kom út í London.
Einar Már las einnig nokkur ný
ljóð úr væntanlegri ljóðabók, m.a.
prósaljóð um íslenska stjórnmála-
menn fyrr og nú. Vill Einar Már að
stjómmálamenn samtímans fari með
eftirfarandi játningu sem ættuð er
úr höfði franska skáldsins Arthurs
Rimbauds: Ég er ekki ég, ég er ann-
ar. Ég hugsa ekki, ég er hugsaður.
Einnig flutti Einar Már ljóð til
vamar sauðkindinni og í kjölfarið
rómantískt ástarljóð. Forvitnilegt
verður að sjá þessa nýju bók en ljóð-
in í gær minntu einna helst á kveð-
skapinn í fyrstu Ijóðabókum Einars
Más frá öndverðum níunda áratugn-
um.
Manneskjan
í heiminum
Álendingurinn Ulla-Lena Lund-
berg las úr ferðasögu sinni Siberia.
Þetta er allegórísk saga, fuglaskoð-
unarferð um Síberíu fær ýmsar skír-
skotanir til sögulegra og samtíma-
legra viðburða. Lennart Hagerfors
las úr sögulegri skáldsögu sinni,
Hvalirnir í Tanganyikavatni, forvitni-
legri sögu um leit Stanleys að Li-
vingstone í myrkviðum Afríku.
Morgunblaðið/Kristinn
JOSTEIN Gaarder
Danska skáldkonan Solvej Balle las
úr bók sinni, Ifelge loven, sögu sem
sækir kjarna sinn í annað lögmál
varmaaflsfræðinnar, eina fjögurra
sagna bókarinnar sem ijallar um
manneskjuna í heiminum og lögin
sem hún mælir sig við.
Ekki verður annað sagt en að
upphafið á Bókmenntahátíð ’95 lofí
góðu um framhaldið, ætti enginn að
verða svikinn af skáldakvöldi sem
þessu.
Hátíðin í dag
Dagskrá hátíðarinnar í dag hefst kl.
12. 15 þegar kanadíski rithöfundur-
inn William Valgardson og Gísli Sig-
urðsson bókmenntafræðingur spjalla
saman um vesturheimskar bók-
menntir á ensku. Klukkustund síðar
hefst svo pallborðsumræða um ljóð-
list sem nefnist, ljóðið lifir. Þátttak-
endur eru Arto Melleri, Synnove
Persen, Tóroddur Paulsen, Desmond
O’Grady, Knud Odegárd og Jóhann
Hjálmarsson.
Spjalli Einars Kárasonar og Mart-
ins Amis um verk þess síðamefnda
hefur verið frestað til miðvikudags
en kl. 16. 15 í dag mun Taslima
Nasrin frá Bangladesh flytja fyrir-
lestur um Islam á ensku. Allir ofan-
taldir dagskrárliðir verða í Norræna
húsinu.
í kvöld kl. 20.30 munu sjö höfund-
ar lesa úr verkum sínum í Þjóðleikhú-
skjallaranum; Poul Vad, Synnove
Persen, Kjell Askildsen, Arto Mel-
leri, Colette Fayard, Mártu Tikkanen
og Friðrik Erlingsson.
TONLIST
íslcnska ópcran
KAMMERTÓNLEIKAR
Strengjakvartettinn Hugo flutti
verk eftir Shostakovitsj og George
Crumb. Fimmtudaginn 7. sept.
1995.
ÞAÐ hefur verið nær ófrávíkjan-
leg regla, að tónlistargagnrýnandi
fjalli ekki um tónlistarflutning nem-
enda, sem þó hefur oft verið mjög
áhugaverður. Ræður þar mestu, að
ekki verður nema að hluta til hægt
að tala um sjálfstæða mótun við-
fangsefna. Þá er rétt að taka fram,
að lokapróf frá tónlistarskóla er í
raun aðeins viðurkenning á því að
viðkomandi hafi aflað sér þeirrar
grunnkunnáttu, að geta starfað
sjálfstætt að Iist sinni. í framhalds-
námi, sem oftast er unnið við er-
lenda skóla, er mikið lagt upp úr
sjálfstæðu framlagi listnemans og
við námslok framhaldsnáms er ef
til vill hægt að gera sér grein fyrir
stöðu viðkomandi sem listamanns.
Það er þó ekki fyrr en listamaður
hefur fullunnið sín viðfangsefni
sjálfur og stendur einn og óstuddur
frammi fyrir áheyrendum sínum,
að fullgert er um kunnáttu hans
og getu.
Til að bijóta regluna, er rétt að
gera undantekningu varðandi
skemmtilega _ tónleika, sem voru
uppfærðir í íslensku óperunni sl.
fimmtudag, af strengjakvartett,
sem nefnir sig Hugo og er skipaður
þremur nemendum, sem hyggja á'
framahldsnám erlendis og einum
er mun taka lokapróf hér heima á
komandi vetri. Það sem gerir þessa
„nemendatónleika" sérstæða, er að
þeir eru sjálfstætt framtak og voru
gæddir ýmsu því sem er aðal góðra
listamanna.
