Morgunblaðið - 20.07.1996, Blaðsíða 20

20 LAUGARDAGUR 20. JÚLÍ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSEIMDAR GREINAR
í SÍÐASTA mánuði birtust í leið-
urum DV skrif sem kunna að valda
misskilningi og ranghugmyndum um
tilgang og störf Tölvunefndar. Til að
leiðrétta þessi skrif og í því skyni að
gera fólki grein fyrir starfí Tölvu-
nefndar, og hvað það er sem lögin
fela henni að hafa eftirlit með, mun
ég hér reyna að skýra með almennum
orðum helstu sjónarmið sem liggja
starfi Tölvunefndar til grundvallar.
Á hvaða grunni
starfar Tölvunefnd?
í stjórnarskrá íslands er að finna
ákvæði um grundvallarmannréttindi
þegnanna. Þar er m.a. mælt fyrir
um mannréttindi sem felast í því að
njóta friðhelgi einkajífs, heimilis og
fjölskyldu. Þá er ísland aðili að
ýmsum alþjóðasáttmálum sem hafa
það að markmiði að vernda slík
mannréttindi.
í lögum um skráningu og meðferð
persónuupplýsinga er kveðið nánar
á um mannréttindi til friðhelgi einka-
lífs að því er meðferð skráðra upplýs-
inga varðar. Þessi lög hafa að geyma
ákvæði sem eiga að tryggja skráðum
aðilum vernd og kveða á um skyldu
skráningaraðila. Er Tölvunefnd ætl-
að það hlutverk að hafa eftirlit með
framkvæmd laganna. Tölvunefnd
ber m.a. að tryggja einstaklingum
vemd gegn því að persónuupplýs-
ingar um þá séu skráðar án þeirra
samþykkis og vernd gegn því að
viðkvæmum einkalífsupplýsingum
sé miðlað án þeirra vilja, s.s. í hagn-
aðarskyni.
Tölvunefnd starfar
þannig eftir nákvæm-
um lagaramma og hef-
ur eftir bestu getu
reynt að tryggja að
lögbundinna persónu-
verndarsjónarmiða sé
gætt í allri meðferð
persónuupplýsinga.
Markmið
Tölvunefndar
Því var haldið fram
í leiðara DV í síðasta
mánuði að Tölvunefnd
reyndi að stöðva nyt-
samar upplýsingar.
Var fullyrt að nefndin
væri skaðleg þar sem
hún reyni að koma í veg fyrir að
þjóðfélagið verði gagnsærra og auð-
skildara öllum.
Hér er um mikinn misskilning að
ræða. Tölvunefnd reynir að koma í
veg fyrir að einstaklingurinn verði
gegnsær hverjum sem er en því fer
fjarri að hún standi gegn því að þjóð-
félagið verði gagnsætt öllum og
auðskilið.
Gagnsætt þjóðfélag og auðskilið
er í allra þágu og stóraukin upplýs-
ingatækni getur þar komið að mikl-
um notun. Augljósir eru kostir þess
að tryggja lýðræði og jafnrétti með
tilstilli upplýsingatækninnar, t.d. með
því að upplýsingar verði öllum að-
gengilegar án tillits til efnahags og
búsetu. Hins vegar hljóta ailir líka
að sjá að á sama tíma og ný tækni
býður upp á sífellt stórvirkari aðferð-
ir við öflun, skráningu
og miðlun upplýsinga
eykst hættan á misnotk-
un persónuupplýsinga.
Framtíðin
Öðru hvoru hafa
heyrst mótmælaraddir
gegn starfí Tölvunefnd-
ar. Eru þar einkum á
ferð íjölmiðlar og aðrir
sem sjá sér fjárhagsleg-
an ávinning í því að
komast yfir og selja per-
sónuupplýsingar um
fólk. Viðbúið er að starf
Tölvunefndar og ann-
arra sem láta sig per-
sónuvernd varða kunni
að sæta auknum mótbyr í framtíð-
inni. Það er vegna þess að á sama
tíma og stöðugt meiri upplýsingar
liggja fyrir á tölvutæku formi minnk-
ar kostnaður við að vinna úr þeim
að sama skapi og jafnframt eykst
getan til að misnota persónuupplýs-
ingar. Á síðustu árum hefur fjölgað
fyrirtækjum sem sérhæfa sig í að
selja ýmiskonar persónuupplýsingar.
Reynslan sýnir aukna misnotkun
persónuupplýsinga og víða erlendis
hefur víðtæk söfnun upplýsinga á
grundvelli sálfræði og persónuleika-
prófa ýtt undir slíka starfsemi.
