Morgunblaðið - 29.06.1996, Blaðsíða 32
32 LAUGARDAGUR 29. JÚNÍ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR • FORSETAKJÖR
Kjósum Guðrúnu
Agnarsdóttur,
málsvara mannréttinda
MEÐ HVERJUM nýjum kosn-
ingum eykst máttur auglýsinga.
Þær eru að vissu marki tákn um
markaðsvæðingu þjóðfélags okkar.
Myndefni með prúðbúnum fram-
bjóðendum ásamt fjölskyldu er stillt
upp á ólíklegustu stöðum og í frétt-
um dynja klisjukenndar yfirlýsing-
ar um hvernig frambjóðendur ætla
að rækja embætti forseta líkt og á
vörukynningu í stórmarkaðnum.
Frambjóðendumir virðast enda við
fyrstu sýn býsna líkir eða hafa upp
á það sama að bjóða, enda er eins
og hver elti viðhorf hinna til að
bjóða sama vöruúrval. Eg er þó
sannfærður um að frambjóðend-
urnir eru ekki aðeins afar ólíkir sem
persónur heldur tnyndu þeir rækja
embætti forseta íslands með tals-
vert ólíkum hætti.
Fyrst langar mig til að minna á
kosningarnar 1980. Þá voru fjórir
frambjóðendur, þar af þrír karlar
og ein kona, alveg eins og nú. Einn
karlanna var virtur og vammlaus
embættismaður, annar þekktur
fyrir störf í þágu Há-
skóla íslands og sem
sáttasemjari en sá
þriðji var mörgum þá
ráðgáta þótt enginn
efaðist um atorku
hans. Fólkið valdi kon-
una, ekki vegna þess
að hún var kona, held-
ur vegna þess hvaða
einstakling hún hafði
að geyma. Hún var
þekkt fyrir að vera
hrein og bein, heiðar-
leg, greind, harðdug-
leg, með mikið frum-
kvæði og hún átti sér
ekki fortíð í spilltum
ákvörðunum stjórn-
málalífsins. Fáum blandast hugur
um það í dag að þetta val var rétt.
Áhrif forsetans á þjóðarsálina og
ímynd okkar innávið og útávið hafa
rist dýpra og eru víðtækari en við
skynjum meðan við njótum enn
starfskrafta hennar.
Enn á árinu 1996 eru boðnir fram
þrír karlar og ein kona.
Pétur Kr. Hafstein
hefur átt farsælan og
flekklausan feril sem
embættismaður en
skoðanir hans á helstu
þjóðmálum hafa ekki
verið kynntar sérstak-
lega mikið í þessari
framboðsbaráttu.
Ástþór Magnússon
er óþekkt stærð. Eng-
inn efast um að hann
berst fyrir friði, sér-
staklega Friði 2000,
en einnig hans afstaða
til annarra almennra
þjóðfélagsmála er
nokkuð á huldu.
Þriðji karlframbjóðandinn, Ólaf-
ur Ragnar Grímsson, kemur hins
vegar úr heimi stjórnmálanna.
Hann sker sig úr fyrir margra hluta
sakir. Hann er þekktur sem harð-
drægur og óvæginn stjórnmála-
maður, þingmaður og ráðherra,
fyrst sem framsóknarmaður og svo
Birgir Björn
Siguijónsson
alþýðubandalagsmaður, sem hefur
tekið þátt í öllum þessum venjulegu
hrossakaupum stjórnmálamanna.
Hann gerði á sínum tíma kjara-
samninga fyrir hönd ríkisins við
þúsundir ríkisstarfsmanna og hik-
aði ekki við að rifta sömu samning-
um með bráðabirgðalögum sem
samkvæmt dómi Hæstiréttar fólu
í sér brot á stjórnarskránni. Riftun
þessara samninga var sérstakt áfall
fyrir jafnréttisbaráttu háskóla-'
menntaðra kvenna. Hann hefur
meðvitað att saman stéttarfélögum
háskólamanna og ófaglærðra, þeg-
ar það hentaði hans persónulegu
hagsmunum. Aðrir hafa rakið þátt
hans í ófyrirleitnum skattaaðgerð-
um, Hafskipsmáli og fleiru. Skiptir
þessi fortíð máli við val á forseta?
En einmitt þegar einn frambjóð-
endanna á sér svona mislita fortíð
og marga andstæðinga, þá er eins
fjölmiðlar hafi sameinast um að
þögn skuli ríkja um fortíð allra
frambjóðendanna, nema ef nefna
skyldi upphlaup Stöðvar 2 í kring-
um eina Morgunblaðsgrein Péturs
Kr. Hafstein fyrir mörgum árum!
