Morgunblaðið - 04.06.1996, Blaðsíða 24

24 ÞRIÐJUDAGUR 4. JÚNÍ 1996
MORGUNBLAÐIÐ

LISTIR
Fjórðu af
fimm
TÓNLIST
Fella- og llólakirkja
ORGELTÓNLEIKAR
Prófessor Gerhard Dickel. Sunnu-
dagur 31. niaí.
EKKI aðeins ferna heldur fimm
tónleika með einlægt nýjum efnis-
skrám leikur prófessorinn frá Ham-
borg og í þetta fjórða sinn á Mark-
usen-orgelið í Fella- og Hólakirkju,
það eina sinnar tegundar á íslandi.
Dickel er öryggið uppmálað sem
orgelleikari og sýndi það einu sinni
enn í kvöld. Eins og ég hef áður
nefnt er afrek að spila ferna tónleika
dag eftir dag og bjóða hveiju sinni
upp á nýja efnisskrá og þá ekki síð-
ur þegar tónleikarnir eru fimm og
ekki „bara“ fernir. Vitanlega verður
megnið af verkefnunum ekki mjög
krefjandi leikrænt séð, svo var heldur
ekki í kvöld. Orgelkonsert Handels
í g-moll er á engan hátt flókin tón-
smíð, enda hugsaði Handel þessa
orgelkonserta sína ekki á þeim nót-
um, þeir voru gjarnan skrifaðir sem
einskonar skemmtana-intermesso á
tónleikum og sem slíka þarf að flytja
þá, orgelið þarf þá að geta svarað
þeim kröfum, en gerði það tæpast í
þessu tilfelli. Raddirnar dimmar og
þunglyndislegar og það sama varð
uppi á teningnum í „Slá þú hjartans
hörpustrengi", en kannske hefði þar
verið gáfulegra að nota einhveija af
sóló-röddum hljóðfærisins. Preludían
og fúgan í c-moll eftir Bach er stór
og flókin tónsmíð og ekki var það
orgelleikaranum að kenna að ekki
skilaði öll raddfleygun sér greinilega.
Tilbrigðin um „Veni Creator Spirit-
us“, eftir Flor Peeters, skilaði sér
aftur á móti vel. Þessi tilbrigði, sem
stundum minntu á pentatonik, voru
nauðsynleg og hressandi mótvægi
við margdáðan Bach og hefði gjarn-
an mátt vera fleira í þeim dúr á
efnisskránni. Cesar-Franck-orgel
þarf annað og meira en Fella- og
Hólakirkju-orgelið býður upp á, ef
nást á fram sú kadedral-stemmning
sem í verkinu býr, og lengra verður
vart komist í að skila verkinu, en
Dickel gerði við áðurnefndar að-
stæður. Nokkuð það sama má segja
um Preludiu og fúgu eftir Fr. Liszt
um nóturnar B,A,C,H, sem Dickel
lauk tónleikunum með. Dálítið var-
færnislega var verkið leikið, og
kannske má segja að það sé leik-
stíll Dickels, að vera ekki að hætta
sér fram á nein hengiflug, eigi að
síður var heilmikill skáldskapur og
uppbygging í flutningi prófessorsins
á verkinu. En hvers vegna svarar
orgelið ekki betur en raunin er?
Markusen er ein besta orgelsmiðja
á Norðurlöndum og orgel þaðan
meðal þeirra bestu _og viðurkennd-
ustu í heiminum. Astæðurnar eru
fyrst og fremst af tvennum toga.
Fyrsta, að raddaval orgelsins sé
ekki það heppilegasta fyrir kirkjuna,
og - eða - að sá, sem intoneraði
(raddmótaði) hljóðfærið, hafi haft
þennan mjúka, áferðarfallega, en
sviplausa smekk, sem veldur því að
orgelið hefur ekki þann sterka „kar-
akter“ sem Markusenorgelin hafa.