Tónleikarnir hófust á áttunda
strengjakvartettinum eftir Shos-
takovitsj, sem eins konar sjálfsævi-
saga í tónum, þar sem hann vitnar
I eigin verk og notar stef, sem er
eins konar nafnstef tónskáldsins.
Kvartettinn er meðal bestu kamm-
erverka meistarans, þar sem ber
fyrir eyru sár tregi og þrumandi
ásökun, ýmist ofið í kontrapunkt-
íska eða hljómbundna raddskipan.
Það sem gaf flutningi ungu lista-
mannanna gildi, var þrunginn leikur
og náðu þau oft að túlka sterkar
tilfínningar verksins á áhrifmikinn
máta.
Seinna verk tónleikanna var til-
raunaverkið Svartir englar, eftir
George Crumb. Verkið er samið
1970, fyrir strengjakvartett og eru
strengjahljóðfærin rafmögnuð en
einnig þurfa hljóðfæraleikararnir
að leika á kristalglös og slaghljóð-
færi. Tónmál verksins er ekki stef-
bundið, nema í einstaka tilfellum,
þegar vitnað er í gamla tónlist.
Rafmögnunin stækkar styrkleika-
svið strengjanna, auk þess að tón-
blær þeirra verður sérkennilega
fjarrænn (eða firrtur) á köflum.
Tilraunin er ekki aðalatriðið en
verkið fær sérstakt inntak í túlkun
sinni á firrtum heimi og er þá sér-
staklega vitnað til stríðsins í Víet-
nam, er vakti menn til umhugsunar
um súrrealíska heimsku stríðsleikj-
anna.
Það sama má segja um leik ung-
mennanna í Svörtum englum og í
verkinu eftir Shostakovitsj, að þeim
tókst'að leika verkið af þeirri sann-
færingu, sem aðeins getur að heyra
hjá listamönnum, sem gefínn er
hinn óskilgreindi listskilningur og
tekur til tilfinninga og þess boð-
skaps, sem er æðri hversdags-
vafstri mannsins. í flutningi verk-
anna vaknaði sú tilfinning, að hér
væri að verða til sá strengjakvart-
ett, sem lengi hefur verið beðið eft-
ir, þó vissulega eigi flytjendur eitt
og annað eftir ólært. Oráðlegt er
þó að spá fyrir um framtíð ungra
listamanna, en Unnur Sveinbjarn-
ardóttir, Hrafnhildur Atladóttir,
Guðrún Hrund Harðardóttir og
Hrafnkell Orri Egilsson hafa öll
unnið vel í sumar og er þeim ósk-
að, að eiga ávallt ratbjart um refil-
stigu og ófærur listamennskunnar.
Jón Ásgeirsson
Bömum er það
allra best...
LEIKUST
Lcikfélag
Rcykjavíkur í Borg-
arlcikhúsinu
LÍNA LANGSOKKUR
Höfundur: Astrid Lindgren. Þýð-
andi: Þórarinn Eldjám. Leikstjóri:
Ásdis Skúladóttir. Leikmynd og bún-
ingar: Hlín Gunnarsdóttir. Dansar
og hreyfingar: Auður Bjarnadóttir.
Lýsing: Lárus Björnssofl. Leikarar;
Margrét Villyálmsdóttir, Sóley Elías-
dóttir, Jakob Þór Einarsson, Fanney
Vala Amórsdóttir, Ami Pétur Guð-
jónsson, Jón Hjartarson, Þröstur Leó
Gunnarsson, Ellert A. Ingimundar-
son, Eggert Þorleifsson, Ari Matthí-
asson, Helga Braga Jónsdóttir, Jó-
hanna Jónas, Soffia Jakobsdóttir,
Margrét Helga Jóhannsdóttir, The-
odór Júlíusson o.fi. 10. september.
EINN helsti kostur íslensku
stofnanaleikhúsanna er að þau
hafa aðstöðu og vilja til að setja
upp sýningar fyrir börn sem mikið
er lagt í. Leiksviðinu er breytt í
litríkan ævintýraheim og bömin
öðlast skilning á því hve miklu
áhrifameira er að upplifa leikverk
á þennan hátt heldur en í geril-
sneyddu fjölmiðlaumhverfi. Þau
vaxa úr grasi sannfærð um að þau
hafi eitthvað að sækja I leikhús
sem ekki fáist annars staðar.
Þannig tryggja leikhúsin sér
áhorfendur framtíðarinnar með
því að sinna þessum þætti í upp-
eldi þeirra.
Þessi uppfærsla Leikfélags
Reykjavíkur á Línu Langsokk er
einmitt í þessum anda. Það væri
vel mögulegt að setja þetta verk
upp á litlu sviði, með færri leikur-
um og minni viðhöfn og treysta
þannig á fijótt ímyndunarafl barn-
anna. En á þessum síðustu og
verstu tímum stöðugs áreitis þá
er þægilegt að geta látið sig
sökkva algerlega inn í þessa þrí-
víðu veröld sem er sköpuð á sviði
Borgarleikhússins.
