Morgunblaðið - 29.06.1996, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 29. JÚNÍ1996 33
AÐSENDAR GREINAR • FORSETAKJÖR
Fyrirgefning syndanna
eða áhrif hr. Burns
í VETUR sem leið, á
myrkum laugardags-
kvöldum (og raunar
stundum áður), birtist á
ríkissjónvarpsskjánum
teiknimyndaröð sem
sameinaði fjölskylduna
mína. Simpson-fjölskyld-
an frá Vorakri varð
skyndilega hluti okkar
og fjölskyldan stækkaði
mjög. Þetta var alvöru-
fjölskylda með ijölmörg-
um kostum og nokkrum
(lítilvægum?/ofgerðum?)
göllum. Snillingsaulinn
Hómer og við áttum í
samfelldri og sífelldri
baráttu við lítt geðslegan
og miskunnarlausan
kúgara kropps og sálar, bólustokk-
inn kjarnorkuverseigandann mr.
Burns. En samt dáist ég svolítið að
mr. Burns. Hann er bullandi greind-
ur og á sér markmið. Hann vill verða
ríkur/valdamikill og gefur dauðann
í það hvort það verður á kostnað
einhverra eða bara annarra. Sam-
viskusamur og velmenntaður nyt-
samur sakleysingi fylgir honum
hvert fótmál og þykir hagsmunum
sínum best borgið með því að
smeygja golfkúlum prúðmannlega í
rétt göt vallarins, svona til þess að
auka hróður foringjans.
Einhvern veginn sé ég þrumandi
samlíkingu milli herra Burns og for-
setaframbjóðandans/valdafíkilsins
Olafs Ragnars Grímssonar. Fígúrur
teiknimyndanna verða skyndilega
ljóslifandi. Ólafur Ragnar Grímsson
breytist á augabragði í mr. Burns
og stuðningsmenn hans sameinast í
tryggum þjóni. Auðsfíkn Burns verð-
ur að valdafíkn Ólafs Ragnars; að-
ferðirnar ískyggilega líkar, blindan
söm.
Ég er ósáttur við þessar forseta-
kosningar og ég er ósáttur við það
hversu þjóð mín er gleymin.
Ég man fyrst eftir Ólafi Ragnari
þegar mér var bent á hann á götu
með þeim orðum að
þar færi maðurinn
sem hefði verið með
yfirlýsingar um það
að hann ætlaði sér að
verða forsætisráð-
herra og hann yrði
forsætisráðherra. Ég
man að okkur þóttu
þetta undarlegar og
hrokafullar yfirlýs-
ingar. Ólafur Ragnar
var þá framsóknar-
maður, ungur fram-
sóknarmaður. Næst
man ég eftir Ólafi
Ragnari þegar ég var
í lænanámi. Hann var
þá að hefja feril sem
ósvífinn stjórnmála-
maður og var mjög gagnrýndur
vegna ósvífni í viðskiptum við aðrar
manneskjur, innan flokks og utan.
Ég man ekki hvort Ólafur var þá
heldur samtakamaður fijálslyndra
og vinstri eða bytjandiallaballi og lái
mér hver sem vill. Ég man að við
vinirnir ræddum atferli og karakte-
reinkenni Ólafs Ragnars og kom-
umst að þeirri niðurstöðu að hegðan
hans öll kæmi vel heim og saman
við sjálfhverfan valdafíkil, enda
sáum við þess mörg dæmi hvernig
miskunnarleysi og óbilgirni í garð
andstæðinga eða þeirra sem voru
bara fyrir innan flokks eða utan
sýndi massífan skort á samhygð.
Við skoðuðum þessa hegðan í ljósi
sögunnar, leituðum dæma og fund-
um_ mörg.
Ég ætla mér ekki að rekja hér
dæmi um siðleysi Ólafs og miskunn-
arleysi sem valdsmanns í
flokki/flokkum, á þingi og utan eða
sem ráðherra. En hvetjum manni
má ljós vera meginlífsstefna Ólafs
Ragnars Grímssonar: Völd mín og
áhrif framar öllu öðru, þ.e.a.s. ég
um mig frá mér til mín.