Við þessar aðstæður er það okk-
ar lán að Guðrún Agnarsdóttir býð-
ur sig fram til embættis forseta
íslands. Guðrún er þekktur læknir
og vísindamaður. Guðrún hefur
einnig skapað sér sess í íslensku
samfélagi sem sérstakur málsvari
kvenna, barna og þeirra sem minna
mega sín í þjóðfélaginu, ekki aðeins
sem þingmaður heldur einnig og
ekki síður sem einstaklingur. Hún
hefur sannarlega verið í farar-
broddi sem baráttukona fyrir
mannréttindum fólksins í landinu.
Það er verðmæt reynsla fyrir vænt-
anlegan forseta. Guðrún hefur
einnig starfað mikið á erlendum
vettvangi og er víða þekkt af verk-
um sínum. Guðrún er dugnaðar-
forkur með mikið frumkvæði. Fyrir
utan allt annað er hún sérstaklega
glæsilegur fulltrúi hvenær sem hún
kemur fram. Guðrún Agnarsdóttir
þarf ekki að fela eða flýja neitt í
sinni fortíð.
Valið á kjördegi stendur sannar-
lega ekki á milli Ölafs Ragnars eða
Péturs heldur um það hvers konar
forseta við viljum ogþurfum. Verk-
efni næsta forseta Islands verður
að leiða okkur í gegnum enn meiri
samfélagsbreytingar en síðustu 50
árin. Við þurfum ekki endilega
konu sem forseta. En við þurfum
forseta sem er öflugur málsvari
mannréttinda hvar sem er og hve-
nær sem er. Við þurfum forseta
með djúpa réttlætiskennd. Við
þurfum forseta með framtíðarsýn.
Við þurfum forseta á friðarstóli
sem er hafinn yfir flokkadrætti og
hagsmunapot og forseta sem er
ekki hundeltur af fortíð sinni. Við
þurfum nefnilega forseta sem við
getum öll sameinast um og verið
stolt af. Þess vegna kýs ég Guð-
rúnu Agnarsdóttur.
BIRGIR BJÖRN SIGURJÓNSSON
Höfundur er framkvæmdastjóri
Bandalags háskólamanna.
Ekki Ólaf
ALLT virðist nú benda
til þess að íslenskir
kjósendur sendi Ólaf
Ragnar Grímsson á
Bessastaði. Það er
nokkurt áfall, því Ólaf-
ur hefur í gegnum tíð-
ina stundað það öðrum
mönnum fremur að
höfða til lökustu part-
anna í íslendingum, öf-
undar, dómgirni og .
mannúðarleysis. Þekkt-
ustu dæmin eru árás-
irnar á á Flugleiða-
menn 1980, Hafskips-
menn 1985 og Magnús
Thoroddsen 1989.
Manni skánar ekki við
að rifja upp hve þjóðarsálin var oft
tilkippileg að slást í för með Ólafí
Ragnari og fleirum, og mér þætti
betra að geta svarið fyrir að hafa
einhvem tíma verið tilbúinn að tölta
með. En það er óhæfa að gera
Bessastaði að minjasafni um mann-
úðarleysi.
Margir kjósendur bregðast reiðir
við þegar menn rifja upp syndir
Ólafs Ragnars eða hamskipti hans
úr ftjálslyndum vinstrimanni 1974
í sjóðheitan sósíalista 1976, úr
glaðbeittum gistivini Sjáseskús
1984 í sjokkeraðan ferðamann við
upprifjun sex árum seinna og nú
síðast úr örlítið óvissum trúleys-
ingja í nóvember í kórréttan kirkju-
sækjanda í kosningabaráttunni. En
mannkostir forsetaframbjóðenda
eru meginatriði og um þá er enginn
gildari vitnisburður til en verk
manna og ferili. Menn verða Iíka
að átta sig á að það er ekki daðrið
við Sjáseskú sem hneykslar, enda
var það alsiða á 7. og 8. áratugun-
um, og ekki heldur óvissan um al-
mættið (sem nú má heita sannað
að Ólafur sór ekki af sér) og tæp-
lega sósíalismi Ólafs, sem einhveij-
um gekk reyndar illa að taka alvar-
lega. Hneykslunarefnið er sá eigin-
leiki að hafa alltaf þá sannfæringu
sem hentar aðstæðum. Það er ekki
ærlegt, og það er beinlínis afleitt
hjá forsetaefni sem hefur þráfald-
lega bent á möguleika forsetans til
að taka sér aukin
völd.
