Morgunblaðið - 20.07.1996, Blaðsíða 18

Morgunblaðið - 20.07.1996, Blaðsíða 18
Afhverju stafar millirifjagigt? MAGNIJS JÓHANNESSON LÆKNIR SVARAR SPURNINGUM LESENDA Millirifjagigt Spurning: Fyrir um það bil ári fékk ég heiftarlegan verk undir vinstra handarkrika sem leiddi út í handlegg. Þetta var skilgreint sem millirifjagigt og eftir nokkra nudd- tíma lagaðist verkurinn. Nú er þetta hins vegar komið aftur og mér hrýs hugur við þeim kostnaði sem því fylgir að stunda nudd að staðaldri. Af hverju stafar milli- rifjagigt og er hægt að koma í veg fyrir að fá hana? Svar: Millirifjagigt er hluti af stærri heild sem oft er kölluð vefja- gigt og tengist stundum síþreytu eða ristilertingu. Sumir telja vefja- gigt, síþreytu og ristilertingu ein- ungis mismunandi fleti á sama grunnsjúkdómi. Aður fyrr var al- mennt talið að vefjagigt stafaði af bólgum í vöðvum eða að um ímynd- unarveiki væri að ræða en nú er viðurkennt að hvorug skýringin á við rök að styðjast. Ekki er um bólgur að ræða og við vefjarann- sókn sjást yfirleitt engar breyting- ar. Margir sjúklingar með vefja- gigt eru haldnir þunglyndi og kvíða en talið er að það sé afleiðing sjúk- dómsins en ekki orsök. Orsakir vefjagigtar eru óþekktar þó svo að ýmsar kenningar hafi komið fram. Sú kenning sem mestan hljóm- grunn hefur fengið er að vefjagigt tengist truflunum á djúpum svefni og tekist hefur að framkalla sjúk- dómseinkennin með því að svipta fólk djúpum svefni. Vefjagigt er al- gengur sjúkdómur og nýlega var áætlað að 2-4% fólks fengi hann einhvern tíma á ævinni og er meiri- hlutinn konur. Án meðferðar getur vefjagigt valdið miklum veikindum og örorku og er því um verulegt heilbrigðisvandamál að ræða. Greining sjúkdómsins byggist fyrst á því að útiloka aðra sjúkdóma eins og t.d. kransæðasjúkdóm með hjartaöng og síðan þarf að taka sjúkrasögu og finna auma bletti á líkamanum. Þessir blettir geta ver- ið hvellaumir ef þrýst er á þá og þeir eru a.m.k. 18 talsins (8 á hvorri hlið líkamans). Meðferð get- ur verið margþætt og má þar eink- um nefna lyf sem bæta djúpan svefn (aðallega geðlyfið amitriptýl- in í litlum skömmtum), reglulegan svefn, daglega líkamsþjálfun, að forðast mikið líkamlegt og andlegt álag, nudd og almenna fræðslu um sjúkdóminn. Sjúklingar með vefja- gigt eru oft álitnir ímyndunarveikir og þurfa því stuðning og uppörvun. Góður svefn og hæfileg líkams- þjálfun eru sennilega það sem skiptir mestu máli. Fara verður ró- lega af stað með líkamsþjálfunina, þeir sem eru langt niðri ættu að byrja með 3-5 mínútur á dag sem síðan má auka jafnt og þétt. Flestir þurfa að æfa í 20-30 mínútur á dag áður en þeir fara að finna mun. Margir þurfa að prófa sig áfram með heþpilegar æfingar og of mikl- ar æfingar geta gert ástandið miklu verra. Sund og ganga hentar þó nánast öllum. Líkamsæfmgar er best að gera síðla dags vegna þess að þá hafa þær meiri svefnbætandi áhrif. Létt nudd, hitabakstrar og góð hvfld hjálpar mörgum. Sjúk- lingar með vefjagigt ættu að forð- ast reykingar, koffein (kaffi, te og kóladrykki) og áfengi. Sumir sjúk- lingar hafa fundið að vissar fæðu- tegundir gera einkennin verri og er þar oft um að ræða fitu og fituríkan mat. Vefjagigt er sjúkdómur sem hefur tilhneigingu til að vera lang- varandi og gera vart við sig aftur og aftur. Spurning: Eg er karlmaður á sextugsaldri og hef að undanfömu Þorsti fundið fyrir óeðlilega miklum þorsta annað slagið. Sykursýki er ekki í ættinni. Er einhver önnur skýring á þessu? Svar: Venjulega er hollt að drekka mikið vatn. Ef þorsti fer úr hófi getur