Morgunblaðið - 03.02.1996, Blaðsíða 26

26 LAUGARDAGUR 3. FEBRÚAR 1996
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Yerður orkurann-
sóknum hætt?
Endurskoðun á Orkustofnun
í SEPTEMBER sl. skipaði
iðnaðarráðherra, Finnur Ingólfs-
son, nefnd til þess að endurskoða
þann kafla orkulaga, er fjallar um
Orkustofnun og Iðntæknistofnun.
Nefndin skyldi gera tillögur um
heppilega leið til þess að greina
ráðgjöf og stjórnsýslustörf Orku-
stofnunar frá rannsóknum og þjón-
ustu stofnunarinnar. Jafnframt
skyldi nefndin fara yfir rannsóknir
á stofnununum báðum og meta
þörf á að ríkið sinni þeim áfram.
í desember skilaði nefndin
áfangaskýrslu með tillögum um
skipan rannsókna í orkumálum.
Þar leggur nefndin til að Orku-
stofnun verði lögð niður í núver-
andi mynd. í stað hennar verði
komið á fót 20 manna skrifstofu
(stjómsýslustofnun) á vegum ríkis-
ins, sem varðveiti þekkingu á sviði
orkumála og verði ráðherra til ráð-
gjafar. Skrifstofunni er ekki ætlað
að stunda eigin rannsóknir heldur
bjóða þær út á almennum markaði
og kaupa þær af einkaaðilum eins
og frekast er unnt. Nefndin gerir
ráð fyrir því að aðrir starfsmenn
Orkustofnunar, sem eru um 70
talsins og ekki verða ráðnir á
stjórnsýslustofnunina, stofni smá-
fyrirtæki á sérhæfðum sviðum og
selji skrifstofunni þjónustu sína.
Þessar tillögur bera þess ljós
merki að nefndin og starfsmenn
hennar hafa lítt aflað sér upplýs-
inga hjá einstaklingum, er hafa
reynslu af eigin rannsóknum og
skilja eðli vísindalegra starfa við
þær aðstæður er ríkja hér á landi.
Ríki eða einkafyrirtæki
Islensk fyrirtæki eru smá. Meira
að segja stærstu fyrirtæki landsins
eru smáfyrirtæki á
mælikvarða nágranna-
þjóða okkar. Þetta á
ekki síður við um verk-
fræðistofur og önnur
fyrirtæki, sem veita
tæknilega þjónustu og
ráðgjöf. Fyrirtækin
nota nánast eingöngu
þekkingu, sem hefur
orðið til annars staðar,
þ.e. í rannsóknarum-
hverfi stærri stofnana
eða háskóla, innan
lands og utan. Þessi
smáu fyrirtæki geta-
unnið hefðbundin þjón-
ustuverk ágætlega, en
þau hafa engan veginn
bolmagn til þess að stunda eigin
rannsóknir eða þróa og aðlaga
nýjar aðferðir að þörfum mark-
aðarins. Eini aðilinn, sem getur
tryggt að hér verði stundaðar
nauðsynlegar hagnýtar undir-
stöðurannsóknir, er ríkið sjálft og
það verður best gert á öflugum
rannsóknarstofnunum. Reyndar
má benda á nokkur fyrirtæki, sem
hafa lagt fé í grunnrannsóknir og
náð árangri á mjög takmörkuðum
sviðum, en það er útilokað að
tryggja grunnþekkingu og nýsköp-
un í flóknum rannsóknum á sviði
orkumála á þann hátt.
Verði farið að tillögum nefndar-
innar mun grunnþekking á sviði
orkurannsókna og hagnýtra jarð-
fræðirannsókna brátt glatast hér
á landi. Það mun leiða til þess að
óvissa eykst og meiri áhætta verð-
ur tekin við virkjanir og aðra
mannvirkjagerð. Framkvæmdir á
þessu sviði munu verða dýrari og
mistökin verða fleiri og stærri.
Lífskjör munu einfaldlega versna
vegna óeðlilega hás kostnaðar við
orkuveitur. Stjórn-
málamenn og fram-
kvæmdaaðilar sem þá
standa frammi fyrir
framkvæmda- og fjár-
hagsáætlunum, sem
ekki stóðust, munu
afsaka sig með því að
jörðin sé flókin og
ekki hafi verið unnt
að sjá vandræðin fyr-
ir. Ónnur starfsemi,
tengd Orkustofnun,
eins og Háskóli Sam-
einuðu þjóðanna í
jarðhitafræðum, mun
koðna niður þegar
hún slitnar úr sam-
hengi við lifandi rann-
Árangur
Orkustofnunar
Unnt er að fara aðra leið en
nefndin leggur til. Ef grunnrann-
sóknir verða efldar má draga úr
áhættu, komast hjá mistökum og
lækka þannig framkvæmdakostn-
að. Forrannsóknir vegna mann-
virkja kosta ekki nema brot af því
sem framkvæmdirnar kosta og
skila margfalt til baka því sem í
þær er lagt. Starfsemi Orkustofn-
unar síðustu tvo áratugina sannar
þessa staðreynd. Eitt besta dæmið
um árangursríkar rannsóknir er
hitaveituvæðing landsins á áttunda
áratugnum. Árið 1970 nutu aðeins
um 40% landsmanna húshitunar
með jarðvarma, flestir aðrir notuðu
innflutta olíu. Nú er þetta hlutfall
yfir 85% og þeir sem ekki hafa
heitt vatn nota flestir rafmagn.
