Morgunblaðið - 03.02.1996, Blaðsíða 24

MORGUNBLAÐIÐ
24 LAUGARDAGUR 3. FEBRÚAR 1996
VIKU
m
snillingar
Gullnir
GETUR verið áð gít-
arinn sem Sessa
frænka keypti í
Bandaríkjunum í kringum 1950
hafí eitthvert söfnunargildi og
sé því verðmætur?“ Vera kann
að ýmsir hafí ástæðu til að
spyrja viðlíka spuminga.
Réttnefndir safnaragripir
ganga kaupum og sölum íyrir
störfé úti í hinum stóra heimi.
Það er þó einungis í undan-
tekningartilfellum sem gamli
heimilisgítarinn hefur söfnun-
argildi þótt hann kunni að eiga
sér sögu, sem er merk í huga
eigandans.
Menn hafa löngum haft
áráttu til að sanka að sér
hinum furðulegustu hlutum
eins og tepoka- og ösku-
bakkasöfn bera glögglega
vitni. Tónlistarmenn hafa alltaf
haft unun af því að hafa sérstök
og vönduð hljóðfæri tiltæk en
réttnefndir gítarsafnarar tóku
fyrst að láta að sér kveða í
Bandaríkjunum á . sjöunda
áratugnum.
Nú er svo komið að sérstök
og sérlega áhugaverð fræði-
grein hefur litið dagsins ljós.
Hún hefur náð mestum þroska
í Bandaríkjunum enda hafa
löngum verið smíðuð þar
framúrskarandi hljóðfæri. En
áhuginn fer vaxandi víða um
heim og þróast hefur markaður
án nokkurra landamæra.
Einungis vönduð hljóðfæri
öðlast söfnunargildi. Gítarinn
þarf á einhvern hátt að vera
einstakur og gildir það jafnt
um hljóm, smíði og útlit.
Raunar er það þetta sem gerir
hljóðfærasöfnun svo heillandi
sem raun ber vitni þótt fjár-
ráðin kunni að koma í veg fyrir
kaup á raunverulegum safn-
aragripum. Hver gæðagítar er
einstakur og ekkert hljóðfæri
hljómar eins f höndum tveggja
hljóðfæraleikara.
Síðan má hafa unun af slíku
hljóðfæri rétt eins og hverju
listaverki; það má lofa útlitið og
handverkið, fjalla um hljóð-
færið sem sögulegt fyrirbrigði,
hljómurinn getur fyllt menn
undrun og jafnvel lotningu,
tæknin sem að baki smíðinni
býr og búnaðurinn getur verið
sérstakt umfjöllunarefni og
síðast en ekki síst má skoða
tiltekinn gítar sem fjárfestingu.
Bandaríski gítarfræðingurinn
George Gruhn sagði einhverju
sinni að fáar listgreinar byðu
upp á að unnt væri að njóta
gripanna með svo margvís-
legum hætti.
A.hiur ag upplag
Gítar getur öðlast söfnun-
argildi og þar með orðið mjög
verðmætur einkum og sér í lagi
sökum aldurs og takmarkaðs
upplags. Söfnunargildi getur
og orðið nokkuð haíi þekktur
tónlistarmaður átt hljóðfærið
og notað. Af þessum sökum
getur tiltekið hljóðfæri aukist
nokkuð í verðmæti og jafnvel
öðlast söfnunargildi á afmörk-
Gamlir raf- og kassagítarar geta
haft söfnunargildi og fyrir slík
hljóðfæri greiða menn gjarnan stór-
fé erlendis. Asgeir Sverrisson segir
frá gítarfræðum, merkum hljóð-
færum og
TVEIR aldurhnignir
Precision-bassar frá Fender.
Sá til vinstri er frá 1953 en
sá til hægri var smiðaður
snemma á sjöunda
áratugnum. Hljóðfærið lik-
tist í upphafí Telecaster-gí-
tar en ný teikning leit
dagsins ljós 1954 og hafði
búkurinn þá verið sniðinn
eftii- Stratocaster.
söfnun þeirra.
uðum markaði, t.a.m. á íslandi,
þótt það höfði ekki til safnara
utan hans. í slíkum tilfellum er
yfirleitt um vönduð hljóðfæri
að ræða enda nota þekktir
tónlistarmenn flestir _ aðeins
réttnefnda gæðagripi. Ómerki-
legur smíðisgripur öðlast aldr-
ei söfnunargildi.