Söngmálastjóri nefndi í upphafi tón-
leikanna, að mikill meistari hefði
intonerað orgelið. Ef svo er, hefur
þá einhver utanaðkomandi haft
áhrif á meistarann, slíkt gerist? Því
miður er svo einnig um ýmis önnur
tiltölulega ný hljóðfæri í kirkjum
landins. Þau vantar einhvernveginn
andlitsdrætti. Einhveiju sinni var til
svokölluð orgelnefnd sem leggja átti
sitt mat á væntanleg ný orgel, sú
tíð mun liðin. En er til slík orgel-
nefnd í dag, hver er hún þá og skip-
uð af hveijum, eða hefur kannski
söngmálastjóri áhrif á raddaval og
raddmótun nýrra hljóðfæra? Allt
þetta þarf að upplýsast, því miklir
peningar skattborgara eru á bak við
hvert orgel og orgel eiga að standa
lengur en einn mannsaldur og ekki
þjóna t.d. eins-manns-smekk. Und-
irritaður veit að hér er um stórmál
að ræða sem þarf langa umræðu.
Því miður hefur hann ekki tíma til
að taka þátt í henni næstu tvo mán-
uðina, því hann er að fara utan til
að spila á mörg orgel, - sum
kannske eins og sviplaus ásýnd, -
önnur og vonandi flest með sterkan,
norrænan eða suðrænan karakter,
allavega með raddir sem svara með
öðru en hvísli, þegar þær eru kallað-
ar fram.
Ragnar Björnsson
Hátíðleg stund í kirkju
Guðs og meistara Hallgríms
TÖNLIST
Hallgrímskirkja
HÁTÍÐARGUÐSÞJÓNUSTA
$
Frumflutt stutt mótetta eftir Hafliða
Hallgrímsson og Exultate Deo eftir
Poulenc. Flytjendur Mótettukór Hall-
_ grímskirkju. Stómandi Hörður
Áskelsson. Órgelundirleik annaðist
Douglas A. Brotchie og á slagverk
lék Eggert Pálsson. Sunnudagurimi
2. júní, 1996.
VIÐ morgunmessu í Hallgríms-
kirkju, sem var helguð hinni heilögu
Þrenningu, Sjómannadeginum og
Listahátíð í Reykjavík, var frumflutt
mótetta eftir Hafliða Hallgrímsson,
er hann nefnir Lofið Guð í hans helgi-
dóm. Verkið er samið að beiðni
stjórnar Listahátíðar í Reykjavík og
er texti þess tekinn úr 17. Passíu-
sálmi Hallgríms Péturssonar og þýð-
ingu á sálmi eftir Waldis, þýskan
prest á 16. öld, sem birtist fyrst í
Hólabókinni frá 1589 en í þeirri bók
munu nútímanótur fyrst hafa sést á
prenti hér á landi.
Verkið er einfalt að gerð, ómblítt
og fagurt I hljóman allri og þó tón-
skáldið taki það fram, að verkið sé
„að öllu leyti frumsamið og hvergi
vitnað í gamla íslenska sálma eða
íslensk þjóðlög", ber það glögg merki
þeirrar hefðar í tónskipan, sem á
rætur sínar gamalli kirkjutónlist og
raddfærslan var auk þess á köflum
með sterkri tilvísan í hefðbundna
hljómfræði. Þetta fallega verk var
einstaklega vel flutt af Mþtettukórn-
um, undir stjórn Harðar Áskelssonar
og í samleik við Brotchie á orgelið
og Eggert Pálsson á slagverk. Víst
er að mótettan Lofið Guð í hans
helgidóm, á eftir að njóta mikilla
vinsælda við kirkjuathafnir og hjá
kórum almennt, því verk Hafliða ný
sýn á feguðina. Mótettukórinn flutti
einnig Exultate Deo, eftir Poulenc,
glæsilegt verk, sem var afburða vel
flutt og jók söngur kórsins mjög á
þann hátíðlega svip, sem einkenndi
þessa fögru hátíðarstund í húsi Guðs
og meistara Hallgríms.
