Morgunblaðið - 30.09.1995, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
LAU GAR.DAGUR 30..SEPTEMBER 1995 25
þráast menn enn við og halda því
fram að sá markaður sem menn
hafa ekki fundið í 40 ár muni
finnast ef aðeins verður haldið
áfram að borga nokkur hundruð
milljónir í markaðsstuðning úr ríkis-
sjóði í nokkur ár í viðbót. Skyldi
nokkur þjóð hafa varið jafn miklu
fé og Islendingar til markaðssóknar
erlendis fyrir nokkra afurð með jafn
litlum árangri og framangreindar
upplýsingar leiða í ljós? Það er mér
meira en til efs. Og skyldu menn
hafa gert sér grein fyrir því, hvar
allir þessir fjármunir lentu? Eins og
verðákvörðunarkerfi landbúnaðar-
ins var og er uppbyggt áttu útflytj-
endurnir lengst af þessu tímabili
tryggingu fyrir greiðslu 3% um-
boðssöluþóknunar af innanlands-
verðinu, flutningsaðilar höfðu
tryggingu fyrir greiðslu flutnings-
kostnaðar, frystihúsin fyrir reikn-
uðum geymslukostnaði, lánastofn-
anir fyrir reiknuðum vaxtagjöldum
og afurðastöðvarnar fyrir slátur-
kostnaði, sem nægði þeim til þess
að geta staðið undir sér. Á sama
tíma urðu bændur landsins eigna-
lausir menn - þrátt fyrir allt
styrkjakerfið.
Lærdómur af reynslunni
Mestu varðar að menn dragi lær-
dóm af reynslunni. Markaður fram-
leiðenda íslenskrar landbúnaðaraf-
urða hvort heldur er kjötframleiðslu
eða mjólkurafurða er fyrst og fremst
innlendi markaðurinn. Lausnin á
vanda sauðfjárbænda finnst ekki í
útlöndum. í fyrsta lagi verður að
létta af þeim kvöðum miðstýringar
pg gera þá fijálsari að framleiðslu.
I öðru lagi verða þeir með fram-
leiðslu sinni og sölu að laga sig að
kröfum okkar eigin markaðar þar
sem áhersian er ekki bara lögð á
verðsamkeppni heldur ekki síður á
fjölbreytni, gæði, vöruúrval og
vöruvöndun.
Heimamarkaðurinn er sá
markaður þaðan sem væntanlegir
útflytjendur vöru eða þjónustu gera
útrás sína. Það sem hlýtur góðar
viðtökur á heimamarkaði á mögu-
leika á ijölþjóðlegum markaði. Því
líkari heimamarkaðurinn er hinum
fjölþjóðlega markaðfþeim mun bet-
ur nýtist hann væntanlegum útflytj-
endum sem tilraunamarkaður fyrir
framleiðslu þeirra. Frelsið er því
framleiðendum landbúnaðarafurða
í hag eins og þeim er í hag að ís-
lenski matvörumarkaðurinn verði
sem líkastur því sem matvörumark-
aðurinn er í nágrannalöndum okk-
ar. Gerum ekki sömu mistökin æ
og aftur. Það heitir á íslensku al-
þýðumáli að vera sauðþrár og sauð-
þrái er ekki góð markaðsvara,
hvorki hér heima né í útlöndum.
Höfundur er alþingismaður og
fyrrverandi ráðherra.
1. október eru 25 ár síðan
Blómaval tók til starfa.
Af því tilefni veitum við
afslátt
af öllum vörum fimmtudag til sunnudags.
• ... sunnudaginn 1. október bjóðum
við viðskiptavinum okkar til mikillar
afmælisveislu.
• Kl. 14 byrjum við að skera 25 metra
langa afmælistertu og bjóðum upp á
kaffi og gosdrykki.
• Landsfrægir tónlistarmenn skemmta
gestum með léttri tónlist.
50 milljarða markaðs-
sókn sem mistókst
Framleiðsluhvetj andi
styrkir ríkisins til land-
búnaðar, segir Sighvat-
ur Björgvinsson, hafa
verið eins og vítahring-
ur fyrir bændastéttina.
i
andi aðgerða (jarðræktar- og búfjár-
ræktarstyrkir) nema því orðið fjár-
hæð, sem er hartnær helmingurinn
af öllum erlendum skuldum ríkisins
og stofnana þess.
Alvarlegast er þó, að enginn
árangur hefur orðið af markaðsleit-
inni og öfugur árangur af fram-
leiðslustyrkjunum. Þrátt fyrir alla
þessa fjármuni, 48 þúsund milljónir
króna, hefur okkur ekki tekist að
finna neina þá markaði fyrir íslensk-
ar landbúnaðarafurðir sem vilja
borga það verð, sem afurðastöðvar
og bændur geta sætt sig við. Samt
Markaðsleit,
sem mistóks
Höfundur þessarar greinar óskaði
eftir upplýsingum frá fjármálaráðu-
neytinu um hve miklum fjármunum
hafi verið varið úr ríkissjóði til er-
lendrar markaðsöflunar fyrir ís-
lenskar landbúnaðarafurðir á árun-
um 1956-1993, á meðan útflutn-
ingsbótakerfið var við lýði. í svari
ráðuneytisins frá 4. september s.l.