Það gefur augaleið hvað þessi þró-
un hefur skapað mikinn auð í þjóð-
arbúið, því húshitun er um þriðj-
ungur allrar orkunotkunar á ís-
Axel Björnsson
sóknarstarf.
Eina leiðin til þess að
tryggja hagkvæmustu
virkjanaleiðimar og lágt
orkuverð í framtíðinni,
segir Axel Björnsson,
er að efla markvissar
undirstöðurannsóknir
á sterkri rannsóknar-
stofnun.
landi (heimilisnot og stóriðja sam-
anlagt). Orkustofnun á drýgstan
þátt í því hversu vel tókst til. Sér-
fræðingar hennar rannsökuðu upp-
runa og eðli jarðhitans. Þeir þróuðu
og reyndu nýjar aðferðir og tækni
við jarðhitaleit. Ýmist voru þessar
aðferðir þróaðar á stofnuninni
sjálfri eða fengnar frá útlöndum
og lagaðar að innlendum aðstæð-
um. Vegna sérstöðu jarðhitans var
ekki unnt að kaupa þessa vinnu
frá útlöndum og íslenskar verk-
fræðistofur höfðu ekki þá, frekar
en nú, undirstöðuþekkingu sem til
þurfti. Fullyrða má að jarðhitavæð-
ingin hafi verið árangursríkasta
nýsköpunarátak hér á landi síðustu
áratugina. Það átak byggist að
mestu á íslensku hugviti og öflugri
rannsóknarstofnun á vegum ríkis-
ins. Þessari vinnu lauk ekki með
öflun jarðhitans. Jarðhitinn er tak-
mörkuð orkulind, sem verður að
nýta með gát. Starfsrnenn Orku-
stofnunar hafa síðustu árin þróað
nákvæmar aðferðir til að sinna
eftirliti með vinnslu jarðhitasvæða,
sem er önnur mikilvægasta nátt-
úruauðlind okkar, næst á eftir sjáv-
arafla. Það er mikið vafamál hvort
einstakar hitaveitur hefðu getað
unnið þessa þróunarvinnu. Það má
einnig spyija þeirrar spurningar
hvort eftiriit með þessari auðlind
eigi ekki frekar að vera í höndum
yfirvalda en þeirra sem nýta hana.
Er eðlilegt að leggja Hafrann-
sóknastofnun niður og láta LÍÚ
sjá alfarið um fiskirannsóknir og
Það hálfa væri nóg
ÁGÆTU íslendingar.
Fyrir síðustu alþingiskosningar
lagði Sjálfsbjörg, landssamband
fatlaðra, nokkrar spurningar fyrir
þá stjómmálaflokka sem í fram-
boði voru.
Þessar spumingar voru byggðar
á skilmælum Sameinuðu þjóðanna
um jafna þátttöku fatlaðra (The
Standard rules on the Equalization
of Opportunities for Persons with
Disabilities). Þar kemur fram að
aðildarríki Sameinuðu þjóðanna
skulu m.a.:
- Tryggja að í boði sé endur-
hæfingarþjónusta handa fötluðum
svo þeir megi ná sem mestu sjálf-
stæði og bestu athafnastigi.
- Tryggja þróun og framboð
stoðþjónustu, þ.m.t. hjálpartæki
fyrir fatlaða, til að hjálpa þeim að
auka sjálfstæði sitt í daglegu lífi
og notfæra sér réttindi sín.
- Gera sér grein fyrir mikilvægi
aðgengis og að jafna tækifæri
þjóðfélagsþegnanna á öllum svið-
um samfélagsins og gera fram-
kvæmdaáætlun í því skyni að gera
umhverfið aðgengilegt fyrir fólk
með fötlun af ýmsu tagi.
- Hafa þá meginreglu að fötluð
börn, unglingar og fullorðnir njóti
jafnréttis til náms í grunnsk'ólum,
framhaldsskólum og háskóla. Að-
ildarríkin ættu að tryggja að
menntun fatlaðra sé óaðskiljanleg-
ur hluti menntakerfisins.
