Morgunblaðið - 03.02.1996, Blaðsíða 32

32 LAUGARDAGUR 3. FEBRÚAR 1996
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Gróður eykst í
Þjórsárverum
NÚ HILLIR undir að
lokið verði við síðasta
áfanga Kvíslaveitu og
framkvæmdin þá loks
að komast í arðsemi,
með innkomu hluta
Þjórsár í Þórisvatn og
virkjun fallsins úr jöfn-
unarþró niður í Sigöldu-
lón, 85 m, mun gefa ea
100 - 120 mw (um pípu
frá stíflu fram á brún,
svipar til Þing-
vallav.miðlunar, sbr.
Steingrímsstöð). Þá
fara menn að tala um uppblástur
og landeyðingu, (úlfur, úlfur). Vissu-
lega fara svolitlar lyng- og mosalaut-
ir undir vatn þarna, en mest eru það
melar og farvegir Þjórsár ásamt
urðarköstum hér og þar. Þessi stífla
mun ekki taka Þjórsárjökuiskvíslar
fremri, en þær koma í Þjórsá á
móts við Hreysiskvísl, þannig verður
farvegurinn ekki þurr nema ca 2 km
sunnan stíflunnar. Því verður ekki
bílfært í Arnarfell eftir sem áður,
enda fjarstæð hugmynd. Það er alr-
angt að Kvíslaveitur auki gróðureyð-
ingu í verunum, þvert á móti virðist
gróður dafna betur nú en áður, eftir
tilkomu Kvíslaveitu. Raki hefur auk-
ist þar af eðlilegum ástæðum, sand-
arnir í lónbotnum eru ekki þéttir,
en vatnið skilar sér upp
síðar, vítt og breitt um
verin, jörðinni til bóta.
Gæs hefur fækkað
verulega í verunum,
einnig sauðfé, en álftum
fjölgar um of.
Minna land
undir vatn
Ekki ber að líta svo
á að öll fyrirhuguð uppi-
stöðulón séu réttlætan-
leg um langa framtíð,
(eða aldrei) svo sem í
Laxárdál Þingeyinga,
Eyjabakka Fljótsdæl-
inga, eða svonefnda
LSD áætlun (langstærsti draumur-
inn), en þá gæti orðtækið landeyðing
átt við. En líklega eru þessi áform
um stóru iónin og vatnaflutninga
milli héraða að víkja fyrir hagkvæm-
ari og náttúrulegri virkjunaraðferð-
um, sem sagt virkjun vatnsins sem
næst í sínum farvegi, stall af stalli
eftir aðstæðum með nauðsynlegu
inntakslóni.
Melgresi og lúpína á hálendið
Sá ágæti siður hefur komist á við
mannvirkjagerð í óbyggðum og víð-
ar, að bæta gróður nágrennisins með
sáningu grasfræs og áburðargjöf,
en nú á seinni árum hefur vaxtar-
hæfni lúpínujurtar verið að sanna
sig á gróðursnauðum söndum án
Gróður eykst í Þjórsár-
verum. Halldór Eyj-
ólfsson segir gróður
dafna betur eftir til-
komu Kvíslaveitu.
áburðargjafar. Er það mikill sparn-
aður, því gras kemur með náttúru-
legum hætti þegar lúpínan hefur
bætt jarðveginn og horfið síðan.
Nytsamar tilraunir
Ein af mörgum tilraunum land-
græðslunnar er sáning lúpínu og
melgresis á hásléttunni milli jökla
og í Ódáðahraun vestan Þríhyrnings
nálægt Eyvindargötu, sem er líkleg-
ur framtíðarvegur og raflínustæði
frá Mývatni og suður að Eyvindar-
hreysi. Um þessar götur er lítið vit-
að síðan 1772 en töldust þá greið-
færar milli Innrahreysis og Græna-
vatns (sunnan Mývatns).