kemur fram, að miðað við vísitölu
vergrar landsframleiðslu var á árum
útflutningsbótakerfisins varið sam-
tals röskum 48 þúsund milljónum
kr. á verðlagi ársins 1994 í þessu
skyni. Útgjöldin féllu fyrst og fremst
til á árunum 1964-1992 og urðu
þá hæst 2.472 m.kr. á einu ári en
að meðaltali um 1,5 þúsund milljón-
ir króna árlega (sjá mynd). Á sama
tíma (1956-1993) voru framleiðslu-
hvetjandi styrkir hins opinbera til
landbúnaðar (jarðræktar- og búfjár-
ræktarframlög) samtals 12.350
milljónir króna á verðlagi 1994 mið-
að við vísitölu vergrar landsfram-
leiðslu. Hæstir urðu þessir fram-
Sighvatur
Björgvinsson
LENGI hefur því verið
trúað, að tiltölulega auð-
velt væri að finna markaði
erlendis fyrir íslenskar
landbúnaðarafurðir, ekki
síst fyrir íslenskar kjötvör-
ur. Ástæðan sé sú að um
sérstaka gæðavöru sé að
ræða, sem erlendir neyt-
endur séu reiðubúnir að
kaupa á sanngjörnu verði.
Aðeins þurfi til að koma
tímabundinn stuðningur
ríkissjóðs og þá muni
markaðurinn opnast. Þetta
hefur íslenskum bændum
verið sagt æ ofan í æ og
þá um leið að ástæðulaust
sé fyrir þá að laga sig að
þörfum hins innlenda markaðar því
útflutningsmöguleikarnir séu svo
miklir handan við hornið.
Allt frá árinu 1956 og til ársins
1993 hefur íslenska ríkið stutt
dyggilega við tilraunir til þess að
leita markaðar fyrir íslenskar land-
búnaðarafurðir í útlöndum. Það hef-
ur ríkið gert með því að greiða upp-
bætur með útfluttum landbúnaðar-
afurðum, aðallega kjöti og mjólkur-
vörum, sem lengst af námu 10% af
samanlögðu verðmæti landbúnaðar-
framleiðslunnar í landinu, þ. á m.
verðmæti dúntekju, selveiða, lax-
veiða og rekaviðartekju. Lögum
samkvæmt mátti líta á þetta fyrir-
komulag sem fasta, árlega skuld-
bindingu ríkissjóðs um framlag til
þess að afla innlendri búvörufram-
leiðslu markaða í útlöndum um leið
og ríkið greiddi líka niður búvöru-
verð innanlands m.a. í því skyni að
auka þar neysluna. Á sama tíma
veitti ríkið styrki til framleiðsluhvetj-
andi aðgerða í landbúnaði, búfjár-
ræktarstyrki og jarðræktarstyrki,
sem juku framleiðsluna og þar með
framboðið og gerðu enn brýnna að
markaðir fyndust erlendis því fram-
leiðslan óx stöðugt meira umfram
þarfir landsmanna sjálfra. Þjóðhags-
stofnun metur jarðræktarframlögin
úr ríkissjóði um 12% af kostnaðar-
verði framkvæmda (Landbúnaður
1954-1989, apríl 1992, bls. 23).
Þegar við bætist niðurgreiðsla á
vöxtum lána Stofnlánadeildar land-
búnaðarins er augljóst, að fram-
leiðsluhvetjandi styrkir ríkisins til
landbúnaðar hafa verið eins og víta-
hringur fyrir bændastéttina og átt
stóran þátt í að skapa ekki aðeins
offramleiðsluvanda heldur einnig
hvatt til arðlausra fjárfestinga, sem,
að áliti Þjóðhagsstofnunar, hafa
valdið 23,4% neikvæðum vöxtum af
meðaleign í nautgripa- og sauðfjár-
rækt á árunum 1979-1983 (Land-
búnaður 1954-1989, apríl 1992,
bls. 33). Það er því ekki að undra
þó bændur séu að verða eignarlaus-
ir menn. Opinbera styrkjakerfið hef-
ur fangað þá í fátæktargildru.
leiðsluhvetjandi
styrkir árið 1985 eða
tæplega 680 milljón-
ir króna en sama ár
var varið til erlendr-
ar markaðsöflunar
fyrir landbúnaðar-
vörur 1.623 milljón-
um króna.
Þetta eru feyki-
legi fjármunir, sem
þarna hafa farið úr
sjóðum landsmanna
annars vegar til
markaðsöflunar er-
lendis og hins vegar
til framleiðsluhvetj-
andi aðgerða í land-
búnaði. Til saman-
burðar má hafa, að samkvæmt Hag-
tölum mánaðarins eru heildarskuldir
ríkisins og ríkisstofnana erlendis
miðað við lán til eins árs eða lengur
samtals 128 þúsund milljónir króna
(ágústhefti). Framlög ríkisins til
markaðsöflunar erlendis fyrir ís-
lenskar landbúnaðarvöur (útflutn-
ingsbætur) og til framleiðsluhvetj-