Dæmi eru um að fólki hafí, t.d. af
hálfu lánveitenda, tryggingafyrir-
tækja og atvinnurekenda, verið gróf-
lega mismunað vegna þess að mis-
farið hafi verið með viðkvæmar per-
sónuupplýsingar um fólk.
Tölvunefnd reynir að
koma í veg fyrir, segir
Sigrún Jóhannesdótt-
ir, að einstakllingurinn
verði gegnsær hverjum
sem er.
Getur hver og
einn gætt sín?
I leiðara DV í síðasta mánuði var
fullyrt að Tölvunefnd sé óþörf þar
sem eðlilegra sé að hver og einn
passi sjálfan sig og setji sér eigin
umgengnisreglur. Að mínu mati er
þetta álíka og að halda því fram að
hætta megi löggæslu þar sem hver
og einn beri ábyrgð á því sem á
hans hlut sé gert.
Vissulegt er ákjósanlegt að hver
og einn reyni að veijast að því marki
sem hann sjálfur kýs og hefur tök
á. Slíkt frumskógarlögmál getur
hins vegar ekki orðið fullnægjandi
lausn. I fyrsta lagi vitum við að
menn eru afar misvel í stakk búnir
til að átta sig á nútímaupplýs-
ingaumhverfi og bregðast við því.
Þó fræðsla eigi að standa öllum til
boða er ekki þar með sagt að allir
geti sjálfkrafa nýtt sér hana. Mjög
stór hópur fólks tekur ekki þátt í
upplýsingasamfélaginu nema að litlu
leyti. Meðan svo er ber Tölvunefnd
að gæta hagsmuna þeirra sem minna
mega sín gagnvart þeim sem kunna
að færa sér upplýsingatækni nútím-
ans í nyt.
í öðru lagi er útilokað fyrir ein-
staklinginn að veija sig á öllum svið-
um þó hann feginn vildi. Hugsum
okkur mann sem vill veijast á eigin
spýtur og koma í veg fyrir að einka-
líf sitt verði kortlagt. Hann getur
hætt að nota greiðslukort, hætt að
nota Internetið, hætt að nota síma
þar sem símtöl eru skráð o.s.frv.,
en öðru verður erfiðara að hætta.
Verði maðurinn t.d. veikur þarf hann
að leita til læknis. Læknirinn skráir
ítarlegar upplýsingar um manninn
og tekur úr honum blóðsýni. Maður-
inn getur ekki séð fynr hvort þessi
gögn verði seinna notuð í allt öðrum
tilgangi en var með töku þeirra í
upphafi. Sýni fara í sýnabanka og
verða e.t.v. seinna notuð til rann-
sókna á ýmsum sjúkdómum. Til eru
erlend dæmi um að óviðkomandi
aðilar hafí komist yfir slík rannsókn-
argögn þannig að til tjóns varð fyrir
þá einstaklinga sem sýnin voru tekin
úr. Hér kemur að Tölvunefnd að
gæta hagsmuna þessa manns.
Tölvunefnd hefur eftirlit með notkun
sýna og annarra persónuupplýsinga
vegna slíkra rannsókna og mælir oft
fyrir um eyðingu persónuauðkenna
af sýnum og öðrum rannsóknar-
gögnum. Er þá jafnan fundin leið
sem tryggir að tillit sé tekið til per-
sónuverndar án þess að skaða vís-
indalegt gildi rannsóknar.
Að lokum við ég þó undirstrika
mikilvægi þess að hvereinstaklingur
geti skilið breytt upplýsingaum-
hverfí og brugðist við á þann hátt
sem hann kýs. Væri óneitanlega
skemmtilegra að fá frá fjölmiðlum
liðsinni við að skýra fyrir fólki nýjan
upplýsingaheim, frekar en skrif sem
villa fólki sýn.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Tölvunefndar.
Persónuupplýsingavemd -
sjálfsögð mannréttindi
Sigrún
Jóhannesdóttir
Helgi Hálfdanarson
Náttúruperlu fórnað
REYKVÍKINGUM hefur náttúr-
an reynzt örlát á fegurð sína.
Auk þess að gera tilkomumikinn
fjallahring að umgjörð höfuð-
staðarins hefur hún prýtt bæjar-
landið sjálft á ýmsan veg. Þar
verður meðal þess bezta talinn
Elliðaárdalur.