Stuðningsmenn Ól-
afs Ragnars halda því
fram að andstaðan við
hann muni hjaðna og
að hann geti orðið
sameiningartákn eins
og Ásgeir Ásgeirsson
varð eftir harðari
kosningabaráttu en
þessa. Þá voru aðrir
tímar í stjórnmálum
og menn verða að átta
sig á því að rétt eins
og með Kristján og
Vigdísi seinna lék lítill
vafi á að Ásgeir Ás-
geirsson væri góð-
gjarn og ærlegur maður. Fátt hélt
því aftur af mönnum að taka hann
í sátt. Þeim, sem ekki þekkja, skal
bent á að í kosningunum 1926 var
málflutningur Ásgeirs tekinn sem
dæmi um bætta siði í harkalegri
stjórnmálaumræðu (sbr. ævisögu
Ólafs Thors, 1. bindi, bls. 106) og
að Ásgeir mótmælti samkvæmt
fundargerðum Framsóknarflokks-
ins hvemig Tíminn væri notaður
til að sparka í Magnús Guðmunds-
son, dómsmálaráðherra, sem væri
„ekki tilfinningalaus fremur en
aðrir menn“ þótt ráðherra flokksins
hefði kært Magnús fyrir fjársvik,
sem hann var síðar sýknaður af
(sbr. ævisögu Jónasar frá Hriflu,
3. bindi, bls. 16). Það er jafnvafa-
laust að Ásgeir Ásgeirsson var
þekktur að prúðmennsku og að
Ólafur Ragnar er með stóryrtustu
pg óvægnustu stjórnmálamönnum
íslendinga á seinni hluta þessarar
aldar og jafnvel fremstur í þeim
flokki. Samlíkingin með þeim Ás-
geiri og Ólafi og ályktanir af henni
eru því út í hött.
Það er erfitt að finna skýringar
á öflugum stuðningi kjósenda nú
við stjórnmálamann sem þeir mátu
til skamms tíma einna minnst allra
samkvæmt skoðanakönnunum.
Nærtækast er að fólki finnist mik-
ið til um menntun Ólafs Ragnars
og skarpa greind, glæsileika sem
hefur komið með árunum, fumlaus-
Ragnar
Markús
Möller
an málflutning og heimsmannslegt
fas. Flestir taka þó væntanlega
undir að ef góðgirni og ærleika
skortir, þá eru fágun, próf og gáf-
ur einungis ómerkilegt tildur. Það
má vel vera að ég sé minnugri á
syndir Ólafs vegna þess að ég hef
lafað saman við Sjálfstæðisflokkinn
frá blautu barnsbeini þrátt fyrir
einstaka efaköst og seinustu miss-
erin einhveija sambúðarerfiðleika.
Ég tel mig þó hafa leitað af mér
allan grun í sálartetrinu og mega
fullyrða að andstaða mín við Ólaf
• mótist að öðru leyti ekki af stjórn-
málaskoðunum hans eða mínum.
Því til styrkingar treysti ég mér til
að fullyrða að ég hefði getað sætt
mig við að sameinast öðrum eftir
kosningar til dæmis um Ragnar
Arnalds eða Valgerði Sverrisdóttur
gða Rannveigu Guðmundsdóttur.
Án þess að mögla. Ég veit heldur
ekki betur en þau séu vænar og
heiðarlegar manneskjur sem
myndu varðveita stjórnskipun ís-
lands eftir bestu getu og samvisku.
Það sem gerir að ég sætti mig
ekki við Ólaf er hins vegar að ég
tel stjórnmálaferil hans bera vott
um óvenjuiegan skort á góðgirni
og ærleika á opinberum vettvangi.
Sú skoðun hefur ekki veikst við að
lesa bréf Ragnars Kjartanssonar í
Morgunblaðinu á þriðjudaginn. Að
kjósa Ólaf án þess að að lesa bréf
Ragnars nálgast að mínu viti brot
á þegnskyldu. Þá sem ekki lesa
vantar að minnsta kosti mikið upp
á myndina af forsetaefninu og and-
stöðunni við það. I öllum bænum
lesið bréfið áður en þið kjósið Ólaf.
Meðan skoðun mín á Ólafi breyt-
ist ekki, sameinast ég auðvitað
ekki einum eða neinum um þennan
tilvonandi forseta, og ljóst er að
fleiri eru sama sinnis. Mörgum
stuðningsmönnum Ólafs stendur
trúlega á sama um þessa þver-
móðsku, en þeim sem kjósa Ólaf í
þeirri vissu að hann sé góðgjarn
maður og ærlegur kann að þykja
líklegt að hún hjaðni. Ef þeir hafa
rétt fyrir sér um Ólaf, gæti hitt
gengið eftir líka með tíð og tíma.
Ef þeir hafa rangt fyrir sér, er þjóð-
areining á þunnum ís og forseta-
embættið í háska. Þess vegna ligg-
ur nú mikið við að sérhver kjós-
andi geri það upp við samvisku sína
að sá eða sú sem hann styður til
Bessastaða sé góðgjörn og ærleg
manneskja sem treystandi er til að
varðveita íslenska stjórnskipun.
MARKÚS MÖLLER
Höfundur er hagfræðingur.