Sumir virðast hafa tilhneigingu
til þess að líta á forsetakosningar
sem hlutfallskosningar, rétt eins og
unnt sé að fá forseta með skaphöfn
Péturs Kr. Hafstein, jarðarnánd
Guðrúnar Agnars, brilljans Guðrún-
ar Péturs og mátulega ósvífni Ast-
þórs og allt þetta í arískum kroppi
Ólafs Ragnars Grímssonar. En þetta
eru ekki hlutfallskosningar, það er
bara einn „sigurvegari".
Góður maður ráðlagði mér eitt
sinn: Ef þú hefur átt vondan dag
og þungan og ert í vafa gakktu þá
heim. Og þegar heimilið sést og þú
ert enn í vafa um ákvarðanir dags-
ins taktu þá utan um hvern ljósa-
staur og snúðu þér í hring og segðu
við sjálfan þig: Ég er að fara heim
og ég verð að vera sáttur við ákvarð-
anir dagsins. Því ég verð að lifa með
þeim og ég mun lifa með þeim áfram.
Ég bið ykkur, landar mínir, farið
þið ykkur hægt á kjörstað og spyij-
ið ykkur: „Er ég tilbúinn til þess áð
kljúfa þessa þjóð?“ Ef þið eruð til-
búnir til þess, kjósið þá Ólaf Ragnar
Grírnsson.
Ég þekki ekki Ólaf Ragnar per-
sónulega. Ég þekki hann einungis
af opinberum verkum hans og opin-
berri hegðun. Það nægir til þess að
ég er um eftirfarandi fullviss: Verði
Ólafur Ragnar Grímsson kjörinn for-
seti íslenska lýðveldisins þá hættir
forsetinn að verða sameiningartákn,
hann verður tákn sundrungar, sun-
drungar sem mun hafa ófyrirsjáan-
legar afleiðingar fyrir litla þjóð. Og
gleymið því aldrei að með því að
kjósa Ólaf Ragnar Grímsson sem
forseta lýðveldisins er verið að gefa
stjórnmálamönnum þessarar þjóðar
ljós skilaboð: „Það er alveg sama
hvað þið gerið meðan þið eruð á
þingi; þið megið traðka á einstakl-
ingum og félagasamtökum; þið meg-
ið ljúga að vild og þeysa upp úr
ykkur skít um aðra. Ef þið bara
eruð greindir og smart og eigið
frambærilega konu, þá skulum við
verðlauna ykkur og gera ykkur að
forseta.“
Á Jónsmessu 1996.
SIGURÐUR ÁRNASON
Höfundur er læknir.
Nokkur orð um forsetaframboð
Sigurður
Árnason
# Til stuðnings
Olafi Ragnari og
Guðrúnu Katrínu
FYRSTA lýsingin
sem ég heyrði á Ólafi
Ragnari Grímssyni var
frá sameiginlegum vini
okkar Ólafs Ragnars.
Þeir höfðu tengst vin-
áttuböndum sem aldrei
rofnuðu þótt margt
bæri síðar á milli í
stjómmálum. Ólafur
Ragnar Grímsson var
þá í námi í stjórnmála-
vísindum í Bretlandi, og
var að vissu leyti eins
og óskrifað blað. Þessi
sami aðili sagði mér, að
Ólafur Ragnar Gríms-
son væri einn þeirra
manna sem væru fæddir
til forystu og til þess hefði hann óbif-
anlegan viljastyrk. Auk þess hefði
hann til að bera skarpa greind, mik-
inn dugnað, heiðarleika, og ætti auð-
velt með að helga sig verkefni sínu
hveiju sinni. En síðast en ekki síst
hefði hann til að bera þann baráttu-
hug sem mundi duga honum í gegnum
sigra og vonbrigði stjómmálanna.