Fróðiegt verður að sjá hvernig
þessum tilraunum vegnar þarna í
600 - 700 m.y.s., en vitað er að lúp-
ínan dafnar í 400 m hæð við líkar
aðstæður, en melgresið í 900 - 1.000
m hæð. Vonandi verður forystufólk
náttúru- og landverndarsamtaka
ekki í andstöðu við framtakið eins
og gerðist á Hólasandi í Þingeyjar-
sýslu þegar umrædd samtök lögðust
gegn uppgræðslu þeirrar auðnar, en
heimamenn með sinni þjóðkunnu
framsýni höfðu betur, undir traustri
forystu landgræðslustjóra.
Höfundur er áhugamaður um
samgöngu- og umhverfismál.
Gullkistan
Þórisvatn
Halldór Eyjólfsson
ISLENSKT MAL
ÞEIR félagar, Bjarki Elíasson og
Eiríkur Þormóðsson, hafa enn
sent mér gott bréf, og mun ég
fleyta af því ijómann um hríð:
I. Þeir vilja síður „að gantast
sé mikið með orðtök. Nógur er
ruglingurinn samt.“ Umsjónar-
maður veit ekki alltaf hvenær
menn rugla saman orðtökum vilj-
andi, en oft er það víst af van-
kunnáttu. Lítum á nokkur dæmi
frá þeim félögum:
a) „Að kalt vatn rennur milli
stafs og hurðar.“ Þetta er vel
hugsanlegt, en við segjum stund-
um að okkur renni kalt vatn
milli skinns og hörunds; ef okk-
ur hryllir við einhveiju. I Fljóts-
dæla sögu segir: „Honum var
sá hrollur sem vatni væri ausið
milli skinns og hörunds."
Hér þarf að gæta þess, að
hörund hefur breytt um merk-
ingu. í fornu máli merkti það
einna helst hold. Milli skinns og
hörunds er óþægilega þröngur
vegur og enn þrengri nú, eftir
að hörund er farið að merkja
skinn.
Hörund er líklega skylt latínu
caro = kjöt, hold, eignarf. carn-
is, og corium = skinn. Latneskt
k-hljóð verður h í germönskum
málum eftir lögmálunum.
b) „Gott er að hafa tungur
tvær og tala með þeim báðum.“
Umsjónarmanni finnst þetta bara
nokkuð gott (og fyndið), þótt
hann sé vanari hinu: gott er að
hafa tungur tvær og tala sitt
með hvorri.
c) Viðmælandi í „þjóðarsál"
talaði um að vera „undir hand-
raðanum á föður sínum“. Hann
hefur líklega meint að vera und-
ir handarjaðri föður síns, sama
sem undir vernd hans, í skjóli
hans. Kannski hefur manninum
verið í mun að halda fram fjár-
hagslegu ósjálfstæði ungs fólks.
Sparibrandari um þessar mundir
heyrist mér vera: Hvað er sam-
eiginlegt með Jesú og íslenskum
nútímaunglingum? Svar: Hanga
heima hjá foreldrunum fram um
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
834. þáttur
þrítugt, og ef þeir svo gera eitt-
hvað, þá er það kraftaverk!
II. Þá vitna þeir félagar í dag-
blaðið Tímann 18. ágúst 1995
og þykir þeim (eins og umsjónar-
manni) málfar þar heldur
dönskuskotið:
„Fjöldi þeirra hefur nú meira
en 20-faldast, í tæplega 450 um
síðustu áramót, hvar af 370 eru
konur.
íbúaskrá telur aðeins um tvö
hundruð manns sem eiga föður-
land í þeirri álfu hvar af hátt í
þriðjungurinn var fæddur í Suð-
ur-Afríku.“
Síðan spyija þeir: „Ætli íbúa-
skráin kunni ekki að telja nema
upp að tvö hundruð? Er ekki
hvar af runnið frá danska orða-
laginu hvor af?“
Umsjónarmaður: íbúaskráin
kann ekkert að telja, en á henni
eru svo og svo margir. Svar við
síðari spurningunni er hiklaust
já.
