Morgunblaðið - 06.01.1996, Blaðsíða 38

38 LAUGARDAGUR 6. JANÚAR 1996
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
+ Ólafur Þórðar-
son fæddist í
Reykjavík 30. jan-
úar 1911. Hann lést
á sjúkrahúsi Vest-
mannaeyja að
kvöldi nýársdags.
Foreldrar hans
voru hjónin Þórður
Sigfús Vigfússon
sjómaður, f. í
Hamrakoti í Asum
14.6. 1881, d. 28.10.
1924, og Þuríður
Ólafsdóttir, f. í
Gerðabæ á Eyrar-
bakka 13.3. 1886,
d. 5.5. 1962. Systkini Ólafs
voru: Ástvaldur, f. 19.11. 1906,
d. 25.5. 1984; Vigfús, f. 23.6.
1913, d. 17.4. 1968; Ingibjörg,
f. 7.7. 1915, d. 12.7. 1993; Skúli,
f. 11.9. 1917, d. 3.12. 1983;
Hjörtur, f. 2.4. 1920, og Þórð-
ur, f. 19.3. 1925, d. 24.9. 1994.
Ólafur kvæntist Jónu Páls-
dóttur 17.6. 1933. Þau slitu
samvistir. Börn þeirra eru: 1)
Þuríður Ólafsdóttir, f. í Reykja-
vík í október 1933, d. mars
1934; 2) Þuríður Ólafsdóttir, f.
í Reykjavík 19,2. 1935. Maki
Jón Svan Sigurðsson. Dóttir
þeirra er Svala Hrönn, f. 16.1.
1959. 3) Ásta Ólafsdóttir, f. í
Reykjavík 16.7.1936. Maki Eyj-
AÐ kvöldi nýársdags kvaddi
tengdafaðir minn, Ólafur Þórðar-
son frá Suðurgarði í Vestmanna-
eyjum, þetta líf. Langri vegferð,
sem spannaði nær 85 ár, er lokið.
Foreldrar Ólafs voru Þórður S.
Vigfússon sjómaður og kona hans
Þuríður Ólafsdóttir sem bjuggu á
Njálsgötu 37 í Reykjavík. Ölafur
var næstelstur sjö systkina. Þegar
hann var 13 ára gamall drukknaði
faðir hans. Þuríður gekk þá með
sjöunda bam þeirra hjóna. Það
voru því erfiðir tímar fram undan
hjá fjölskyldunni. En Þuríður lét
ekki bugast. Með óhemjudugnaði
og ómældri vinnu tókst henni að
halda heimilinu saman.
Kröpp kjör í æsku mótuðu alla
tíð lífsviðhorf Ólafs. Hann tók
ávallt málstað þeirra sem minna
máttu sín í lífinu og skipaði sér í
sveit þeirra sem helst börðust fyrir
bættum hag hinna verst settu í
þjóðfélaginu.
Ungur að árum fór Ólafur að
vinna utan heimilisins til að létta
undir með móður sinni. Hann hóf
snemma sjómennsku á. togurum
og var m.a. í skiprúmi hjá frænda
sínum, Guðmundi á Reykjum, sem
var annálaður aflamaður. Sjó-
mennskan átti síðar eftir að verða
snar þáttur í lífi Ólafs.
Rúmlega tvítugur að aldri lauk
Ólafur námi í rafvirkjun hjá Jóni
Sigurðssyni, rafvirkjameistara í
Reykjavík. Að námi loknu hleypti
hann heimdráganum og stundaði
siglingar í nokkur ár, sigldi um
flest heimsins höf og hafði frá
■jfciörgu að segja. Ekki voru síður
athyglisverðar frásagnir hans frá
þeim tíma er hann sigldi í síðari
heimsstyijöldinni. Hér skal getið
einnar; Siglt var í skipalest og lagt
blátt bann við því að draga úr ferð
eða stöðva skip þótt eitthvað óvænt
henti. Þegar siglt var fram hjá
fjölda þýskra sjómanna sem svöml-
uðu ósjálfbjarga í sjónum hljóp
Ólafur til og ætlaði að höggva á
festingar eins björgunarbátsins.