Síðan bætti hann við, að hann mundi,
ekki öfunda þá sem Ólafur Ragnar
Grímsson teldi sig þurfa að beijast
gegn. En slíkt væri eðli stjómmála-
baráttunnar. Þessi orð mótuðust af
aðdáun og skilningi, því ég hef oft
síðar furðað mig á hversu glögg-
skyggn þessi sami náungi var á per-
sónuleika og hæfíleika Ólafs Ragnars
Grímssonar sem ungs manns.
Síðar á lífsleiðinni kynntist ég
Ólafi Ragnari Grímssyni persónulega
og sem kennara. Þegar ég var nem-
andi hans í stjórnmálafræði verð ég
að játa þótt ekki sé kinnroðalaust,
að tilfinningar mínar til hans sem
kennara voru nokkuð blendnar.
Skoðanir okkar voru ólíkar eins og
eðlilegt er með fólk s_em hefur ólíkar
stjórnmálaskoðanir. Ég var og er til
hægri hvað varðar stjórnmálaskoð-
anir og óttaðist einfaldlega, að hann
mundi nota aðstöðu sína til að koma
sínum stjórnmálaskoðunum að til að
hafa áhrif á nemendur
sína. Slíkþ reyndist
mjög fjarri Ólafi Ragn-
ari Grímssyni. Hann
gætti ávallt fyllsta heið-
arleika og hlutleysis í
kennslunni og var með
afbrigðum rökvis og
mætti viðhorfum nem-
enda sinna ávailt með
rökum. Auk þess var
hann afar fræðandi og
skemmtilegur kennari
og hafði fágæta yfirsýn
yfir stjórnmálavísindin
og næman og sagn-
fræðilegan skiining á
mönnum og málefnum
sem var hafinn yfir deil-
ur líðandi stundar.
Það skal enn tekið fram að ég hef
aldrei verið sammála Ólafi Ragnari
Grímssyni í stjórnmálum, enda er ég
flokksbundin sjálfstæðiskona. Hitt
er annað mál að ég treysti engum
betur af þeim forsetaframbjóðendum
en Ólafi Ragnari Grímssyni, að
gegna embætti Forseta íslands. Fer-
ill hans er flekklaus, hitt er annað
mál, að menn verða oft að gera og
segja meira en gott þykir þegar kom-
ið er út í orrahríð stjórnmálanna.
Hann hefur haslað sér völl á sviði
alþjóðamála sem kæmu sér vel fyrir
embætti forseta íslands. Hann hefur
verið í forystu um útflutning á ís-
lensku hugviti. Hann er mikill heims-
borgari og síðast en ekki síst á hann
glæsilega og mikla ágætis konu,
Guðrúnu Katrínu, sem mundi sóma
sér vel við hlið hans í þessu embætti.
Sjálf hef ég aldrei reynt Ólaf
Ragnar Grímsson að öðru en dreng-
skap og heiðarleika, svo heilum, að
full ástæða er til, að ætla að þessir
eiginleikar muni einkenna störf hans
sem forseta íslands nái hann kjöri.
SIGRÍÐUR INGVARSDÓTTIR.
Höfundur er fulltrúi Sotheby’s á
Islandi.
Sigríður
Ingvarsdóttir
Hugleiðingar um
forsetaframboð
KJÖR forseta íslands, æðsta
manns lýðveldisins, stendur fyrir
dyrum. Almenningur skoðar hug
sinn til einstakra framboða. Ekki
er það nema sjálfsagður hlutur, hér
er um að ræða æðsta embættið og
fólk vill geta litið með stolti til
þess og forseta síns, þar sem emb-
ætti hans fylgja bæði völd og virð-
ing, en umfram allt er hér um
heillatákn þjóðarinnar að ræða.
