Morgunblaðið - 10.12.1995, Blaðsíða 6

SUNNUDAGUR 10. DESEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
James Reston látinn
Ahrifamesti
blaðamaður
Bandarí kj anna
James „Scotty“ Reston, einn áhrifamesti blaðamaður Bandaríkj-
anna, lést á miðvikudagskvöld. Ásgeir Sverrisson segir frá
glæstum ferli Restons, sem starfaði í 50 ár hjá The New York
Times og vann tvívegis til Pulitzer-verðlauna.
JAMES „Scotty" Reston á heimili sínu er hann fagnaði útgáfu
endurminninga sinna 1991. Myndin prýðir einnig forsíðu end-
urminninganna sem nefnast „Deadline".
JAMES „Scotty“ Reston,
áhrifamesti blaðamaður
Bandaríkjanna frá styrj-
aldarlokum, lést á heimili
sínu í Washington á miðvikudags-
kvöld. Hann var 86 ára gamall.
Ferill Restons var einstaklega
glæsilegur og með honum er
genginn einn þekktasti frétta-
skýrandi og dálkahöfundur
Bandaríkjanna.
James Reston tilheyrði þeim
hópi blaðamanna sem bandarísk-
um íhaldsmönnum er sérlega í
nöp við og ganga jafnan undir
samheitinu „vinstri menn á
austurströndinni" (East Coast
Liberals). Einkum hafa banda-
rískir repúblíkanar tilhneigingu
til að hafa hom í síðu blaðmanna
sem starfa á stórblöðunum The
New York Times og Washington
Post. Trúlega risti hatrið dýpst í
forsetatíð Richards M. Nixons,
sem taldi blaðamenn til óvina
sinna og að þeir hefðu sameinast
um að eyðileggja hann.
Aðgangur að valdinu
Scotty Reston kynntist Nixon
og hefur lýst því hvemig forsetinn
var einfær um að leggja eigin
feril í rúst. Raunar kynntist Res-
ton öllum forsetum Bandaríkj-
anna frá Harry S. Tmman (1945-
1952) til Bill Clintons. Að auki
hafði hann greiðan aðgang að
háttsettum embættismönnum í
alla þá áratugi sem hann starfaði
við blaðamennsku. Af þessum
sökum naut hann snemma virð-
ingar fyrir sérlega áreiðanleg
fréttaskrif úr innsta valdakjarn-
anum í Washington. Hann var
talinn einn merkasti stjórnmála-
fréttaskýrandi Bandaríkjanna og
dálkar hans, sem vom hans ær
og kýr, einkum seinni árin, vom
ævinlega mikið lesnir.
En Reston var ekki einvörð-
ungu stjómmálablaðamaður.
Hann sinnti ýmsum stjórnunar-
störfum hjá The New York Tim-
es, bæði störfum sem lutu að rit-
stjórn og rekstri og þótti ungur
afburða fréttamaður. Fór enda
svo að hann vann tvívegis Pulitz-
er-verðlaunin, sem er mesti heið-
ur sem bandarískum blaðamanni
getur hlotnast.
Scotty Reston starfaði í 50 ár
hjá The New York Times, settist
í helgan stein 3. nóvember 1989
er hann varð áttræður. Hann
hélt þó áfram að rita greinar
enda er sterk hefð fyrir því í
bandarísku þjóðlífi að borin sé
tilhlýðileg virðing fyrir reynslu
og þekkingu hinna eldri. A það
ekki síst við um stjórnmál og
blaðamennsku enda algengt að
harðfullorðnir menn sinni krefj-
andi störfum á þessum sviðum.
Síðla árs 1991 gaf Scotty Reston
síðan út endurminningar sínar
sem nefnast „Deadline" og hljóta
að teljast skyldulesning fyrir
hvern þann sem áhuga hefur á
bandarískri stjómmálasögu.
Mamma og pabbi réðu
James Reston var fæddur 3.
nóvember 1909 í Clydebank í
Skotlandi (sem skýrir viðumefnið
,,Scotty“), skammt frá Glasgow.
Þegar hann var 11 ára fluttu for-
eldrar hans til Bandaríkjanna og
settust að í Dayton í Ohio-ríki
þar sem fram fóru á dögunum
viðræður um frið i fyrrum lýð-
veldum Júgóslavíu. Foreldrar
hans hvöttu hann ákaft til að
afla sér menntunar en sjálfur
hafði drengurinn frekar hug á
því að gerast atvinnumaður í
golfi enda þótti hann snemma lið-
tækur. Hann kynntist blaða-
mennsku og ritstörfum fyrir til-
viljun, vann við það um tíma að
ritstýra fréttabréfi sem gefið var
út í verksmiðju einni þar sem
hann starfaði í hlutastarfi.
Að áeggjan foreldra sinna
stundaði hann nám í blaða-
mennsku við háskólann í Illinois.
í endurminningum sínum kveðst
Reston hafa verið kærulaus nem-
andi og að hann hafi kunnað því
vel að hverfa í fjöldann en þús-
undir nemenda voru við skólann.