III. Eignarfall af garður er
garðs, ekki „garðar“. Eitthvað
er innan þjóðgarðsins á Þing-
völlum.
IV. Bréfritarar fóru svolítið
út í landafræði í fæðingarsveit
minni vegna sjónvarpsþáttar.
Umsjónarmaður veigrar sér við
skrifum um þá fræðigrein. En
hann man að í skóla nokkrum
varð til eftirfarandi prófúrlausn:
„Húnavatnssýsla er hálendasta
sýsla landsins. Þar er ekkert
nema fjöll og firnindi. - Þó er
þar einn dalur og heitir Svarfað-
ardalur. Um hann rennur Svarf-
aðardalsá út í Svarfaðardalsvatn
- sem er lokað í annan endann.“
V. Til er fyrirbæri sem í setn-
ingafræði nefnist óbeygð ein-
kunn. Dæmi: Hún vinnur í versl-
uninni Blóm og ávextir. Þarna
er heiti verslunarinnar óbeygð
einkunn. Hún á oft vel við, ef
heitið er fleiri orð en eitt. Betra
er að segja: Hann leikur stórt
hlutverk í Vér morðingjar eftir
Kamban, heldur en „Oss morð-
ingjum“. Óbeygð einkunn á hins
vegar lítinn rétt á sér, ef heitið
er eitt orð. Þá er betra að segja:
Hann vinnur í vélsmiðjunni
Héðni en „Héðinn" og rætt var
um eignarhald á jörðinni Reykj-
um fremur en „Reykir“.
VI. Ekki finnst umsjónar-
manni frekar en bréfriturum
merkingarmunur á orðunum
löpp ogTótur, heldur blæmunur.
Löpp er fremur á skepnum en
mönnum, eða þá óvirðulegra. Svo
er að sjá sem ensku orðin leg
og foot rugli suma Isiendinga.
Að Iokum þótti þeim félögun-
um meira en hæpið að tala um
„landvinninga í Smugunni“, enda
sé hún á sjó, en ekki landi. Hafi
þeir svo kæra þökk fyrir
skemmtilegt bréf.
★
Hlymrekur handan kvað:
Þegar frostkalt er veðrið á fróni,
við fleygjum út brauðskorpu og gijóni
handa ýmislags fuglum,
jafnvel fálkum og uglum,
og einstaka lambi handa ljóni.
★
Með feginshug hef ég móttek-
ið svofellt bréf frá Sigurði Egg-
ert Davíðssyni sálsagnfræðingi:
„Kæri vin, Gísli.
Afskaplega er það lágkúrulegt
að laga nafn Mannsonarins að
íslensku málkerfi í stað þeirrar
klassísku beygingar sem Ey-
steinn munkur og Hallgrímur
Pétursson og aðrir snillingar létu
sér sæma. Getum við ekki barist
fyrir vocativ (ávarpsfalli) Jesú,
accusativ (þolfalli) Jesúm
o.s.frv.?
Eða vilja tindátar tungunnar
e.t.v. skrifa Ésús?
Kærar kveðjur.“
Umsjónarmaður hefur hvað
eftir annað barist fyrir því að
halda sígildri beygingu og hefur
þar haft stuðning margra góðra
manna. Baráttunni verður haldið
áfram: Víst ertu, Jesú, kóngur
klár. Jesú, þú ert vort jólaljós.
Ó, Jesú, bróðir besti.
Lenti skýrsla rík-
isendurskoðunar
í ruslakörfunni?
LÍTIÐ hefur verið
rætt um niðurstöður
skýrslu ríkisendurskoð-
unar á rekstri Sjúkra-
húss Suðumesja,
Sjúkrahúss Suðurlands,
Fjórðungssjúkrahússins
í Neskaupstað og Fjórð-
ungssjúkrahússins á
ísafirði. Þá hefur lítið
farið fyrir fréttum af
tillögum tilsjónarmanns
sem skipaður var til að
fara yfir rekstur sjúkra-
húss og heilsugæslu
Suðurnesja.
