Morgunblaðið - 26.06.1996, Síða 29

MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR • FORSETAKJÖR
MIÐVIKUDAGUR 26. JÚNÍ 1996 29
Sameinumst um
traustan forseta
Um hvað snýst
leikurinn og
hveijir eru með?
I FORSETAKOSNINGUNUM
þann 29. júní nk. er valið á milli
fjögurra frambjóðenda. Einn er
embættismaður úr dómskerfmu,
einn stjórnmálamaður með alþjóðleg
friðarstörf að baki, einn kaupsýslu-
maður og talsmaður alheimsfriðar
og ein fyrrum þingkona, sem er
læknir að mennt og hefur starfað
að jafnréttis-, friðar- og mannrétt-
indamálum.
Allt eru þetta hæfír frambjóðend-
ur, en því miður virðast sumir kjós-
endur ekki ætla að kjósa þann fram-
bjóðanda, sem þeim finnst hæfast-
ur. Margir, sem ætla að styðja Ólaf
Ragnar Grímsson, gera það einung-
is til að tryggja að Pétur komist
ekki inn og sama gildir þegar höfð
eru nafnavíxl í þessari leikfléttu.
Undirritaður var í þessum hópi
þar til nýlega. En eitt lítið samtai
rykkti mér niður á jörðina og hef
ég nú ákveðið að kjósa þann og
aðeins þann sem ég treysti best og
trúi að mesta sáttin náist um.
Atök kljúfa þjóðina
Hefðbundinn „hanaslagur"
tveggja manna, í þetta sinn í hlað-
varpanum á Bessastöðum, klýfur
nú tugþúsundir Islendinga í tvær
andstæðar fylkingar. Óttast ég að
svo dýrkeypt geti atið orðið í þetta
sinn, að heil þjóð hafni í raun þeirri
manneskju, sem hún hefur að öllum
líkindum þegar valið í hug sínum
og hjarta og treystir best til þjóðar-
forystu.
Eg tók þátt í hverfísbardögum í
æsku, þar sem einn hrópaði og hin-
ir fylgdu í ákveðinni virðingarröð.
Fylkingum undir stjórn lágvaxinna
leiðtoga laust síðan saman og því
gat fylgt sært stolt og jafnvel lík-
amsmeiðsli.
Með þá karlmannsímynd sundr-
ungar og flokkadrátta að vegar-
nesti, sem festi rætur í hugum okk-
ar í þessu umhverfi, héldum við
margir út í lífið og trúðum því að
svona ætti þetta að vera.
Ungir karlmenn sækja ímynd sína
ekki eingöngu í hverfisbardaga
heldur einnig í umhverfi kvikmynda,
tölvuleikja eða jafnvel-ríkjandi styij-
alda í heimalandinu eða næsta ná-
grenni. Það þarf vart að fjölyrða
um afleiðingarnar - það nægir að
horfa á sjónvarpsfréttir daglega í
því sambandi. Afleiðingarnar geta
verið hræðilegar eins og kom í ljós
í gömlu Júgóslavíu, þar sem hana-
slagurinn komst á mjög alvarlegt
stig.
Eg tel mig sjá visst samband á
milli gömlu hverfisbardaganna, þar
sem tveir lágvaxnir forystumenn
mættust umkringdir af stuðnings-
mönnum, og átaka karlmannanna
tveggja í hlaðvarpanum á Bessa-
stöðum, þar sem yfir helmingur
þjóðarinnar tekur þátt. Aðferðirnar
í atinu eru kannski fágaðri, en und-
irtónninn sá sami: Flokkadrættir og
sundrung, þar sem hvorugur aðilinn
getur hugsað sér hinn og því er
„barist“ af heift, auk þess sem fólk
er oft ekki sátt við þann sem það
kýs að endingu.
Þjóðarsátt
í stað sundrungar
En það er til annar möguleiki en
sá að taka þátt í þessum átökum.
Ég álít nú að hin hefðbundnu átök
karlmanna verði að víkja fyrir öðru
betra til að friður náist, og að kona
með einlægan og djúpan friðarvilja
komi í karlmanns stað. Mér sýnist
nokkuð öruggt, að stór hópur fólks,
sem tekur hér þátt í óvægnum átök-
um, vilji í raun Guðrúnu Agnarsdótt-
ur.