Jón Ásgeirsson
Á listahátíð
Morgunblaðið/ Einar Falur
LISTAHÁTÍÐ í Reykjavík 1996 hófst um helg-
ina. Og eins og listasíður Morgunblaðsins bera
með sér er þar margt að sjá og heyra og einnig
ýmislegt á dagskrá, sem ekki heyrir beint til lista-
hátíðarinnar. Myndlistarsýningar skipa stóran
sess á Listahátíð og þessi mynd var tekin við
opnun sýningar á verkum Karls Kvarans í Nor-
ræna húsinu.
I
:
I
I
t
í
í
!
I
í
i

I
á
%
i
Minnir meira á högg-
myndasýningu en dans
DANS
Loftkastalinn
MAUREEN FLEMING
Höfundur og dansari: Maureen Flem-
ing. Texti: David Henry Hwang.
Lýsing og sýningarstjóm: Chris Odo.
Lýsing og tæknistjóm: Bob Steineck.
mjóðmyndir og effektar: Sandro
Tommasini. Myndagerð: Jeff Bush.
Hljóðhönnun: Phil Lee. Tónlist ýms-
ir. Sunnudagur 2. júní.
í LEIKSKRÁ má lesa að Maure-
en Fleming sé bandarískur dansari
og dansskáld sem hafi lært klass-
ískan dans í Bandaríkjunum og
numið butoh-dans í Japan, undir
handleiðslu meistarans Kazuo
Ohno.
Verkið Eros skiptist í sjö atriði
eða myndir og heitir fyrsta myndin
„Hnötturinn" og er þannig að á
miðju sviði er hár svartur pallur
og uppi á honum er listamaðurinn,
allsnakinn, og hreyfir sig ofur-
hægt, af því er virðist af mikilli
innri ró - enda kemur texti því til
skila að butoh sé hugarástand ekki
dans og það eru orð að sönnu, því
það sem átti eftir að koma fram á
sýningunni minnti undirritaða ein-
mitt alls ekkert á dans! Það var
miklu frekar eins og maður væri
á höggmyndasýningu, þar sem
höggmyndirnar voru hvorki af kon-
um né körlum heldur einhveijum
mitt á milli verum, sem líklega eru
ekki til nema í huga áhorfandans
hverju sinni. Tónlistin var leikin
af bandi eftir hina ýmsu höfunda.
í þessu fyrsta atriði var hún eftir
Mickey Hart, alveg sérstaklega
falleg, svo að með því sem fram
fór á sviðinu varð til heil kringlótt
mynd - sem þó einhvern veginn í
minni skynjun - splundrast í lokin.
Á milli atriða og í myndunum
sjálfum kemur texti á ljósaskilti
og úr hátalara sem hluti af verkinu
sem stundum gaf léttara yfirbragð
en átti kannski líka að hreyfa við
fólki, ég veit ekki, einhvern veginn
held ég að verkið hefði vel lifað
án þess arna.
í mynd tvö „Maður á hjóli“ er
listamaðurinn í svörtum samfest-
ingi, með langa stöng í höndunum
sem hún sveiflar af miklum krafti
og endurtekur sömu hreyfingarnar
nokkrum sinnum. Þar á einfaldan
sérstæðan hátt kynnir hún fyrir
áhorfendum hjólreiðamanninn sem
varð valdur að slysinu forðum, í
Japan. I þessari mynd þar sem
stöngin, verður að upplýstu aðal-
atriði hverfur listamaðurinn í
myrkrið en tekst þó undra vel að
koma þessum skilaboðum til áhorf-
enda. Þriðja myndin heitir „Fiðrild-
ið“ við píanótónlist eftir Philip
Glass. Nú var eins og höggmyndin
úr fyrstu mynd breyttist í snjóhvíta
lirfu sem listamaðurinn, aftur orð-
inn nakinn, túlkaði svo raunveru-
lega, að mér fannst ekki alltaf fal-
legt það sem líkami hennar laðaði
fram. Hugsanlega var það tilgang-
urinn, hver veit.