I forseta-
kosningum
UM FÁTT er meira
talað þessa dagana en
væntanlegar forseta-
kosningar og um það
hver verði kjörin og
hvers vegna. Mikið er
rætt um valdsvið, um-
gjörð og ábyrgðarhlut-
verk forsetaembættis-
ins en minna hefur far-
ið fyrir umræðu um þá
ábyrgð og þær siðferð-
isskyldur sem okkur
kjósendum eru lagðar
á herðar. Sá sem vill
taka ábyrga afstöðu í
forsetakosningunum
verður að gera sér fulla
grein fyrir þeim skyld-
um sem fylgja rétt-
inum til þess að kjósa. Þessi réttur
sem við í dag teljum svo sjálfsagðan
og eðlilegan var ekki unninn baráttu-
laust. Hundruð þúsunda manna um
allan heim hafa lagt lífið að veði í
gegnum árin til þess að við, sem á
Islandi og annars staðar í lýðræði-
slöndum búum, getum notið þeirra
grundvallarmannréttinda að fá að
kjósa okkur þjóðhöfðingja.
Vegna.þess að kosningarétturinn
er ekki sjálfgefinn, heldur afrakstur
600 ára sjálfstæðisbaráttu þjóðarinn-
ar, verðum við að fara með hann af
skynsemi og siðferðisþroska. Oft
hafa kjósendur í lýðræðislöndum lát-
ið glepjast af fallegu brosi og hljóm-
fögrum orðum frambjóðenda en eftir
kosningar hafa þeir látið sitt sanna
eðli í ljós. Hafa þá margir óskað
þess að þeir hefðu krossað við ann-
ars staðar á kjörseðlinum og breytt
þá málum þegar tækifæri var til í
stað þess að taka áhættu í kosning-
um. Sem betur fer hafa sh'k siðferðis-
leg óhöpp sjaldan orðið þar sem lýð-
ræði er rótgróið og fólk er vel upp-
lýst, heldur eru þau algengari í ný-
ftjálsum löndum þar sem lýðræðið
stendur enn á brauðfótum og kjós-
endur hafa enn ekki tamið sér nauð-
synlega siðferðis- og ábyrgðarkennd
í kjörklefanum.
Áhættan er allt of dýr
Flestir frambjóðendur til væntan-
legra forsetakosninga eru flekklausir
góðborgarar sem myndu án efa vera
landi og þjóð til gagns og nauðsynja
ef þeir kæmust til Bessastaða, Én
þetta get ég því miður
ekki fullyrt um alla
frambjóðendur, ekki af
því að ég þekki þá per-
sónulega af einhveijum
óheilindum, heldur hefur
verið sáð fræi efa í huga
minn. Þjóðkunnir menn
sem í gegnum tíðina hafa
verið þekktir af dreng-
skap og góðum verkum
hafa sáð þessum efa-
semdum í huga minn.
Þetta féll í góðan jarðveg
þar sem undanfarið hef-
ur verið að rifjast upp
ýmislegt úr fortíð fram-
bjóðenda undanfarið sem
stutt hefur verið hald-
góðum rökum. Þannig
hafa birst greinar og ummæli sem
ýmsir sannir Islendingar hafa látið
falla um vafasama fortíð ákveðins
frambjóðanda. Ég verð því að skoða
hug minn og spyija mig þeirrar spurn-
ingar hvort það geti verið ábyrgt eða
siðferðilega rétt af mér sem kjósanda
að greiða mitt atkvæði frambjóðanda
með vafasama fortíð. Er eðlilegt að
kjósa frambjóðanda sem mætir menn
hafa sagt að fari með ósatt mál, fram-
bjóðanda sem misnotað hefur aðstöðu
sína gróflega sem ráðherra, frambjóð-
anda sem sóað hefur almannafé til
þess að hygla vinum og flokksgæðing-
um, frambjóðanda sem kastar hug-
sjónum sínum frá sér í von um fylgi
og embætti?
Okkur kjósendum, sem afkomend-
um þeirra kvenna og karla sem börð-
ust fyrir stofnun lýðveidis á íslandi
og sem foreldrum þeirra barna sem
á Islandi eiga eftir að búa um ókomna
framtíð, er ekki siðferðilega stætt á
því að taka áhættu við val á forseta.
Ábyrgur kjósandi verður að láta allan
vafa um heiðarieika, ættjarðarást,
siðferðisvitund, og áreiðanleika for-
setaframbjóðenda koma fram í vali
sínu á forseta. íslenska þjóðin hefur
ekki efni á því að við tökum áhættu
við forsetaval. íslenska þjóðin hefur
ekki efni á að fá lýðskrumara á
Bessastaði, hún þarf að geta samein-
ast heilshugar að baki nýjum forseta.
SVAVAR HALLDÓRSSON.
Höfundur er áhugamaður um
bætt siðferði í stjórnmálum.
Svavar
Halldórsson