Reston rifjar upp er hann hitti
fyrst kennarann sinn í blaða-
mennsku og spurði: „Hvað eru
eiginlega margir nemendur við
þennan skóla?“ „Svona um það
bil helmingurinn,“ var svarið.
Svipuð svör átti hann oft eftir
að fá á ferlinum.
í háskólanum kynntist hann
Sally Fulton sem síðar varð eigin-
kona hans og Reston tileinkaði
endurminningar sínar. Þau eign-
uðust þrjá syni.
Óvænt til Lundúna
Reston hóf blaðamennskuferil-
inn á að skrifa um íþróttir fyrir
Springfield Daily News og gerðist
síðar starfsmaður upplýsinga-
skrifstofu Cincinnati Reds-homa-
boltaliðsins en á þeirri íþrótt hafði
hann miklar mætur. Þessu starfi
fylgdi nokkur flækingur og móðir
hans hafði áhyggjur af því að
sonurinn leiddist út í óreglu með
homaboltahetjunum. „Mér er
sagt að þeir drekki,“ sagði hún
einhveiju sinni. Svo fór að lokum
að Reston hélt með liðinu til New
York þar sem hann komst í kynni
við stjómendur hjá Associated
Press og komst á mála hjá þess-
ari öflugustu fréttastofu heims.
Árið 1937 sendi AP Reston til
Lundúna og var honum falið að
skrifa um alla stærstu íþróttavið-
burði þar í landi, Wimbledon-
keppnina, golf og fleira. Eins og
gjarnan vill verða í þessu starfi
tók Reston að sér margvísleg
önnur verkefni en það var greina-
flokkur um bresku utanríkisþjón-
ustuna sem fyrst vakti á hónum
einhveija athygli.
Árið 1939 gekk hann til liðs
við The New York Times og starf-
aði á Lundúnaskrifstofu þess
sögufræga blaðs er stríðið skall
á og orrustan um Bretland fór
fram. Árið 1942 var Reston „lán-
aður“ til starfa fyrir sendiráð
Bandaríkjanna í Lundúnum og
vann þar í áróðursdeildinni. Þar
komst hann aftur á móti fyrir
tilviljun í kynni við útgefanda The
New York Times, Arthur Hays
Sulzberger, og gerðist aðstoðar-
maður hans í New York. Útgef-
andinn taldi við hæfí að svo ung-
ur maður tæki að sér að huga
að stöðu og framtíð blaðsins því
ljóst væri að ný kynslóð tæki við
að hildarleiknum loknum.
Til starfa í Washington
Reston segir í endurminning-
um sínum að þetta starf hafi ver-
ið sérlega fræðandi en hann gerð-
ist órólegur eftir því sem að leið
á stríðið og fór að lokum fram á
það við Sulzberger að vera leyst-
ur undan skyldum aðstoðar-
manns. Tekið var að hilla undir
sigur bandamanna og Reston vildi
ólmur fá tækifæri til að skrifa
fréttir og greinar frá Washington.
Hann var hins vegar beðinn um
að taka við stjórn Lundúnaskrif-
stofunnar um tíma og hélt því
aftur til Bretlands með eiginkonu
sinni en tveir synir þeirra urðu
eftir í Bandaríkjunum. Nokkrum
mánuðum síðar gerðist hann
starfsmaður Washington-skrif-
stofunnar sem laut þá stjórn hins
þekkta Arthurs Krock. Af honum
kveðst Reston hafa lært að punkt-
urinn væri mikilvægasti lykillinn
á ritvélarborðinu.
Árið 1953 var Reston skipaður
yfírmaður Washington-skrifstof-
unnar en skömmu áður hafði
dagblaðið The Washington Post
boðið honum starf. Reston reynd-
ist mjög skapandi í þessari stöðu
og hvatti blaðamenn sína bæði í
Bandaríkjunum og erlendis til að
hika ekki ,við að gerast persónu-
legir í skrifum sínum ef þörf
væri á að lýsa andrúmsloftinu á
tilteknum stað. Hann réð til
starfa marga unga menn sem síð-
ar komust í hóp þekktustu blaða-
manna Bandaríkjanna og má þar
nefna Tom Wicker, Anthony Lew-
is, Russell Baker, Hedrick Smith
og síðast en ekki síst þá Neil
Sheehan og David Halberstam,
sem höfðu gífurleg áhrif á al-
menningsálitið í Bandaríkjunum
með skrifum sínum frá blóðvöll-
um_ Víetnam.
Árið 1968 gerðist Reston
„framkvæmda-ritstjóri" (Execu-
tive Editor) The New York Times
og gegndi því starfi í fimm mán-
uði en þetta var æðsta staðan
innan ritstjórnar blaðsins. Reston
segir í endurminningum sínum
að þessi beiðni útgefandans hafí
komið sér á óvart því hann hafi
talið að þörf væri á yngri manni
í þetta starf en hann var þá tæp-
lega sextugur. Reston féllst á að
sinna þessu starfi tímabundið en
hélt afram að skrifa dálka sína
sem þá birtust þrisvar í viku. Sjálf
skrifin voru í hans huga eðli og
inntak allrar blaðamennsku og
þau vildi hann aldrei leggja niður.