- Viðurkenna þá . meginreglu
að gera verði fötluðum kieift að
njóta mannréttinda sinna, einkum
á sviði atvinnumála. Jafnt í þétt-
býli sem til sveita skuli
þeir njóta jafnréttis til
launaðra og skapandi
starfa á vinnumarkað-
inum.
- Bera ábyrgð á því
að fatlaðir njóti mann-
sæmandi réttinda úr
almannatrygginga-
kerfinu, m.a. lífeyris og
tekjutryggingar.
Eins og fyrr segir
voru þessi skilmæli
Sameinuðu þjóðanna
nýtt til spuminga til
stjórnmálaflokkanna.
Sjálfsbjörg áskildi sér
rétt til að birta svör
þeirra.
Af langri reynslu geri ég mér
grein fyrir því að sumir alþingis-
menn gera sér ekki rellu út af ein-
hveijum samþykktum sem gerðar
eru á Alþingi, reglur em hiklaust
sniðgengnar, - þeim má alltaf
breyta eða láta þær falla í
gleymsku, - einnig skjalfestum
loforðum stjórnmálaflokkanna til
landsmanna. En nú er komið nóg,
það hálfa væri nóg. Svo stutt er
síðan, í júlí sl., að Framsóknar-
flokkurinn sendi svör sín til Sjáifs-
bjargar, þar sem skýrt var kveðið
á um stefnu flokksins í málefnum
hreyfihamlaðra. M.a. álit flokksins
á styrkveitingu til bifreiðakaupa
fatlaðra. Svo það fari ekki framhjá
neinum þá birti ég svör flokksins
hér:
„Varðandi 2. og 3. lið telur
Framsóknarflokkurinn mikilvægt
að fötluðum verði
gert mögulegt að
nýta sér þjónustu al-
menningsfarartækja
en rekstur þeirra er
víðast á ábyrgð sveit-
arfélaga. Hins vegar
leggur Framsóknar-
flokkurinn áherslu á
að sjálfstæði þeirra,
sem þurfa á bifreið
að halda vegna fötl-
unar sinnar verði auk-
ið, með því að þeir
verði aðstoðaðir við
að, eignast og reka
eigin bifreið.
Framsóknarflokk-
urinn metur það sem
forgangsverkefni að gera úttekt á
öllum opinberum byggingum hvað
varðar aðgengi fatlaðra og að gerð
verði framkvæmdaáætlun um
breytingar á þeim þannig að að-
gengiskröfum verði fullnægt og
að sérstakt átak verði gert í að
gera menntastofnanir aðgengileg-
ar öllum. Framsóknarflokkurinn
leggur áherslu á að vinnustaðir
verði þannig hannaðir að þeir séu
aðgengilegir öllum.“
Heljar mikil barátta hófst í haust
hjá samtökum fatlaðra, þegar ljóst
var hver stefna ríkisstjórnarinnar
er í málefnum fatlaðra, sem alls
ekki samræmist fyrrgreindum
svörum. Dæla skal þessu fólki nið-
ur á sjónarmið ölmusu, það skal
ekki njóta réttinda, því skal
skammtað og skammtað þröngt.
Nú á síðustu dögum hafa gerst enn
■ýýy %
Guðriður
Ólafsdóttir
Mikil ábyrgð hlýtur að
hvíla á þeim, segir
Guðríður Ólafsdóttir,
sem halda um stjórnvöl-
inn hveiju sinni.
ein tíðindin, sem ekki eru í sam-
ræmi við þau svör sem Sjálfsbjörg,
lsf., fékk frá þeim flokkum sem
fara með umboð kjósenda að þessu
sinni. Með nýrri reglugerð hefur
styrkur til bifreiðakaupa hreyfi-
hamlaðra lækkað um 80 milljónir
króna. Þeir sem áður gátu fengið
styrk til bifreiðakaupa á fjögurra
ára fresti hafa eftirleiðis kost á
þeim á fimm ára fresti. Á meðan
bifreiðar hafa hækkað á undan-
fömum árum um 24% geta stjórn-
völd að virðist samviskulaust leyft
sér fyrrgreinda aðgerð. Auk þess
sem styrkjum er fækkað úr 600 í
335 og eru því ekki tæplega 400
eins og heilbrigðis- og félagsmála-
ráðherrar halda fram.
„Okkur er gert að spara, því
miður,“ segir heilbrigðisráðherra.
Auðvitað á þar hlut að máli guð
fjárlaga, Friðrik Sophusson fjár-
málaráðherra. Það er illt að heil-
brigðisráðherra skuli ekki lemja í
borðið þegar hingað er komið. Það
gerði fyrrverandi félagsmálaráð-
herra, Jóhanna Sigurðardóttir,
þegar henni fannst of langt gengið
í íjárhagslegum skerðingum við
málefni fatlaðra. Núverandi fé-
lagsmálaráðherra finnst ekkert
athugavert við að hreyfihamlaðir
eigi bifreið sína í fimm ár, því það
hafi hann gert sjálfur.