Kom þá aðvífandi stýrimaður
skipsins, sló Ólaf bylmingshögg í
höfuðið með sleggjuskafti og sagði:
„Hvemig eigum við að bjargast
ef skipi okkar verðnr sökkt?“ Við
höggið kom stór dæld í höfuð Ól-
afs sem hélst æ síðan og varð því
meira áberandi eftir því sem hár
hans þynntist.
Ólafur var tvíkvæntur. Fyrri
kona hans var Jóna Pálsdóttir frá
'Eyrarbakka. Bjuggu þau í Reýkja-
ólfur Pálsson. Börn
þeirra: Ingibjörg, f.
1.10. 1957; Páll, f.
27.3. 1966, og Stef-
án Ólafur, f. 2.4.
1970. Seinni kona
Ólafs var Anna
Svala Johnsen, f.
19.10. 1917, d. 16.1.
1995. Börn þeirra
eru: 1) Árni Óli, f.
24.3. 1945. Maki
Hanna Birna Jó-
hannsdóttir. _ Börn
þeirra eru: Ólafur,
f. 18.10. 1966; Jó-
hann Ingi, f. 30.9.
1969, og Anna Svala, f. 19.4.
1971. 2) Jóna, f. 31.12. 1946.
Maki Már Jónsson. Böm þeirra
eru: Dröfn Ólöf, f. 5.1. 1970, og
Markús Orri, f. 9.1. 1976. 3)
Margrét Marta, f. 9.11. 1960.
Maki Paul Hyatt. Bamabama-
börn Ólafs em orðin átta að tölu.
Ólafur lærði rafvirkjun og
var vélstjóramenntaður. Hann
fluttist til Vestmannaeyja er
hann kvæntist seinni konu sinni
og bjó þar æ síðan og starfaði
þar sem rafvirki og vélstjóri
bæði á sjó og landi.
Utför Ólafs verður gerð frá
Landakirkju í Vestamannaeyj-
um í dag og hefst athöfnin
klukkan 11.
vík og eignuðust þijú börn, hið
elsta lést í frumbernsku. Þau Ólaf-
ur og Jóna slitu samvistir.
Síðari kona Ólafs var Anna
Svala Johnsen frá Vestmannaeyj-
um. Hún lést í ársbyrjun 1995.
Þeim varð þriggja bama auðið, auk
þess ólst upp hjá þeim eldri dóttir
Ólafs frá fyrra hjónabandi. Ólafur
fluttist til Vestmannaeyja upp úr
1940 og skömmu síðar stofnar
hann heimili með Svölu. Þau
bjuggu í Ólafsvík árin 1944 og
1945 þar sem Ólafur vann við end-
urnýjun rafmagns í öllum bænum.
Frá Ölafsvík lá leiðin aftur til Eyja.
í fyrstu bjuggu þau að Hásteins-
vegi 41, en fluttust síðar á ættaróð-
al Svölu, Suðurgarð. Enn um sinn
stundar Ólafur iðn sína. En sjó-
mannsblóðið ólgar í æðum hans
og fyrr en varir er hann kominn
til sjós á ný. Hann reri fjölda vert-
íða frá Eyjum, ýmist sem háseti
eða vélstjóri, eftir að hann hlaut
vélstjóraréttindi. Um tíma gerði
hann út vélbát við annan mann
og var um skeið skipstjóri á bátn-
um.