hann hins vegar verið merki um líkamlegan eða andlegan sjúkdóm. Helstu ástæður mikils þorsta eru vökvatap við áreynslu og svitnun, sótthiti, saltur eða mik- ið kryddaður matur, sykursýki, þvagflæði (diabetes insipidus), notkun sumra lyfja, vökvatap vegna blæðingar eða bruna og þorsti af sálrænum toga. Allir geta fengið sykursýki hvenær sem er ævinnar, hvort sem sjúkdómurinn er í ættinni eða ekki. Fyrstu ein- kenni eru oft mikil þvaglát, þorsti og þyngdartap. Tiltölulega auðvelt er að greina sykursýki en það er venjulega gert með því að mæla magn sykurs í blóði. Sykursýki sta- far af því að briskirtillinn hættir að framleiða insúlín eða framleiðir of lítið af því og við það hækkar magn sykurs í blóði. Ef sykui-magnið fer yfir viss mörk, skilst sykur út í þvagi, hann dregur með sér vatn, þvagmagnið eykst og það leiðir til þorsta. Miklu sjaldgæfara er þvag- flæði sem er oftast vegna truflunar á starfsemi heiladinguls eða að- liggjandi heilastöðva sem leiðir til mikils þvagmagns og meðfylgjandi þorsta. Hver sem er getur fengið þennan sjúkdóm hvenær sem er ævinnar. Sum lyf minnka munn- vatnsmyndun en það leiðir til munnþurks og þorsta. Þetta eru lyf sem hafa áhrif á úttaugakerfið og einnig nokkur geðlyf. Sjúklingar með bjúg eða háan blóðþrýsting eru stundum látnir taka svokölluð þvagræsilyf sem auka þvagmagn og geta valdið þorsta. Ástæður óeðlilegs þorsta geta þannig verið ýmsar og sumar tengjast sjúkdóm- um sem mikilvægt er að greina. Þeir sem fá óeðlilegan þorsta ættu að leita til læknis og fá sjúkdóms- greiningu eða a.m.k. fá úr því skor- ið hvort um sykursýki sé að ræða. • Lesendur Morgtmblnðsins getnspuii lækninn um þnð sem þeim liggur á hjnrin, tekið er á móti spurniugum á virkum diigtim milli klukknn 10 og 17 í símn 569 1100 og brétum eðn stmbréfum merkt: Vikulok, Fux 5691222. 18 LAUGARDAGUR 20. JÚLÍ 1996 tahhS Hvað er eðlilegra en að bjóða gestum, hvort s sem þeir eru Islendingar eða útlendingar, upp á alíslenskan mat og gera það fullur stolts? Aslaug Snorradóttir og Þórdís Gunnarsdóttir fóru með fulla innkaupa- — körfu af íslenskum mat til Ulfars Eysteins- sonar matreiðslumeistara og báðu hann að útfæra ákveðnar hugmyndir sem þær hafði dreymt um að sjá í íslenskri hráefnanotkun. MORGUNBLAÐIÐ Laugardagur í einhverjum stórmarkaðinum. Verslunin er troð- full út úr dyrum af svöngum íslendingum í fæðuöflun. í stað veiðar- færa hinna framandi þjóða eru stálslegnar innkaupagrindurnar í hlutverki þess sem matinn að sér lokkar. I stríði við græðgisfrumur heilans hjakka minnis- og mötunarfrumurnar í sífellu: „Islenskt, já takk“, „Matur fyrir sjálfstæða íslendinga“, „fslendingar borða ...“ og svo framvegis. Áumingja sá sem hefur umbúðimar um heilann lendir í mikilli togstreitu og samviskubiti þegar hann fyllir innkaupagrindina sína af innfluttum pítsum, frosnum amerískum súkkulaðikökum, ítölskum pastapökkum, bresku kexmeti og fleiru útlendu. í hæfilegu blandi við íslenskar afurðir. Það verður víst að hafa einhverja samúð með bændunum og þá erum við komin aftur að samkennd þjóðarinnar. En hvað er það íslenskasta af öllu? Hvað kemur meðal annars upp í hugann? Jú, hreint loft, hrein náttúra, friður, fallegt fólk, skrítinn gamall matur. Stöldrum nú aðeins við. Hvað gerðist í sambandi við þessar skrítnu og gömlu matarvenjur? Hvers vegna hefur neysla þessara matartegunda svo til stöðvast nema á þorranum? Af hverju leynist ekki sviðahaus eða pungar í poka á meðal hins góð- gætisins í innkaupagrindinni? Hver var grunnur- inn að hinum víðfræga hraustleika og