Persónulegt listform
Stórar' myndir á baktjaldi juku
áhrifin en frekar. „Maðurinn
standandi á höfði" sem var fjórða
myndin, hafði eiginlega ekkert að
segja mér, þar var Maureen Flem-
ing í svötum jakkafötum og nú
stökk hún svolítið hastarlega um
sviðið og á baktjaldinu var mynd
af henni standandi á haus. í þessu
atriði fengum við aftur að heyra
tónlist Philips Glass. Þá er komið
að fimmtu myndinni „Þolraunum
Psykke“ tónlist eftir Somei Satoh.
Á undan þessu atriði var gert hlé,
sem var ágætt því nú kom lengsta
myndin. Hugvitsamlega hafði verið
komið fyrir hringlaga tjörn á svið-
inu og ofan í grunnu vatninu lá
nakinn dansarinn og hreyfði sig
hægt og fallega, svo varla bærðist
vatnið. En allt í einu fannst mér
ég vera búin að horfa á bakhluta
dansarans nógu lengi og allar þess-
ar sérstöku fettur og líkamstil-
færslur höfðu einhvern veginn ekki
alveg sömu áhrif á mig og í byrj-
un. I þessari mynd var líkt og ein-
hver eyðing væri að fara að eiga
sér stað eða væri nýafstaðin, ég
áttaði mig ekki á því, en þegar
dansarinn var að hreyfa sig með
hvítar hríslurnar ofan í tjörninni
þar sem spegilmyndir á vatninu
tvöfölduðu áhrifin og blæðir úr
hjartastað, þar sem hríslu hafði
verið komið fyrir - fannst mér eins
og móðir jörð væri búin að vera!
Eða heimsendir! Svo fannst mér
ég vera að horfa á X-Files! Ja
hérna. Hreyfilistaverk þetta, ég bið
lesendur að fyrirgefa, en mér er
lífsins ómögulegt að kalla þetta
dansverk, gerir kröfu um vel þjálf-
aðan og sveigjanlegan dansara, og
það er Maureen Fleming vissulega.
Ekki er allt búið því nú er sjötta
atriðið „Móðir og barn“, tónlistin
eftir Henrik Gorecki.
Nú sjáum við Maureen uppi á
háa mjóa pallinum og enn og aftur
dáist maður að því hve áreynslu-
laust henni tekst að hreyfa sig á
svo litlu svæði, aðeins er lýsing á
henni og allt svart í kring, þar
kemur til án efa vel tamin innri
ró. Einhvern veginn kemur manni
ekkert á óvart lengur, jú og þó,
því nú kemur sjöunda myndin og
má segja að listamaðurinn sé í
merkilegri stellingu, ja svona alls-
ber. í þessu atriði verður hver og
einn að gera upp við sig hvort hún
hafi fundið hina fullkomnu ró eða
sé í algerri uppgjöf, er það kannski
eitt og það sama? En á meðan leik-
húsferð vekur hjá manni spurning-
ar er alltaf svolítið gaman. En
hvað nú? Mitt í öllum rólegheitun-
um hefur Maureen smokrað sér í
blómaskýlu og ekki nóg með það
heldur fáum við Tsjaikovsky með!
Ó nei, nú er hún orðin svo æðru-
laus eftir allan þennan línudans
milli lífs og dauða, að höfundur
og dansari (ein og sú sama eins
og við vitum) valhoppar og skoppar
í tjörninni sinni alsæl og allt öðru-
vísi. Óhætt er að segja að listform
Maureen Fleming sé mjög persónu-
legt enda byggir hún mikið á eigin
reynslu, stundum var eins og mað-
ur væri að hnýsást í dagbók sem
gleymst hafði að læsa niðri í
skúffu.
Áhorfendur voru með á nótunum
og virtust skemmta sér ágætlega.
í Loftkastalanum er sérstök sýning
og fólk ætti bara að drífa sig og
upplifa það sem fram fer.
Ásdís Magnúsdóttir
i
i
i
c
i
i
i
í
i