Skoðanakannanir sýna óyggj-
andi, að mikill meirihluti fylgjenda
Péturs og Ólafs Ragnars getur vel
hugsað sér Guðrúnu Agnarsdóttur
sem forseta íslands. Þeim, sem til-
heyra þessum meiri-
hlutahópi og óttast
mest að Pétur komist
inn en Ólafur ekki eða
öfugt og tefla því ref-
skák með atkvæði sitt
af þeim sökum, vil ég
segja þetta: Hikið ekki
við að rífa ykkur laus
úr þessum niðurlægj-
andi og hættulega leik.
Það er verið að spila
með okkur. Hvern
mynduð þið kjósa, ef
þið fylgduð aðeins ykk-
ar innri rödd?
Um Guðrúnu Agn-
arsdóttur má í sundr-
andi átökum ná víð-
tækri þjóðarsátt vegna mannkosta
hennar og starfsaðferða sem hún
beitir, en ekki síður vegna starfsað-
ferða sem hún aldrei mun beita
vegna þess að eðli hennar leyfír
ekki slíkt. Guðrún hefur sýnt og
sannað í störfum sínum og málflutn-
ingi að hún er málefnaleg hugsjóna-
kona, sem sameinar fremur en
sundrar og heldur sig utan við ill-
deilur, róg og skítkast.
Guðrún Agnarsdóttir var kosin á
þing til höfuðs gömlum hefðum í
þjóðfélaginu og ríkjandi flokkakerfi.
Hún var því aldrei stjórnmálamaður
í hinum hefðbundna skilningi þess
orðs. Hún markaði hins vegar þátta-
skil í íslandssögunni þegar hún lét
af þingmennsku á miðju seinna kjör-
tímabili sínu og vék fyrir annarri
konu til þess að standa við gefin
kosningaloforð þar um og ijúfa þrá-
setumunstrið á Alþingi. Þetta skil-
aði árangri, þó að enn sé ójafnvægi
og misrétti alltof mikið.
Leið friðar og jafnréttis
Ég man ljóslega hvaða tilfinn-
ingaleg áhrif framboð íslenskra
kvenna hafði meðal íslenskra karl-
manna á síðasta áratug, þá ekki
síst hvað sjálfan mig varðar. Okkur
karldýrunum varð skyndilega ljóst,
að hefðbundnum virðingarsætum,
tylli- og áhrifastöðum
karla í þjóðfélaginu
fækkaði og eðli þeirra
breyttist um leið. Man
ég t.d. eftir deilum um
leikfangahorn fyrir
börn í höfuðstöðvum
íslensks stjórnmála-
flokks í þessu sam-
bandi.
Þeir sem hlustuðu á
þingræður Guðrúnar
Agnarsdóttur á því sex
ára tímabili sem hún
sat á Alþingi muna,
að þegar hún tók til
máls þá hlustuðu allir.
Þingheimur þagnaði
og þjóðin hlustaði. Sárt
var að sjá á bak henni, er hún yfirg-
af þingsali til að standa við gefin
loforð og tryggja örari útskiptingu
og eðlilega endurnýjun í þjóðarfor-
ystunni, m.a. á Alþingi. Margir vildu
að hún héldi „samt“ áfram, en skoð-
anir og sannfæring Guðrúnar Agn-
arsdóttur og kynsystra hennar voru
aldrei til sölu hvað sem í boði var.
Var þetta nýlunda á vettvangi ís-
lenskra stjórnmála.
Þessi hæfa þingkona hætti þing-
mennsku til þess að láta verkin tala
og standa við gefin loforð. Nú gefst
okkur kostur á að sjá hana í emb-
ætti forseta íslands, með karlmann
og eiginmann að bakhjarli - ný og
æskileg fyrinnynd. _
Ég trúi því að íslendingar geti
helst sameinast sáttir um Guðrúnu
Agnarsdóttur vegna mannkosta
hennar. Nái hún kjöri horfi ég með
sérstakri tilhlökkun til framtíðar
vegna þess að ég er sannfærður um
að óskilyrtu jafnrétti á milli kynja
fylgi friður meðal manna, og með
því að velja Guðrúnu færumst við
sannarlega nær jafnrétti og friði.
Þess vegna kýs ég Guðrúnu Agnars-
dóttur nú. Erum við ekki allir orðnir
örþreyttir á þessu hanaati?