En svo hraklega hefur til tek-
izt, að þar hafa framin verið
náttúruspjöll sem Reykvíkingum
eru til skammar. Með frekju
ráðamanna var önnur meginkvísl
árinnar stífluð, og Kermóafoss,
sú einstaka gersemi, þar með
brott hrifinn úr landslaginu.
Út yfír tekur, að engin nauður
rak til þessara skemmdarverka,
sem vart verða kölluð annað en
opinber strákapör. Þar var ein-
ungis dekrað við ógerðareðli lax-
veiðimanna, sérstæðu náttúru-
djásni fómað fyrir ágengni þeirr-
ar manntegundar sem hefur ekki
hugmyndaflug til annarrar skárri
afþreyingar en að kvelja kvik-
indi. Þar er ekki til að dreifa þörf
í atvinnuskyni, heldur óartinni
einni saman.
í Elliðaárdal hefði siðað fólk
margs að njóta, einnig þess að
fylgjast með tápmiklu háttemi
laxins og þokkafullum hreyfing-
um hans í tæru bergvatninu, ef
ekki þyrfti að hafa ömun af veiði-
görpum, sem mega ekki vita af
svo fallegri skepnu án þess að
brenna af fýsn til að krækja öngli
í kjaftinn á henni, og helzt í
magann innanverðan, og gerast
þeim mun sælli og hreyknari sem
lengur treinist kvöl hennar unz
hún örmagnast. Það eitt skortir,
að laxinn geti gefið frá sér þján-
ingarhljóð, sem hlytu að auka
hamingju veiðimannsins til
muna.
Það væri viðlíka mannsbragur
að mega ekki sjá sprækan fola
í haga nema senda honum dugleg
haglaskot í kviðinn og njóta þess
í sæluvímu að sjá hann æða um
í lokaðri girðingu trylltan af kvöl
og angist, unz honum loks hyrfi
dagurinn og hann hnigi niður,
hefði hann þá ekki áður sloppið
burt með sár, sem verri væm en
bráður dauði.
Svo góð skemmtun er reyndar
bönnuð, og lög sett sem kveða á
um aflífun dýra á sem mannúð-
legastan hátt. Þó verður laxinn
að þola atlot stangveiði-þjarka
óátalið, hvers sem hann á að
gjalda.
Svo kóróna þessir heiðurs-
menn manndóm sinn með því að
rífa upp ánamaðka, sem ætla
má einhver viðkvæmustu dýr sem
móðir Jörð elur, og þræða þá
kvika upp á öngulinn. Síðan eru
þeir vísir til að rausa íjálglega
um fegurð og yndisleik náttúr-
unnar, lifandi og dauðrar, og dilla
upp í hástert ást sinni á blessuðu
sköpunarverkinu.
Omurlegast er þó að heyra
þetta lið státa sig með steigur-
læti af því sem það kallar „veiði-
íþrótt“. Sér er nú hver íþróttin!
Þeir raupa jafnvel af iðju sinni
sem einhvers konar frækilegu
„einvígi" við laxinn, og láta
mynda sig með óvættina dauða
í greipum sér og rogginn hetju-
svip Georgs drekabana á andlit-
inu. Kannski er það dálítið sér-
kennilegt einvígi og ekki beint
hetjulegt, að einungis annar
þeirra, sem eigast við, er í hættu,
sá sem ekki á kost á öðrum bar-
daga en að reyna í örvæntingu
að slíta sig helsærðan úr fólsku-
brögðum árásarmannsins. Jafn-
vel spænskir nautabanar leggja
sjálfa sig í nokkra hættu í atinu,
svo að sú siðlausa skrílskemmtun
er að því leyti ekki nærri eins
löðurmannleg og stangveiði.
Ekki er langt síðan fréttist af
erlendum veiðigörpum sem vildu
óðfúsir kaupa það af bændum
að fá að stunda stangveiði í ám
þeirra með því skilyrði, að þeir
slepptu þeim fiskum lifandi sem
þeir veiddu, hvemig sem þeir
kynnu að verða útleiknir. Enda
hafa þessir sómapiltar lýst því
yfir, að það eina, sem þeir sæk-
ist eftir, sé gamanið af að „þreyta
laxinn“. Þar er ekki verið að fela
eðlið á bak við uppgerðar-afla-
hvöt; fúlmennskan er auglýst
blygðunarlaust.