Árið 1969 hélt hann aftur til
starfa í Washington, stjórnaði þá
fréttaskrifum og allri framsetn-
ingu blaðsins og bar titilinn að-
stoðar-forstjóri. Þar starfaði hann
til 1974 er hann var ráðinn sérleg-
ur ráðgjafí og síðar einn af for-
stjórum útgáfufyrirtækisins. Allt-
af hélt hann úti dálki sínum en
hann hætti ekki að birtast reglu-
lega fyrr en 1987.
Vineyard Gazette
Árið 1968 keypti Reston ogfjöl-
skylda hans smáblaðið Vineyard
Gazette, sem ávallt hafði verið í
eigu sömu fjölskyldunnar á Mart-
ha’s Vineyard þar sem Reston
átti sumarhús. Vikublað þetta gaf
Reston út upp frá þessu og hafði
mikið gaman af. „Þegar menn
hafa eytt lífí sínu í að elta ráða-
menn heimsálfa á milli er sérlega
ánægjulegt að hafa einkum
áhyggjur af því hvort samþykkt
verður á borgarafundinum í Chil-
mark að veita 15.000 krónum til
viðgerðar á brúnni í bænum.“
Scotty Reston var sýndur allur
sá sómi sem fallið getur banda-
rískum blaðamanni í skaut en
hápunkti sínum sem fréttamaður
náði hann trúlega er hann vann
til Pulitzer-verðlaunanna fyrst
árið 1944 fyrir grein sem hann
skrifaði um leynimakk á Dumbar-
ton Oaks-ráðstefnunni þar sem
grunnur var lagður að Sameinuðu
þjóðunum og síðan árið 1957 er
hann var aftur sæmdur Pulitzer-
verðlaunum fyrir greinaflokk um
ástand þjóðmála í Bandaríkjun-
um. Hann vann einnig til ijölda
annarra verðlauna fyrir frétta-
og dálkaskrif sín en greinaflokkur
sem hann skrifaði frá Kína árið
1971 er að margra mati það besta
sem frá honum barst. Reston var
þeirrar hyggju að dagblöð ættu
að leggja sérstaka áherslu á
fréttaskýringar og að upplýsa
almenning um baksvið atburða.
Skosk prédikunarþörf
Reston varð ásamt Walter
Lippmann þekktasti dálkahöf-
undur Bandaríkjanna. Hann
þótti hafa sérstakt lag á því að
koma flóknu efni til skila á ein-
faldan og auðskiljanlegan hátt.
Þá var hann sérlega skemmtileg-
ur stílisti og oft var stutt í gam-
ansemina í skrifum hans. Vegna
kynna sinna af helstu ráðamönn-
um Bandaríkjanna var hann í
einstakri aðstöðu til að leggja
mat á menn og málefni og fáir
höfðu til að bera viðlíka sögulega
yfirsýn. Þetta kemur skýrt fram
í „Deadline".
Líkt og aðrir sem hafa einstak-
an aðgang að valdamönnum var
Reston á stundum gagnrýndur
og vændur um undirlægjuhátt.
Þar fóru einkum öfundarmenn
hans því hann hikaði ekki við að
segja ráðandi öflum til syndanna.
„Hver heldur Reston eiginlega
að hann sé? Hann þykist geta
sagt mér hvernig ég á að stjórna
landinu," sagði Dwight D. Eisen-
hower forseti einhveiju sinni eft-
ir að hafa lesið dálk Restons.
Hann var hins vegar aldrei
kaldhæðinn í skrifum sínum, líkt
og svo margir dálkahöfundar í
Bandaríkjunum, rödd hans var
frekar rödd almúgamannsins úr
einhverri smáborginni. Oft var
að finna siðferðislegan boðskap
í skrifum hans og sumum þótti
nóg um föðurlandshyggjuna sem
þau endurspegluðu. Reston var
ákafur stuðningsmaður varnar-
samstarfs vestrænna lýðræðis-
ríkja og taldi að kristileg lífsvið-
horf tengdu þau óijúfanlegum
böndum.
Þótt Scotty Reston væri mikill
og góður Bandaríkjamaður og föð-
urlándsvinur var hann ávallt ákaf-
lega stoltur af hinum skoska upp-
runa sínum. Hann taldi að prédik-
unarþörfína ætti hann að sækja
til skoskra forfeðra sinna og kvað
reglufestu og aga foreldra sinna
hafa haft mótandi áhrif í lífi sínu.
Sem eftirlaunaþegi naut hann þess
jafnvel að finna fyrir nísku Skot-
ans eins og hann minnist á í endur-
minningunum. Og þar vitnar hann
til skálarræðu sem lýsi vel hinni
skosku persónugerð: „Skál fyrir
okkur, hveijir jafnast á við okkur?
Þeir eru helv. fáir og allir dauðir.“