Vitað er að hingað til lands
hafa í gegnum tíðina borist
hljóðfæri sem nú hafa um-
talsvert söfnunargildi. Er
þá einkum um að ræða
gítara og bassagítara frá
bandarísku Martin,
Gibson og Fender-
fyrirtækjunum. Aimennt
og yfirleitt gildir það um
íslenskar hljóðfæraversl-
að ekki eru veittar
upplýsingar
um gæðagítara sem þar
koma til sölu. Heppilegast
er því að styðjast við vandaðar
erlendar bækur auk þess sem
unnt er í mörgum tilfellum að
rekja framleiðslunúmerið og
lesa úr því ýmislegt um
hljóðfærið. Færst hefur í vöxt
að metnaðarfull erlend fyrirtæ-
ki og hljóðfæraverslanir bjóði
margvíslega þjónustu og'
upplýsingar á Intemetinu.
I gítarfræðum gildir ná-
kvæmni ogsmáatriði eru í raun
ekki til. í flestum tilfellum
verða einungis hljóðfæri í upp-
NOKKRIR sérkennilegir Gibson-gítarar.
Efstur er Flying V árgerð 1958 einn sá
fyrsti sem fyrirtækið framleiddi. Fyrir
neðan hann er Explorer-gítar en
framleiðslu þeirra var hætt 1959
vegna þess að gítarleikurum þá
þóttu þeir of framúrstefnu-
legir. Gítarinn á myndinni er
hins vegar endurútgáfa frá
áttunda áratugnum. Til hægri
er endurútgáfa af Firebird-gítar
frá 1972 með Maestro-víbratóbún-
aði við stólinn. Eric Clapton notaði stundum
á árum áður slíkan grip.
FENDER Broadcaster ár-
gerð 1948 undanfari Tele-
castersins. Gítarinn er í
eigu David Gilmour og
fyrir hann fengist stórfé á
uppboði.
MARTIN HD-28 kassa-
gítar. Hljóðfærið var fyrst
framleitt 1931 og eru nú
með þeim virtustu sem
koma frá Martin-fyrirtæk-
inu.
runalegu ástandi verulega
verðmæt. Mikilvægt er að
þekkja söguna og hvaða
•sérkenni voru viðtekin á hverj-
um tíma. Það auðveldar
greiningu og getur einnig
komið í veg fyrir að menn lendi
í klónum á fólsurum, sem sífellt
láta meira að sér kveða er-
lendis.
Úrvalshljóðfæri
Gullöld rafgítarsins var á
sjötta áratugnum og fram á
miðjan þann sjöunda og flestir
safnaragripir eru frá þeim
tíma. A þessum árum komu
fram úrvalshljóðfæri, sem í
flestum tilfellum slá út þau sem
nú eru framleidd. Fender-
rafgítarinn var í raun fullskap-
aður á árunum 1948-1954 og
Gibson Les Paul leit fyrst
dagsins Ijós 1952. Fyrir slík
hljóðfæri gefá safnarar
aleiguna með bros á vör.
Nokkuð hefur verið um
endurútgáfur á slíkum
hljóðfærum og hafa
þær tekist misjafn-
Sérstakt söfnunar-
gildi hafa rafgí-
tarar frá Gibson,
Fender og
Gretsch frá sjöt-
ta og sjöunda
áratugnum, Frá
Fender eru
það einkum
Stratocaster
(fyrst
framleiddur
1954) og
Teleeaster-gít-
arar (1951) og
Precision- (1951)
og Jazz-Bass-
bassagítarar (1960)
sem hafa söfn-
unargildi.
Auk fyrirtækis Leo
Fender var Gibson-fyrir-
tækið ráðandi á mark-
aðnum á þessum tíma.
Fyrirtækið framleiddi mar-
gar tegundir sannkallaðra
úrvalshljóðfæra og nægir þar
auk Les Paul gítarsins að nefna
ES-335 gítarinn sem fyrst var
framleiddur
1958 og
hefur
löngum
notið mikil-
lar hylli blús-
og jazz-gít-
arista. Gibson
framleiddi einnig
mjög sérstaka gítara
sem gengu undir nöfnun-
um Explorer,Flying V og
Firebird og fást ótrúlegar
upphæðir fyrir slík hljóðfæri í
upprunalegu ásigkomulagi.