Uppfærslan er trú anda verks-
ins í að skapa skýrar andstæður
milli þess sem Lína er fulltrúi fyr-
ir og veraldar Tomma og Önnu
án þess að ijúfa tengslin þarna á
milli. Lína býr t.d. ein í húsi sem
er skemmtilega skreytt með glað-
legum litum en er samt í grund-
vallaratriðum múrsteinshús sömu
gerðar og aðrar byggingar á torg-
inu. Hinir hefðbundnu íbúar borg-
arinnar kiæðast flestir fötum þar
sem svart, hvítt og pastellitir eru
ráðandi en föt Línu eru í æpandi
samsetningu frumlitanna. Hlín
Gunnarsdóttir á heiðurinn að
hvorutveggju, leikmynd og bún-
ingum, og á hrós skilið.
Bókin sem leikritið byggir á var
fyrst gefin út í Svíþjóð árið 1945
og þótti mjög byltingarkennd þeg-
ar hún kom út. Fimmtíu árum
seinna er Lína enn jafn framúr-
stefnuleg og nýmóðins. Lína sam-
þykkir engar reglur án þess að
velta fyrir sér gildi þeirra. Það
kemur í ljós í lok leikritsins að
þetta er ekki eðlisþáttur sem hefur
þróast í fjarveru foreldra hennar
heldur stendur hún uppi í höfðinu
á föður sínum jafnt og öðrum. En
Lína er langt í frá stjórnlaus. Hún
elur sig upp sjálf undir talsverðum
aga. Hún sér ekki ástæðu til að
læra hluti nema að þeir komi henni
að notum í hennar daglega lífi.
Hún veit t.d. að Lissabon er höfuð-
borgin í Portúgal vegna þess að
hún hefur komið þangað, ekki
vegna þess að hún hefur lært það
utanbókar eins og kennslukonan.
Auðvitað myndi Lína ekki rekast
vel í hóp, eins og sést best í skóla-
atriðinu, en það er líka augljóst
að hún er betur sett utan skóla-
kerfisins.
Lína býr við fjárhagslega sjálf-
stjórn. Hún gætir að því að nægir
gullpeningar séu eftir á kvöldin
og er nógu sterk til að veija sig
og eigur sínar gegn þeim sem
sækja að henni og vilja skerða
frelsi hennar og eigur. Það eina
sem hana skortir er tilfinningalegt
öryggi. Það er ljóst að dofnandi
minningar um horfna foreldra er
ekki nóg og Lína leitar því eftir
væntumþykju og trausti hjá
Tomma og Önnu. Þegar Eiríkur
Langsokkur skipstjóri snýr aftur
til að sækja dóttur sína - og
minnir okkur í leiðinni á að sagan
er ævintýri - tekur hún vinskap
þeirra og skyldur sínar við systkin-
in fram yfir sjóræningjalíf og
föðurást. Systkinin þarfnast Línu
sem áminningu um frelsi í grá-
bleikri hversdagsveröld sinni.
Leikstjóri þessarar sýningar,
Ásdís Skúladóttir, tekur alla þessa
þætti til greina. Hún skirrist einsk-
is við að vera verkinu trú og láta
það njóta sín í allri sinni dýpt.
Margrét Vilhjálmsdóttir var frá-
bær í hlutverkinu, ekki einungis
sem hin hressa, sterka og sjálfsör-
ugga Lína, heldur líka þegar hún
túlkaði hina hliðina - einmanaleik-
ann og efann. Hlutverk Tomma
og Önnu voru skemmtilega unnin
hjá Jakobi Þór Einarssyni og Sól-
eyju Elíasdóttur. Það var sérstak-
lega gaman að fylgjast með við-
brögðum þeirra þegar goðin Lína
og mamma þeirra tókust á í kaffi-
boðinu.
Af öðrum leikurum bar Helga
Braga Jónsdóttir af sem frú
Prússólín, fulltrúi prússnesks aga.
Tangó hennar og Línu var kostu-
legur. Aukaleikarar í hlutverkum
skólabarnanna voru mjög líflegir
og dans þeirra skemmtilega út-
færður. Sérstaka athygli vakti
leikur og látbragð Fanneyjar Völu
Arnórsdóttur í hlutverki herra Ní-
els, apáns hennar Línu. Þessi unga
leikkona, sem er að stíga sín fyrstu
skref á sviði, datt aldrei út úr hlut-
verkinu, heldur var sífellt á ferð
og flugi um sviðið eins og apa er
von og vísa. Þáttur hennar í sýn-
ingunni gerði þeim áhorfendum
sem eru of ungir eða óframfærnir
til að sjá sig í Línu kleift að lifa
sig inn í hlutverk minni og vernd-
aðri persónu.
Þessi sýning er þannig fyrir alla,
jafnt fullorðna sem minnstu börn.
Hún minnir forráðamenn barna á
að það sem þau fyrst og fremst
þarfnast er tilfinningalegt öryggi
svo þau geti sjálf byggt á því sinn
sjálfsaga og eigin reglur sem
stuðlar að því að þau þroskist sem
sjálfstæðar verur en ekki sem
spegilmynd foreldranna.
Sveinn Haraldsson