Ráðherra skipaði til-
sjónarmann og lagðist
stjómin ekki gegn því,
en lagði áherslu á að
ekki yrði lengra gengið í niðurskurði
á framlögum til þessa reksturs. Nóg
væri komið af niðurskurði og stjórnin
þess fullviss að frekari spamaður
leiddi til niðurskurðar á þjónustu.
Frekari niðurskurður leiddi til þess
að loka þyrfti deildum. Þá stendur
valið milli þess að loka fæðingardeild-
inni, hætta rekstri Víðihlíðar eða loka
alinennri sjúkradeild. Stjóm sjúkra-
hússins vildi ekki og mun ekki taka
ábyrgð á slíkri aðgerð.
Stjórnin vísaði alltaf til þess að
rétt væri að bíða eftir niðurstöðum
ríkisendurskoðunar, enda fullviss um
að niðurstöður hennar staðfestu það
álit stjórnarinnar að vel væri farið
með fjármuni á þessum stofnunum.
Skýrslan staðfestir mikið
álag á starfsfólki
Hér á eftir koma nokkrar tilvitnan-
ir í skýrsluna. „Ríkisendurskoðun
hefur metið umfang þeirrar vinnu
sérfræðinganna sem hægt er að
mæla og meta til eininga, þ.e.a.s.
vinnu á skurðstofum, hvort sem er
vegna sjúklinga innan eða utan spít-
ala. Starf stoðdeiida, þ.e. röntgen-
deildar og rannsóknarstofu, gefur
ennfremur vísbendingu um umfang
þeirrar starfsemi sem fram fer á
sjúkrahúsunum. Sjúkrahúsþjónustan
var umfangsmest á Sjúkrahúsi Suð-
umesja. Þar voru læknisverkin flest,
hvort sem var á inniliggjandi sjúkling-
um eða sjúklingum utan spítala, auk
þess sem þar var veitt viðamesta þjón-
usta stoðdeilda af sjúkrahúsunum
fjórum."
Síðar segir: „Fjöldi verka miðað
við hvert metið stöðugildi var mestur
hjá Sjúkrahúsi Suðumesja hvar sem
borið var niður. Að jafnaði má segja
að álagið á starfsfólkið þar sé hvað
mest borið saman við hin þijú sjúkra-
húsin. Læknisverk á hvert metið
stöðugildi eru þar 40% fleiri en á því
sjúkrahúsi þar sem eru næst flest og
rúmlega fímmfalt fleiri en þar sem
læknisverkin eru fæst. Álag við hjúkr-
un og umönnun virðist þar mest og
sama á við um starfsemi röntgen- og
rannsóknarstofu sé miðað við fjölda
rannsókna þar.“
„Einingaíjöldi þeirra verka sem
unnin eru á skurðstofum sjúkrahús-
anna bögurra, hvort sem um er að
ræða sjúklinga innan eða utan spítala
og var metinn af Ríkisendurskoðun,
reyndist mestur á Sjúkrahúsi Suður-
nesja.“
Starfsfólk við þessar stofnanir hef-
ur þrátt fyrir stöðugan niðurskurð og
ávæningar um að ekki sé ýtrasta
aðhalds gætt skilað meiri árangri en
nokkur hefur þorað að vona. Það er
hins vegar mikilvægt að heilbrigðis-
yfírvöld átti sig á því að ekki er enda-
laust hægt að níðast á sama fólkinu,
því stöðugt eykst hættan á að það
gefíst upp og leiti annað í vinnu, þar
sem vinnuframlag þess er metið að
verðleikum.
Skýrslan staðfestir
lágan kostnað
Flestir rekstrarþættir eru lægstir á
Sjúkrahúsi og Heilsugæslu Suður-
nesja. Lítum á nokkur dæmi úr
skýrslu Ríkisendurskoðunar.
