Morgunblaðið - 13.08.1996, Blaðsíða 6

6 ÞRIÐJUDAGUR 13. ÁGÚST 1996
MORGUNBLADIÐ
FRÉTTIR
Sex manna leiðangur
stígur á land í Kolbeinsey
Er útvörður-
ínn að hætta
á vaktinni?
TILGANGUR leiðangurs þessa var
að sjá með eigin augum og stíga
fæti á hina síminnkandi Kolbeins-
ey, nú í upphafi viðræðna Dana
og íslendinga þar sem leitast verð-
ur við að jafna þann ágreining sem
upp er kominn um veiðar danskra
skipa á umdeildu svæði norður af
Kolbeinsey. Hver veit nema þetta
verði síðasta heimsóknin sem Kol-
beinsey fær áður en hún hverfur
af yfirborði sjávar?
Kolbeinsey, sem liggur 74 km
norðvestan við Grímsey, er enginn
sumardvalarstaður og þangað fer
enginn nema í hagnýtum tilgangi.
Sagnir eru til af Færeyingum, sem
fyrr á öldinni nytjuðu Kolbeinsey
með fugl og egg, en það virðist
næsta ótrúlegt og ef satt er, þá
er Snorrabúð stekkur. Kolbeinsey
rís ekki nema á fjórðu mannhæð
úr sæ og þar er ekkert sem minnir
á fugla nema dritið. Þar blasir við
sú staðreynd að eyjan er ekkert
annað en sker fyrir fugla að drepa
niður fæti á.
„Smákropp í júní“
Leiðangursmenn hittust á
bryggjunni við Ólafsfjörð og komu
farangri sínum fyrir í Gullfaxa
ÓF 11, 20 tonna dragnótabáti,
sem gerður er út frá Olafsfirði.
Sjór var sléttur og hæg undiralda
er Gullfaxi lét úr höfn á sjöunda
Morgunblaðið/Örlygur Steinn Siguijónsson
KOLBEINSEY minnkar stöðugt og er nú varla meira en klettur í hafinu eins og myndin ber með sér.
Það er með ólíkindum, að eins lítill klettur
og Kolbeinsey er, geti skipt íslenska
hagsmuni eins miklu máli og raun ber vitni.
Þessi agnarsmáa steinbóla, sem nefnd hefur
verið útvörður íslensku efnahagslögsögunnar
heyr nú baráttu við sjávaröfl fyrir tilveru
••
sinni. Orlygur Steinn Siguijónsson lýsir
nýloknum leiðangri út í Kolbeinsey.
tímanum á föstudagskvöldið og
framundan var átta stunda sigling
á fullu stími langt norður í Dumbs-
haf. Siglt var út úr Ólafsfirði, út
með Hvanndalabjargi og út á
Grímseyjarsund þar sem undirald-
an jókst jafnt og þétt og menn
fóru að stíga ölduna. Sigurður
Helgason, matsveinn kallar á
menn í kvöldskattinn og býður upp
á indverskan pottrétt. Blaðamaður
þiggur hann strax og honum til
samlætis snæðir Jón Thorleifsson
háseti. „Við erum aðallega á kola,
þorski og ýsu. Það hefur verið
lélegt á dragnótinni í júlí, en smá-
kropp í júní,“ segir Siggi mat-

Oformlegt samkomulag Islands og Danmerkur um „grá svæði“ á lögsögumörkum
ÓFORMLEGT samkomulag íslands
og Danmerkur frá árinu 1988, um
framkvæmd landhelgisgæzlu á um-
deildum hafsvæðum á mörkum lög-
sögu íslands, Grænlands og Færeyja,
var rætt í ríkisstjórninni árin 1992
og 1993, er meint landhelgisbrot
færeyskra skipa komu til umræðu,
að sögn Þorsteins Pálssonar sjávar-
útvegsráðherra. Davíð Oddsson for-
sætisráðherra hefur bent á að sam-
komulagið hafi ekki verið rætt í ríkis-
stjórninni árið 1988 og ekki heldur
á Alþingi og geti því ekki haft neitt
gildi varðandi fiskveiðilögsögu ís-
lands. Danir hafa vísað til þessa sam-
komulags er þeir halda því fram að
skip þeirra eigi rétt á að veiða á
svæðinu norður af Kolbeinsey. Við-
ræður íslenzkra og danskra embætt-
ismanna um málið eiga að hefjast í
Reykjavík í dag.