heilbrigði víkinganna sem íslendingar búa að enn í dag? Það skyldi þó aldrei vera fæðuval forfeðra okkar? Víst eru fáeinar kynslóðir enn á lífi sem verða sér úti um þetta sér-íslenska sælgæti allan árs- ins hring og finnst ekkert annað koma í þess stað. Kynslóðir sem ólust upp við íslenskan inn- mat ásamt fleiru sem dregið var í bú. í seinni tíð hefur verið hamrað á óhollustu þessarar fæðu og í dag fussar fólk og sveiar ef slátur og annar innmatur er á boðstólum. Nema á þorrablótunum, þá þykir nefnilega til- heyra að klappa þjóðerniskenndinni og fá sér hákarl og lundabagga með tilheyrandi smjatti og grettum. Mætti ekki lyfta þessum þjóðarréttum á hærra plan og gera að eftirsóttum veislumat á ný? Undirrituð ásamt ljós- myndara smyglaði sér inn bakdyramegin í eldhúsið hjá matreiðslumeistaranum Úlfari Eysteinssyni sem er eigandi veitingahússins Hjá Úlfari og þremur frökk- um. Við höfðum meðferðis fullan poka af sviðahaus- TIGNARLEGUR, forboðinn og framandi. Kaldur sviðahaus með villtum berjum og avoca- do-mousse-fyllingu. 13 ERÓTÍSK, kitlandi og dulúðug. Sviðasulta með ferskum rauðbeðum og graslauk. 0 ÁÞREIFANLEGA kröftugir. Súkkulaðihúðaðir hrútspungar með bróm- begjasúsu, jarðarbeijum og rjóina. 0 ÓÞÆGILEGA leitandi. Soðnh- selshreifar með...? 0 TVÍSTÍGANDI og ringlandi feg- urð. Lundabaggar með cous-cous pólentu og tómatlegnum sardfnum. um, selshreifum, hrútspungum og öðru hnossgæti og báðum Úlfar og tvo aðra indæla kokka að útfæra með okkur ákveðnar hugmyndir sem okkur hafði dreymt um að sjá í íslenskri hráefna- notkun, svo og bæta við eigin hugmyndum og leika af fingrum fram. í fyrstu héldu starfsmenn Úlfars að sprell væri í gangi en þegar maturinn fór að taka á sig nýjar myndir og kitla bragðlaukana á nýjan og framandi hátt óx þeim ásmegin og urðu skapandi með okkur. Enda hvað er svo sem eðlilegra en að bjóða gestum, hvort sem þeir eru íslendingar eða útlend- ingar, upp á alíslenskan mat og gera það fullur stolts? Is- lendingar virðast ekki þora að bjóða upp á þjóðarréttina og gera þá meira spennandi. Það ætti að vera sómi allra gest- gjafa að bjóða gestum og gangandi upp á fallegt íslenskt sumarhlaðborð á góðu sumarkvöldi í seiðandi ilmi ís- lenskra bjarka. Úlfar er enginn nýgræðingur í íslenskri matargerð og hefur verið frumkvöðull í meðferð þess sjávarfangs sem íslenskir sjómenn hafa borið á land um langa hríð. Hann hefur verið óhræddur við að bjóðá i pp á alls kyns furðu- fiska sem og íslenskan innmat. Úlfar segir að matreiðsl- an yrði tilbreytingarsnauð ef hann gæfi ekki hug- myndafluginu lausan tauminn annað slagið því stað- reyndin væri sú að 95% gesta sinna vildu hefðbundinn fisk og aðeins um fimm af hundraði væru til í að smak- ka eitthvað framandi. ÞAÐ hefur verið sagt um íslendinga að þeir séu svo fullir af þjóð- emiskennd að jafnvel Þjóðverjar gætu skammast sín í saman- burðinum. Sú sem þetta skrifar hefur svo sannarlega upplifað samkennd íslensku þjóðarinnar þegar þjóðarstoltið hefur krafist þess, samstöðu hennar á raunastundum og þjóðemishyggjuna sem er svo ein- kennandi fyrir íbúa þessarar litlu eyju, sem sumir hverjir halda að sé nafli alheimsins. En hversu djúpt ristir þessi þjóðemiskennd? Hvað með rætur okkar og uppruna? Er ekki farið að grafa undan þessum ís- lensku gildum með þeim kynslóðum sem nú era undir fertugu og yngri en það? Hvernig hagar meginþorri íslendinga sér þegar hann er ekki í daglegu amstri? Förum á flug og tökum ímyndað dæmi. Matur fyrir sjálfstæða íslendinga

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.