Síðastliðin 28 ár hafa setið í
þessu embætti persónur sem þjóðin
hefur virt og dáð og hlustað eftir
hugmyndum og orðræðum sem
þaðan hafa borist. Veitt þeim meiri
athygli en orðræðum úr nokkrum
öðrum stað í þjóðfélaginu. Áhugi
almennings á vali forseta við hæfi
hefur því undanfarna áratugi fyrst
og fremst beinst að tengslum for-
seta við þjóðina.
Fyrir 28 árum kostaði það mikil
átök meðal þjóðarinnar að velja í
þetta embætti persónu sem svaraði
til þeirrar ímyndar sem fólk hafði
búið sér til og fylgt hefur embætt-
inu æ síðan. Þá losnaði embættið
úr fjötrum ofurvalds flokkspólití-
skra afla sem komu fram í ýmsum
pólitískum klíkum, sem síðan höfðu
samráð í kyrrþey og mynduðu
mikla kosningasamsteypu. Hug-
myndin var að beina þjóðinni að
einu framboði aðeins. Tilraunin
mistókst og frambjóðandi annarra
afla, sem brutust út úr móðui*flokk-
unum, fór með sigur af hólmi.
Þessi flokkspólitísku klíkuátök
drógu á eftir sér langan óheilla-
slóða fyrir sameiningu þjóðarinnar
um embætti forseta Islands. í
átökunum var gert upp við fortíð-
ina.
Stuðningsmaður eins og forseta-
framboðsins nú, Svanur Kristjáns-
son prófessor, sem var reyndar
stuðningsmaður hinnar gömlu
ímyndar og starfaði fyrir Gunnar
Thoroddsen 1968, lýsir í Morgun-
blaðinu 8. júní 1996 nokkuð hinni
hörðu baráttu sem þá var háð í
hans umdæmi, ísafirði. En eining-
arafl þjóðarinnar bar sigur úr být-
um yfir samráðsklíkum pólitískra
afla og sameiningaröflin sigruðu
með kosningu dr. Kristjáns Eld-
járns til ómetanlegra heilla fyrir
þjóðina.
Nú hefur hreiðrað um sig sú
spilling meðal pólitískra valdahópa
og flokka hjá þjóðinni, að þeir sjá
þann kost vænstan að efna til sam-
ráðs sömu gerðar þess er áður var
hér lýst. Þessar samráðsklíkur vilja
nú velja þjóðinni forseta. Hver mis-
tökin verða nú er óséð, en vonandi
fær samráðsliðið ráðningu hjá þjóð-
inni eins og áður.
Skoðanakannanir undanfarið
sýna víðtæk samráð og reynir því
á hinn almenna kjósanda hvort
flokksbönd halda eða ekki.
Óánægja með framvindu mála virð-
ist mikil hjá samráðsflokkunum en
lítum aftur á viðhorfin til forseta-
embættisins.
Lærðir menn í stjórnamálafræð-
um og lögfræði hafa undanfarið
varpað ljósi á stöðu forseta íslands
sem valdamanns innan stjórn-
kerfisins. Þar sem lögbundnar regl-
ur gilda um stöðu forseta hvað
þetta snertir er ekki mikilla breyt-
inga að vænta að óbreyttum lögum.
Sá þáttur embættisins sem snýr
að löggjafarþinginu og stjórnkerf-
inu er að sjálfsögðu mikilvægur,
þar sem forsetinn er höfuð stjórn-
kerfisins. Þetta er þó ekki sá þátt-
ur embættisins sem snýr beint að
fólkinu og daglegri tilveru þess.
En nokkuð hefur verið í umræðu
pólitísk starfsemi forsetans. Bæði
að því er varðar löggjafarstarf og
framkvæmdavald. Hér er um að
ræða breytt stjórnskipunarlög, sem
þurfa sérstaklega vandaðan undir-
búning, sem ekki er farið að ræða
um á þingræðisgrundvelli, né al-
mennt. Skoðanakannanir hafa hins
vegar verið birtar um áhuga fólks
á nokkrum breytingum, ekki sízt
lagasetningu um þjóðaratkvæði í
mjög mikilvægum málum og aðstoð
forseta við framkvæmdavaldið í
markaðsöflun. Þetta eru hvort
tveggja atriði sem verða að ræðast
á stjórnlagagrundvelli. Varla er eðli-
legt að blanda þessum málun inn í
væntanlegt forsetakjör nú.