Á sunnanverðri Heimaey voru
áður nokkur bændabýli. Svæði
þetta nefnist á máli Vestmanney-
inga fyrir ofan Hraun. Meðal býla
þar er Suðurgarður. Þar bjuggu
móðurforeldrar Svölu og síðar for-
eldrar. Ólafur og Svala tóku við
búsforráðum af þeim. Það var því
löngum hlutskipti Ólafs að stunda
sjósókn á vetrum en búskap á
sumrin. Snar þáttur í búskapnum
var lundaveiði og var Ólafur sann-
arlega vel liðtækur veiðimaður
þótt hann hefði ekki alist upp við
lundaveiði, enda var hann vel að
manni. Mér fannst sem lífið í Suð-
urgarði ætti vel við Ólaf. Hann var
að vissu leyti sjálfs sín herra og
hafði daglega fyrir augum ein-
hveijar stórbrotnústu og fegurstu
náttúruperlur Eyjanna.
Eftir að Ólafur hætti til sjós
vann hann mörg ár hjá Fiskimjöls-
verksmiðjunni í Vestmannaeyjum.
Þar undi hann hag sínum vel og
bar lof á bæði vinnufélaga sína og
vínnuveitendur.
Ólafur hafði yndi af lestri Ijóða,
enda kunni hann þau mörg. Sér-
stakan sess skipuðu ljóð Einars
Benediktssonar. Þau fór hann oftar
með en ljóð annarra skálda.
Ólafur var í mörg ár virkur fé-
lagi í Vestmannaeyjadeild Gideon-
félagsins.
Ekki verður undan því vikist,
þegar fjallað er um lífshlaup Ólafs
Þórðarsonar, að nefna þátt
Bakkusar í lífi hans. Frá ungum
aldri hafði samneyti þeirra verið
meira en góðu hófi gegndi. En um
það leyti sem Ólafur er hálfsextug-
ur verða mikil og ánægjuleg þátta-
skil í lífi hans. Hann gerist einn
af stofnendum og forgöngumönn-
um AA-samtakanna í Vestmanna-
eyjum, dyggilega studdur af eigin-
konu sinni. Þeir eru ófáir sem telja
sig eiga Ólafi mikið að þakka í
baráttu sinni við áfengisvanda.
Menn hringdu til hans hvort sem
var á nóttu eða degi og ieituðu
ásjár hans. Heimili hans var þessu
fólki ávallt opið. Ég tel að fátt
hafi veitt Ólafi meiri fullnægju í
lífinu en starf hans innan AA-sam-
takanna. Þar fann hann sér vett-
vang til að hjálpa þeim sem voru
hjálpar þurfi.
Sem fyrr segir lést Svala, eigin-
kona Ólafs, fyrir tæplega einu ári.
Þá var sem strengur væri slitinn
úr hjarta hans. Upp frá því virtist
lífslöngun hans síþverrandi, allt
þar til yfir lauk.
Ég á Ólafi margt gott að þakka
sem geymist í sjóði minninganna.
Milli okkar ríkti alltaf trúnaður,
traust og vinátta sem aldrei féll
skuggi á þá áratugi sem við áttum
samleið. Blessuð sé minning
Ólafs Þórðarsonar.
Eyjólfur Pálsson.
Ólafur Þórðarson í Suðurgarði í
Vestmannaeyjum lifði mörg höf
og margar breiddargráður. Þegar
hann var ungur hrifsaði hafið föð-
ur hans, en síðar lærði hann margt
á ferðum sínum um höfin. Það var
bæði skemmtilegur tími og harð-
snúinn, skemmtilegur þegar lífið
lék á als oddi, harðsnúinn þegar
lífið átti engra kosta völ, til að
mynda í siglingum á stríðsárunum.