Ég vona að hin ágæta þjóð mín
úthlutun kvóta? Auk jarðhitarann-
sókna stundar Orkustofnun um-
fangsmiklar rannsóknir á vatns-
orku landsins. Þar má sem dæmi
nefna Vatnamælingar, sem hafa í
áratugi safnað ómetanlegum upp-
lýsingum um rennsli fallvatna
landsins. Er eðlilegt að afhenda
þessi gögn og frekari gagnaöflun
og framþróun aðferða í framtíðinni
litlum einkafyrirtækjum, sem oft
lifa skamman tíma í harðri sam-
keppni?
Framtíðarskipan
orkurannsókna
Ég treysti því að iðnaðarráð-
herra íhugi skipulag orkurann-
sókna gaumgæfilega áður en
breytingar verða gerðar á Orku-
stofnun. Það yrði verulegt tjón
fyrir þjóðfélagið ef Orkustofnun
yrði lögð niður og undirstöðurann-
sóknir legðust af. Eina leiðin til
þess að tryggja hagkvæmustu
virkjanaleiðirnar og Iágt orkuverð
í framtíðinni er að efla markvissar
undirstöðurannsóknir á sterkri
rannsóknarstofnun. í öllum ná-
grannalöndum okkar, bæði austan
hafs og vestan, eru sambærilegar
rannsóknir í höndum öflugra rík-
isstofnana. Það er óraunhæft að
einkavæða þessa starfsemi í okkar
litla þjóðfélagi án þess að það bitni
á gæðum hennar og leiði til stöðv-
unar.
í stað þess að draga úr jarðvís-
indalegum rannsóknum á vegum
ríkisins er mun arðvænlegra að
efla þær og auka. Nefnd iðnaðar-
ráðherra ætti því að íhuga leiðir
til þess að efla og útvíkka starfs-
svið Orkustofnunar. Þetta má gera
með því að hagræða og færa und-
ir stofnunina skylda starfsemi, sem
nú heyrir undir önnur ráðuneyti
og koma þannig á fót öflugri jarð-
fræðastofnun er sinni orkurann-
sóknum, grunnvatnsrannsóknum,
rannsóknum á jarðefnum, rann-
sóknum vegna mannvirkja og öðr-
um nauðsynlegum hagnýtum
undirstöðurannsóknum á tengdum
sviðum.
Höfundur er eðlisfræðingur og
hefur unnið við orkurnnnsóknir og
stjórnsýslu á sviði vísinda í 25 ár.
sé sammála um að ekki sé saman
að jafna, félagsmálaráðherra, sem
getur farið allra sinna ferða út og
suður án takmarka líkamlegrar
fötlunar, og hreyfihömluðum ein-
staklingum. Mér finnst að ráðherra
félagsmála eigi ekki að sýna annan
eins þekkingarskort á málefnum
fatlaðra, að halda því fram að
hreyfihamlaðir standi jafnfætis
honum í kaupum á bifreiðum. Ég
man ekki betur en að ráðherrar
ríkisstjórnar íslands fái ágætan
styrk til bifreiðakaupa.
Að endingu, ágætu landsmenn.
Mikil ábyrgð hlýtur að hvíla á þeim
mönnum sem halda um stjórnvöl-
inn hveiju sinni. Það ætti að vera
umhugsunarefni að nú er ísland
farið að fá einkunn fyrir efnahags-
legt fijálsræði og kemst þar á blað
meðal annarra þjóða, þ. á m. Nýja-
Sjálands. Þar þurfa ýmsir að betla
út daglegan kost. Það getur varla
verið markmið fijálsræðisins. Mér
finnst stjórnmálamenn síðustu ára
leitast við að tæta í sundur það
samtryggingarkerfi sem byggt
hefur verið upp um áratuga skeið.
Þeir vilja koma þeirri skoðun á,
að veita beri þeim hjálp sem minnst
mega sín - öreigum - (sem ég
er þeim alveg hjartanlega sammála
um) en ekki beri að líta til þeirra
sem þurfa e.t.v. örlitla fjárhags-
lega aðstoð til að standa jafnfætis
öðrum; þeirra sem gætu orðið nýt-
ir skattgreiðendur með lítilli fjár-
hagsaðstoð eins og bifreiðastyrkj-
um til hreyfihamlaðra, sem sann-
anlega eru atvinnuskapandi og þar
af leiðandi gildandi endurgreiðsla
í formi skattgreiðslna í sameigin-
legan sjóð okkar allra.
Höfundur er formaður Sjálfs-
bjargar, landssambands fatlaðra.