„Kostnaður við heil-
brigðisþjónustu á starfs-
svæði Sjúkrahúss Suð-
umesja var lægstur af
samanburðarstöðunum,
eða 75,6 þúsund krónur
á hvern íbúa.“
„Kostnaður við
sjúkrahúsþjónustu í
heimahéraði var lægstur
hjá Sjúkrahúsi Suður-
lands, eða 15,3 þús. kr.
á íbúa. Kostnaðurinn var
litlu meiri hjá Sjúkrahúsi
Suðurnesja, eða 17,6
þús. kr. á íbúa.“
„Kostnaður við öldr-
unarþjónustu nam 9,2
þús. kr. á íbúa á Suður-
nesjum og var lægstur
af stöðunum fjórurn."
„Samanlagður kostnaður við stofn-
anaþjónustu innan og utan héraðs á
hvern íbúa var lægstur á Suðurnesj-
um eða 51,6 þús. kr.“
„Kostnaður við heilsugæsluþjón-
ustu var langlægstur á Suðurnesjum,
eða 7,7 þús. kr. á íbúa.“
Það eru ekki eðlilegir
stjórnarhættir, segir
Eyjólfur Eysteinsson,
að fjármunir fari ekki á
þá staði þar sem þeir
gefa mest af sér.
Las ráðherra ekki skýrsluna?
Vonast var til og reiknað með að
tekið yrði mið af skýrslunni við af-
greiðslu fjárlaga fyrir þetta ár. Það
gekk ekki eftir. Þegar stjóm SSS var
véluð til að samþykkja frestun á bygg-
ingu D-álmu var gefið í skyn að íjár-
veitingar til sjúkrahúss og heilsu-
gæslu yrðu hækkaðar í ljósi niður-
stöðu Ríkisendurskoðunar. Þær
„efndir“ sem hingað til hafa sést lofa
ekki góðu. I byijun árs fékk stjórnin
„samkomulag“ frá heilbrigðisráðu-
nejdinu, sem lýsti betur en flest ann-
að framkomu ráðherra við stjóm
sjúkrahússins.
Þar er sett fram fullmótað „sam-
komulag“, sem ekki var einu sinni
kallað „drög að samkomulagi", þó
engar viðræður hefðu átt sér stað. við
stjómina um gerð þess. Þar er um
tilskipanir að ræða, með tímasetning-
um og hótunum um að ekki verði
veitt fé til að mæta halla, nema stjórn-
in geri eins og henni er sagt.
Það hlýtur að vera lágmarkskurt-
eisi að hafa samband við viðsemjanda
þegar „samkomulag" er gert, það
hlýtur líka að vera eðlilegt að ákvarð-
anir um rekstur stofnunar sé rædd
við stjóm hennar. Stjómin hafnaði
þessu „samkomulagi“, þar sem það
hefði haft í för með sér lokun deilda,
en stjórnin hefur margítrekað þá af-
stöðu sína að hún samþykki ekki nið-
urskurð sem leiðir til skerðingar á
þjónustu.
Mikið hefur verið rætt um að auka
kostnaðarvitund almennings. Það er
því mikilvægt að auka kostnaðarvit-
und ráðuneytisins. Það er eðlilegt að
aukið sé við starfsemi þar sem hún
er ódýr og þannig unnið að raun-
hæfri lækkun á kostnaði án þess að
þjónusta minnki.
Það geta ekki talist eðlilegir stjórn-
arhættir að ijárveitingar fari ekki á
þá staði þar sem þær gefa mest af
sér, eða komi íbúunum að sem mest-
um notum, heldur á þá staði sem eru
það heppnir hveiju sinni að hafa alið
ráðherra eða aðstoðarmann hans.
Þannig fá bæði Sjúkrahús Akraness
og Suðurlands aukningu á meðan
Sjúkrahús Suðumesja er í áframhald-
andi fjársvelti.
Höfundur er í sljórn Sjúkrahúss
og Heilsugæslu Suðurnesja.
Eyjólfur
Eysteinsson