Oft minntist Oli í Suðurgarði á þá
lífsreynslu þegar skip hans varð
að sigla á fullri ferð í gegnum hóp
af drukknandi og hrópandi sjó-
mönnum af öðru skipi. Skipun
skipstjórans var full ferð burt. Það
þoldi ekki Óli í Suðurgarði, hjó
niður björgunarfleka sem átti að
vera þeim sjálfum til bjargar, en
var barinn niður í þessu ógnar-
augnabliki stríðsins, maður sem lét
aldrei beija sig niður og þoldi ekki
skipanir. Stýrimaðurinn kvaðst
hafa átt að skjóta hann, en lét
rothögg duga. Að upplagi var Óli
í Suðurgarði nefnilega uppreisnar-
sinni og byltingarmaður, róttækur
talsmaður þeirra sem minna máttu
sín. Það var ekki rökrétt afsökun
að hans mati að óvinakafbáturinn
var á næstu grösum, nær voru
menn sem hugsanlega mátti
bjarga.
Óli í Suðurgarði var stórbrotinn
persónuleiki, farmaður, rafvirki,
sjómaður, bóndi, bjargveiðimaður,
vélstjóri, bridsspilari, driffjöður um
árabil á efri árum í AA samtökun-
um og svo var hann maðurinn
hennar Svölu í Suðurgarði, en með
þeim var mikið jafnræði í öflugum
persónuleikum þótt um margt
væru þau ágætu hjón ólík.
Af heimshofunum sigldi Óli í
heimahöfn í Suðurgarði, sveitabýl-
inu fyrir ofan Hraun í Vestmanna-
eyjum. Óli hafði eignast þijár dæt-
ur með fyrri konu sinni, Jónu Páls-
dóttur frá Eyrarbakka, en þau slitu
samvistir eftir nokkur ár. Elstu
dótturina misstu þau kornunga, en
eftirlifandi dætur þeirra eru Þuríð-
ur og Ásta. Með Önnu Svölu Árna-
dóttur Johnsen eignaðist Óli Árna
Óla, Jónu og Margréti. Þegar Jóna
Pálsdóttir féll frá langt fyrir aldur
fram undir þrítugu bað hún Svölu
fyrir Þuríði, en Ásta fór í fóstur
austur á Eyrarbakka og ólst þar
upp. Það fór ekkert á milli mála
að Svala leit á þær sem dætur sín-
ar.
Suðurgarðsheimilið hefur alltaf
verið um margt sérstakt og fólk
hefur laðast þangað því þangað
er gott að koma. Eilífðarsinfónían
í Sólóeldavélinni, góður andi húss-
ins og hversdagslegt viðmót og
hlýtt. Það var þó síður en svo allt-
af logn í eldhúsinu, því Óla í Suður-
garði líkaði að láta hitna í kolunum
þar sem hann sat á gamla eldhúsdí-
vaninum hans langafa og rökræddi
við gesti og gangandi. Þá var nú
fjör í hosiló, en sumir voru á nál-
um. Að vera alinn upp við þessar
lotur hefur valdið því að mér hefur
alltaf þótt lítið til útvarpsleikrita
koma og flatlendislegra funda-
halda. Stundum var skellt hurðum
í Suðurgarði í hita umræðnanna,
en þeir sem skelltu opnuðu þær
alltaf aftur fyrr eða síðar. Suður-
garðsheimilið var í raun eins og
alhliða sjávar- og sveitaheimili þótt
stundum minnti það á umferðarm-
iðstöð. Þar var búsmali, kýr, kind-
ur, hestar, hænsni, gróðurhús,
veiddur og verkaður fugl, distiler-
aður fiskur, skorið af netum, saum-
aðar lundafiðursængur og þannig
mætti lengi telja. Oli var alla tíð
mjög bókelskur þótt lítið færi að
vísu fyrir bankabókunum í Suður-
garði, en hann var vel lesinn og
margfróður, skemmtilegur sögu-
maður og lumaði á hárbeittum
eggjum ef svo bar undir. Um ára-
bil var Bakkus umsvifamikill í lífs-
hlaupi Óla, en hann hrinti þeim
félagsskap af sér með glæsibrag
og var boðinn og búinn að hjálpa
mörgum þeim sem bjó við sömu
raun. Óli í Suðurgarði var í gletti-
lega góðu formi alveg fram á síð-
asta árið. Hann gat brugðið sér á
eldhúsgólfið og.tekið 20-30 arm-
lyftur eins og ekkert væri, en við
fráfall Svölu í ársbyijun 1995 varð
hann fyrir miklu áfalli, það vant-
aði svo mikið inn í munstrið. Hann
var þó allhress lengst af eftir það ‘
og börnin hans önnuðust hann og
litu vel til með honum. Það gladdi
hann mikið þegar Árni Oli og
Hanna Birna settust að í Suður-
garði og lífið hélt áfram sinn gang.