JÓN BÖRKUR AKASON
Höfundur er stýrimaður.
VAR kosningabar-
áttan komin í flokks-
pólítískan farveg þegar
Guðrún Pétursdóttir
dró sig í hlé þ. 19. júní?
Það var mat Guðrúnar
og máli sínu til stuðn-
ings nefndi hún að fjöl-
margir hefðu lýst yfir
samstöðu við sig en
jafnframt lýst áhyggj-
um af því að atkvæði
greitt sér dytti dautt
niður. En hvað segir
fylgi frambjóðenda og
málflutningur um
þennan undirtón sem
Guðrún túlkar sem
flokkspólitískan?
Hvað fylgið snertir eru þetta
ekki einhlít sannindi. Vissulega hef-
ur Ólafur Ragnar obbann af Al-
þýðubandalaginu bak við sig, en
það dugir þó skammt til að skýra
allt hans fylgi. Túlkun Guðrúnar á
að einhveiju leyti við um Pétur
Hafstein sem hefur mikið af sínu
fylgi frá Sjálfstæðismönnum. Að
öðru leyti eru þræðirnir flóknir.
Hvað málflutning varðar er þetta
líka hálfsannleikur. Fyrir utan þá
augljósu staðreynd að menn eru
varkárir í yfirlýsingum í baráttu
sem þessari, er ekki grundvallar-
munur á Ólafi og Pétri í flokkspóli-
tískum skilningi. Ólafur hefur lagt
áherslu á viðskiptatengsl og mark-
aðshagsmuni íslendinga, hann er
business- minded og hefur fengið
samúð þeirra sem vilja veg ís-
lenskra fyrirtækja erlendis sem
mestan. Pétur hefur, sem svokallað-
ur ópólitískur frambjóðandi, lagt
áherslu á skyldur forseta inn á við,
ráðdeild og sparnað í hvívetna. Vilji
menn endilega ræða á flokkspóli-
tískum nótum er nær lagi að túlka
tvímenningana sem fulltrúa mis-
munandi sjónarmiða innan Sjálf-
stæðisflokksins, Pétur íhaldsstefnu
og Ólafur fijálslyndis. Ólafur hefur
t.d. ekki lagt áherslu á að afrakstri
þess markaðsávinnings
og þeirra viðskipta-
tengsla sem verði aflað
fyrir hans atbeina,
verði jafnað niður á
þegna íslands. Og enn
má nefna að sú ímynd
sem báðir tefla fram:
sterkur karl í forgrunni
með maka sér að baki
(Reagan) - eða við hlið
(Clinton), samræmist
frekar þeirri fjöl-
skyldusýn sem menn
hafa tengt Sjálfstæðis-
flokki eða Framsókn-
arflokki.
Um hvað snýst þá
leikurinn? Skoðana-
könnun DV og Stöðvar tvö á föstu-
daginn sýndi sterka pólamyndun
þar sem stuðningsmenn hvors fyrir
sig vildu alls ekki hinn. í uppsigl-
ingu var einvígi milli tveggja karla,
en einvígið er sem kunnugt er ein
hinsta staðfesting karlmennskunn-
ar. í umræðunni hét það vitaskuld
að tveir flokkspólitískir frambjóð-
endur tækjust á. Sú orðræða sem
maraði í miðju kafi sagði hins veg-
ar að röðin væri komin að karl-
manni, og að sá kvenframbjóðandi
sem eftir væri lenti auðvitað í
klemmu milli Péturs og Ólafs eins
og sú sem horfin var af vettvangi.
Þótt ákvörðun Guðrúnar Pétursdótt-
ur sé umdeild kom hún öldugangi á
umræðuna og sýndi að talið um
flokkspólitík er mikil einföldun.
Síðustu dagar sýna að þjóðin
gerir sér nú grein fyrir því að fjór-
ir frambærilegir einstaklingar eru
i kjöri til forseta; þjóðin skilur að
kosningarnar snúast ekki um blóð-
ugt uppgjör milli stuðningsmanna
tveggja karlframbjóðenda, heldur
að velja heiðarlega, heilsteypta og
trúverðuga manneskju í embætti
forseta Islands.
ÞORGERÐUR EINARSDÓTTIR
Höfundur er félagsfræðingur.
Jón Börkur
Ákason
Þorgerður
Einarsdóttir