Gretsch-fyrirtækið naut
einnig verulegrar velgengni á
þessum tíma. Einkum seldist
vel tegund sem kennd er við
gítarleikarann snjalla Chet
Atkins. Auk Gretseh nutu gít-
arar frá Rickenbacker nokk-
urra vinsælda ekki síst þar sem
BLUS-snillingurinn B.B.
King hefur notað Gibson
ES-335 gítara frá árinu
1958. Á myndinni Ieikur
hann á eftirlætisgítarinn
sinn „Lueille“. Eitt sinn árið
1949 bjargaði B.B. King
hljóðfæri sínu út úr brenn-
andi næturkiúbbi. Daginn
eftir komst hann að því að
eldurinn hafði kviknað eftir
áflog tveggja manna sem
voru að berjast um hylli
sömu stúlkunnar sem
nefndist „Lucille". Eftir það
hefur hann ávailt kallað
uppáhaldsgitarinn sinn
þessu nafni.
EINN magnaðasti jazz-gítar-
leikari sögunnar, Sígauninn
Django Reinhardt, með
Maccaferri/Selmer-kassagít-
ar, einstæð hljóðfæri sem
gítarsmiðurinn Mario
Maccaferri hannaði fyrir
franska Selmer-fyrirtækið á
árunum 1932-1933.
Reinhardt lenti ungur í slysi
og gat aðeins beitt þremur
fingrum vinstri handar.
Hann náði hins vegar að
þróa upp einstæða tækni og
hraða.
ERIC Clapton með Fender
Stratocaster-gítar.
þekktir hljómlistarmenn á
borð við Bítlana notuðu slík
hljóðfæri. Miðaldra Ricken-
í góðu ásig-
hafa löngum verið
en sögulega eru það
ekki jafn merkileg hljóðfæri og
þau sem Gibson, Fender og
Gretsch framleiddu.
Hvað rafgítara varðar telja
safnarar flestir að hljóðfæri frá
seinni hluta sjöunda áratugar-
ins og fram á miðjan þann
síðasta séu ekki sérlega
eftirsóknarverð.
Fjöldaframleiðslan tók öll
völd á þessum tíma, handbragði
hrakaði og viður í þessum hljóð-
færum er yfirleitt ekki sam-
bærilegur við þann eldri. Á
síðustu tíu árum eða svo hafa
Gibsón og Fender bætt fram-
leiðslu sína verulega og eru nú
aftur fáanleg úrvalshljóðfæri frá
þeim. Nokkrar endurútgáfur
hafa litið dagsins Ijós og þótt
nákvæmni mætti í sumum tilfell-
um vera meiri eru þar yfirleitt
mjög vandaðir gripir á ferð. Þeir
munu hins- vegar seint öðlast
raunverulegt söfnunargildi á al-
þjóðlegum markaði.
Bandarískir
hassa- ag jam-
gítarar
Gullöld kassagítarsins rann
eðlilega upp fyrr. Safnarar víða
um heim eru einkum á hött-
unum eftir bandarískum hljóð-
færum frá því fyrir seinni
heimsstyrjöldina. Þar er eink-
um um að ræða hljóðfæri frá
Martin, Gibson, Larson-
bræðrum í Chicago og Lyon &
Healy í sömu borg. Jazz-kassa-
gítarar (það sem greinir þá frá
hefðbundnum kassagíturum er
einkum tvennt; hljómopið og
topp-platan á sjálfum hljóm-
kassanum sem er bogadregin)
frá Epiphone, Gibson, D’Ang-
elico og Stromberg sem
framleiddir voru langt fram á
sjöunda áratuginn eru einnig
verðmæt hljóðfæri.
Vitanlega hafa fjölmörg önn-
ur fyrirtæki og gítarsmiðir en
hér hafa verið nefnd hannað
mikil og merk gæðahljóðfæri.
Um flest þeirra gildir á hinn
bóginn að þau hafa ekki öðlast
söfnunargildi á markaði þótt
hugsanlegt sé að breyting verði
þar á í einhverjum tilfellum í
framtíðinni. Vandað hljóðfæri í
góðu ásigkomulagi er á hinn
bóginn alltaf eftirsóknarverður
gripur.
>
i
I
t
I
í
i
í
I
í
I
I
E
í
;
L
:
í
t
I
:
í
(f