Óli, sem var fæddur í hjarta
Reeykjavíkur, Skuggahverfinu,
naut sín vel í Suðurgarði. Þar bjó
hann við það sjálfstæði sem honum
var eiginlegt og það var oft
skemmtileg flétta á sumrin þegar
hann stundaði allt í senn, sjóinn,
heyskapinn, lundaveiði, eggjatöku,
og sótti fýlsunga og súluunga.
Hann var snjall bjargveiðimaður
og það var full nýting, því Svala
og Nýja sem átti ævina í Suður-
garði reyttu lundann ásamt krökk-
unum og fiðrið fór í hinar rómuðu
Suðurgarðssængur. Óli var ein-
staklega barngóður og hafði því
mikil áhrif á okkur krakknna sem
svo gott sem ólumst upp í Suður-
garði og urðum hluti af lífríki Of-
anbyggjaranna. Hann átti auðvelt
með að fá fólk til þess að bijóta
hugann, leita fleiri sjónarhorna en
hins sjálfskipaða sannleika. í hon-
um byltust stundum bræði andófs-
mannsins og bróðurkærleikur þess
sem ann lítilmagnanum, en hann
vann skemmtilega úr því og þess
vegna vildu menn ekki missa af
félagsskap við hann. Óli í Suður-
garði lá aldrei á skoðunum sínum
og hans breiða brjóstvit vó þungt.
Það eru margar frægar sögur af
honum í slagtogi með Bakkusi, því
einnig þar gerði hann hlutina öðru-
vísi, til að mynda þegar hann ákvað
eitt sinn í þeim félagsskap að
skreppa til Reykjavíkur, en kom
of seint upp á flugvöll, vélin farin
í flugtaksstöðu á brautarenda. En
Óli gerði sér lítið fyrir og labbaði
flugbrautina á móti Douglasinum
og það endað með því að dyrnar
voru opnaðar og Óli komst það sem
hann ætlaði sér. En það leyndi sér
hins vegar engan veginn hve miklu
hamingjusamari hann var þegar
hann var laus við Bakkus, þá
blómstraði hann og allt varð bjart-
ara, hlýrra og rýmra._ Það er mik-
ill sjónarsviptir að Óla í Suður-
garði, enda var hann í hópi þeirra
samtíðarmanna sem settu svip á
mannlífið, hann var traustur, hann
tók af skarið og hann skildi svo
vel að mannlífið þarf að titra svo
það njóti sín. Megi góður Guð gefa
honum frið og frelsi í fylgd ástvina
á eilífðarbrautinni, megi minningin
um hann gefa þeim sem eftir lifa
ÓLAFUR
ÞÓRÐARSON
styrk og baráttuhug inn í framtíð-
ina mót hækkandi sól í sjálfum sér.
Árni Johnsen.