Oft hefur heyrzt, að það séu
öðrum fremur lítilmótlegar aura-
sálir, sem haldnar séu þessari
náttúru. Kannski er þess að
vænta, að saman fari hvötin til
að pína varnarlausar skepnur og
að féfletta náungann. Hér skal
það ósagt látið. En maklegt væri
að dæma hvern þann í tukthús,
sem léti sjá sig úti í friðsælli
náttúrunni með annað eins písl-
artól og veiðistöng; og væri samt
óverðugum sýnd miskunn. Ef
þeirra eigið innræti væri haft
með í ráðum, þá yrði þeim járn-
karl í rass rekinn og út um kjaft.
Það er Reykvíkingum til stórr-
ar vanvirðu, að sjálf borgaryfír-
völdin skuli ala á þessari kauða-
legu villimennsku og fóma fyrir
hana dýrmætu djásni, sem nátt-
úran var svo gálaus að trúa þeim
fyrir. Ef einhver menningar-
glæta tórði í stjórn Reykjavíkur-
borgar, léti hún banna allan veiði-
skap í Elliðaánum nema í drag-
net, og færa suður-kvíslina í sitt
náttúrlega horf, svo að Kermóa-
foss fengi að nýju skartað sinni
sérkennilegu fegurð.
Vetrarræktun
á gúrkum
SKRIF um verð-
myndun grænmetis
undanfama mánuði,
meðal annars í leiður-
um tveggja stærstu
dagblaða þjóðarinnar,
byggjast í grundvallar-
atriðum á misskilningi
að því er varðar vetrar-
ræktun á gúrkum. Ekki
er hægt að komast hjá
því að leiðrétta þau.
Hér á Laugalandi í
Borgarfirði hafa gúrk-
ur verið ræktaðar allt
árið síðstastliðin ijögur
ár, yfír veturinn með
hjálp sérstakrar raflýs-
ingar. Vetrarræktunin
er í beinni samkeppni við innfluttar
gúrkur, aðallega spænskar og hol-
lenskar. Innfluttu gúrkurnar bera
ekki „ofurtolla" frá 1. nóvember til
15. mars, þær bera enga tolla eða
gjöld og eru ekki háðar neinum
magntakmörkunum. Þær íslensku
bera hins vegar ýmis sjóðagjöld.
Sú skoðun sem fram kemur í
leiðara Morgunblaðsins 12. júlí að
þessi framleiðsla kunni að orka tví-
mælis fyrir neytendur byggist að
því er virðist á röngum upplýsingum
um þetta atriði og er að mínu mati
algerlega út í hött.
Gæðamálin skipa mestu máli
þegar rætt er um vetrarræktaðar
gúrkur. Þar stendur íslenska fram-
leiðslan framar hinni erlendu, meðal
annars vegna nálægðar við markað-
inn. Kaupendur hafa frjálst val og
yfir veturinn eru innfluttu og ís-
lensku gúrkurnar víða hlið við hlið
í verslunum. Neytendur kunna að
meta íslensku framleiðsluna, það
hefur reynslan sýnt. Það er dýrt
að rækta gúrkur við rafmagnsljós,
rétt er það, en það hefur sýnt sig
að neytendur vilja í mörgum tilvik-
um greiða heldur hærra verð fyrir
betri vöru.
Rétt er að taka fram
að frumkvöðlar vetrar-
ræktunar á gúrkum
hér á landi hafa stuðst
við norskar tilraunan-
iðurstöður og hefur
ekki verið lagt í kostn-
að við tilraunir á þessu
sviði hér.
Ég tel að sú ánægju-
lega nýjung í íslensku
atvinnulífi sem felst í
ræktun á gúrkum og
jafnvel öðru grænmeti
yfír vetrartímann haldi
áfram og þróist enn
frekar enda er hún til
hagsbóta fyrir neyt-
endur eins og framleið-
endur og þjóðarbúið í heild. Erlend
samkeppni skákar ekki þessari
ræktun, heldur miklu frekar innlend
Blaðaskrif um verð-
myndun grænmetis
hafa, að mati Þórhalls
Bjarnasonar, byggst á
misskilningi og röngum
upplýsingum.
samkeppni í kjölfar offramleiðslu
eða hugsanlega aukinn innlendur
kostnaður, til dæmis við rafmagns-
kaup.
Ég hvet til umræðu um garð-
yrkju og landbúnað en bendi á að
hún þarf að vera grundvölluð á rétt-
um upplýsingum og skoðanir studd-
ar skynsamlegum rökum. Annars
kemur hún ekki að gagni.
Höfundur er garðyrkjubóndi á
Laugalandi í Borgarfirði.
Þórhallur
Bjarnason