Hinn þáttur embættisins, sem
snýr að almenningi og hann hefur
betri möguleika á að fylgjast með,
er störf forseta á almennum og
sérstökum vettvangi, þar sem for-
setinn kemur fram sem tengiliður
þjóðarinnar inn á við og út á við.
Þessi atriði er almenningur fyrst
og fremst að gera upp þegar hann
velur forseta og því verða fram-
bjóðendur að vera í sviðsljósinu í
kosningabaráttunni. Þá má aldrei
fela. Þetta er lífrænasti þáttur
embættisins og ekki þýðingarminni
en lögbundin og rígbundin stjórn-
fræðileg skipan embættisins.
Framboð Ólafs Ragnars Gríms-
sonar hefur fengið mikinn og vand-
aðan undirbúning lengi. Árangurinn
sýndi sig við skoðanakannanir
skömmu eftir framboðið. í ljós kom
að hér var um samráð ríkisstjórnar-
flokkanna og Alþýðubandalagsins
að ræða. Hér var því á ferðinni
stjómmálaafl sem hafði á bak við
sig mikinn meirihluta kjósenda í
landinu. Hér eru á ferðinni gamal-
þekkt vinnubrögð pólitísks samráðs
ætluð til þess að auka pólitísk og
efnahagsleg völd. Annmarkamir
sem áður hafa einkennt slíkt samráð
komu fljótt í ljós. Stór hluti Sjálf-
stæðisflokks lét ekki að stjórn. Fram-
sóknarflokkurinn sýndi vissan stöð-
ugleika eins og fyrri daginn en Al-
þýðubandalagið nær kokgleypti agn-
ið, en allt er þetta hart undir tönn
og melting flokksfélaga misjöfn.
Framboð Ólafs Ragnars Gríms-
sonar er þannig undirbyggt að
frekar veldur tortryggni en trausti.
Það er ekki vænlegt til einingar
með þjóðinni.
í óánægjuröðum. Sjálfstæðis-
flokksins var safnað fylgi um Pétur
Kr. Hafstein hæstaréttardómara. í
fyllingu tímans fór Pétur á fund
formanns Sjálfstæðisflokksins og
greindi honum frá fyrirætlan sinni
um framboð. Formaður flokksins
kvað það heimilt. Pétur gekk einn-
'ig á fund varaformanns. Svör hans
voru þau sömu og formannsins.
Þetta mátti Pétur. Þetta virðist því
vera hreint flokksframboð.
Síðan eru tvö önnur framboð.
Framboð Ástþórs Magnússonar,
sem telur að friður árið 2000 sé
það stórmál _sem framboð hans
byggist á og ísland eigi að gegna
þar miklu hlutverki með Bessastaði
sem miðstöð.
Ekki verður annað séð en fram-
boð Guðrúnar Agnarsdóttur læknis
sé hið eina framboð til forsetaemb-
ættisins sem uppfyllir þær persónu-
legu kröfur sem gerðar verða til
forseta og embættið krefst.
Guðrún Agnarsdóttir hefur sýnt
með störfum sínum í þágu al-
mannaheilla, bæði sem embættis-
maður í heilbrigðisþjónustu og öðr-
um störfum sínum í opinberri þjón-
ustu, þjóðmálastarfsemi og annarri
framgöngu á opinberum vettvangi
að hún er fallin til forystu fyrir
þjóðina og til þess að halda uppi
virðingu og reisn forsetaembættis-
ins og þjóðarinnar út á við og inn
á við.
GUÐNl GUÐNASON
Höfundur er lögfræöingur.