Mig langar í nokkrum línum að
minnast hans afa míns, sem lést á
nýársdag. Á stundu sem þessari
renna hugsanir tengdar afa ótt og
títt í gegnum hugann og margs
er að minnast. Ólafur Þórðarson,
eða Óli Þórðar eins og hann var
jafnan kallaður, bjó mestan hluta
ævinnar í Suðurgarði í Vestmanna-
eyjum, þó svo hann væri fæddur
og uppalinn í Reykjavík. Afi í Suðó,
eins og við barnabörnin kölluðum
hann alltaf, var hamingjusamur í
sínu einkalífi. Hann var tvíkvænt-
ur. Fyrri kona hans hét Jóna Páls-
dóttir og með henni átti hann tvær
dætur, Þuríði og Ástu. Sl. 50 ár
var hann svo kvæntur henni ömmu
Svölu eða allt þar til hún lést í
janúar á síðasta ári. Þau eignuðust
þijú börn, Árna Óla, Jónu og Mar-
gréti Mörtu. Afi missti föður sinn
mjög ungur eða aðeins 13 ára og
fór þá á sjóinn því þau systkinin
voru sjö og langamma orðin ein-
stæð. Með sjómennskunni stundaði
hann nám í rafvirkjun og lauk prófi
árið 1930.
Afi var á ýmsum erlendum skip-
um og sigldi í stríðinu með kol
milli Englands og Danmerkur. En
þá var Norðursjórinn eitthvert
hættulegasta hafsvæði í heimi
vegna kafbátaárása Þjóðveija. Afi
sagði okkur krökkunum margar
sögur frá þessum tíma og hljómuðu
þær flestar eins og bestu spennu-
sögur. Eins og t.d. þegar sex skip-
um af níu í lestinni var sökkt og
þeir máttu ekki stöðva skipið til
þess að bjarga mönnunum úr log-
andi olíubrákinni því þá hefðu þeir
orðið auðvelt skotmark fyrir Þjóð-
veija. Afi sigldi víða um heim og
ófáar hafnirnar sem hann hafði
komið í. Hann vann þó alltaf í landi
við rafvirkjun á milli. Seinna er
hann fór að reskjast hætti hann á
sjónum og fór að vinna í Gúanó-
inu. Árin í Gúanóinu voru honum
mjög góð, þar eignaðist hann
marga góða félaga sem hann
minntist með gáska og hélt tryggð
við eftir að hann hætti störfum.
Hann afi var stór og sterklega
byggður maður og í sumar var
ótrúlegt að fylgjast með honum
84 ára gömlum manninum gera
15-20 armlyftur á hveijum degi.
Þetta hafði hann gert frá því ég
man eftir mér. Hann hafði líka
mjög gaman af að biðja okkur
barnabörnin að leika þetta eftir
því það var svona upp og ofan
hvað við gátum margar. Við Anna
Svala gátum t.d. aldrei eina ein-
ustu og það fannst afa mjög fynd-
ið. Afi og amma voru mjög góð
saman. Hún stjórnaði og hann
þóttist hlýða. Ánægjulegt er að
minnast þeirra hjónanna sitjandi í
eldhúsinu í Suðó, við Solo-vélina,
afi á sófanum með pípuna að leggja
kapal og amma á stólnum við hlið-
ina að veita óumbeðna hjálp við
kapalinn og ef kapallinn gekk upp
hjá afa sagði amma að hann hefði
svindlað, þ.e. ef hún hafði ekki
hjálpað honum. Afi hafði líka
lúmskt gaman af því jjð stríða
ömmu og hneyksla. Urðu þá oft
orðaskipti sem við barnabörnin
hentum gaman að. Einnig má
minnast á það að við vorum ekki
margra mánaða gömul þegar afi
var farinn að gefa okkur að
smakka á dísætu kaffinu sínu með
teskeið.
Afi var mikill morgunmaður og
var alltaf kominn á fætur og búinn
að hella upp á könnuna kl. 6 á
morgnana, en þá átti hann ekki
von á ömmu niður fyrr en um tíu-
leytið því hún vildi svolítið kúra.
Þá notaði afí tímann vel á meðan
og fór í morgunbíltúrana sína og
kíkti á bryggjuna og fór í kaffi á
hina ýmsu staði.
Svona gæti ég haldið áfram að
skrifa góðar minningar um hann
afa minn en læt þetta duga að
sinni. Um leið og ég kveð afa í
hinsta sinn vil ég flytja honum