Forsætisráðherra sagði í samtali
við Stöð 2 á sunnudag að hann hefði
ekki þekkt tii upphafs þess máls að
dönsk stjórnvöld kvörtuðu yfir fram-
komu Landhelgisgæzlunnar gagn-
vart dönskum skipum á Kolbeinseyj-
arsvæðinu í síðasta mánuði. „Málið
virðist eiga rót á haustmánuðum
1988 þar sem er hugsanlega gert
einhvers konar samkomulag milli
einhverra manna íslenzkra og
danskra sem fór mjög hljótt, var
hvergi birt í fjölmiðlum. Ég fæ ekki
séð að það hafi verið rætt í ríkis-
stjóm 1988 í nóvember og ekki var
það rætt á þinginu þannig að þetta
mál kemur mér allt mjög í opna
skjöidu," sagði forsætisráðherra.
Aðspurður hvort hann hefði rætt
málið við danska forsætisráðherrann,
svaraði Davíð: „Néi, ég vil nú frekar
fyrst ræða hér innanlands, fara yfir
málið hér innanlands, hvernig í
ósköpunum þetta mál getur hafa
komið upp, því í mínum huga er
málið mjög hreint. Þetta er okkar
lögsaga, það eru lög í landinu gild
sem segja að þetta sé okkar lögsaga
og það geta engir embættismenn
haft einhver samtöl fyrir átta eða
níu árum sem breytir eitthvað þeirri
staðreynd. Ég tala nú ekki um ein-
hver samtöl sem hvergi hafa verið
skráð, hvorki hjá ríkisstjórn eða
þingi, þannig að þar er pottur brot-
inn og þarf að fara ofan í þau mál.“
Ellemann Jensen og
Steingrímur ákváðu fund
Danir, sem fara með grænlenzk
og færeysk utanríkismál, hafa aldrei
viðurkennt að miða eigi við Kolbeins-
ey eða Hvalbak sem grunnlínupunkta
ísienzku Iögsögunnar og því er u.þ.b.
Samko mulagið rætt
í ríkissljórn 1992
Deilt er um túlkun og gildi óformlegs
samkomulags íslands og Danmerkur um
„grá svæði“ á lögsögumörkum og hefur
forsætisráðherra nú blandað sér í
— — — —
umræðurnar. Olafur Þ. Stephensen
segir samkomulagið hafa verið kunnugt
talsverðum hópi manna í tæp fjögur ár.
9.400 ferkílómetra umdeilt svæði á
mörkum lögsögu íslands og Græn-
lands og 9.000 ferkílómetra svæði á
milli íslands og Færeyja. Forsaga
þess að óformlegt samkomulag var
gert í nóvember 1988 milli danskra
og ísienzkra embættismanna var sú,
að íslenzkt varðskip tók færeyskan
togara á Kolbeinseyjarsvæðinu, en
sleppti honum aftur í júlí sama ár.
í framhaldi af atvikinu ítrekaði ís-
lenzka utanríkisráðuneytið við dönsk
stjómvöld hvar lögsögumörk íslands
lægju samkvæmt íslenzkum lögum.
Danir óskuðu eftir viðræðum um lög-
sögumörkin og lýsti þáverandi utan-
ríkisráðherra, Uffe Ellemann Jensen,
því yfir að næðust ekki samningar í
deilunni gæti þurft að vísa henni tii
Alþjóðadómstólsins í Haag.
Ellemann Jensen og Steingrímur
Hermannsson, þáverandi utanríkis-
ráðherra, hittust á fundi í byrjun
september 1988 og ákváðu að emb-
ættismenn beggja landa skyldu
halda með sér fund um málið í lok
nóvember, samkvæmt frásögn
Steingríms i Morgunblaðinu 6. sept-
ember 1988.
Jóni Baldvin ekki kunnugt
um samkomulag
í millitíðinni sprakk ríkisstjóm
Þorsteins Pálssonar og í september-
iok tók ný ríkisstjórn við völdum, þar
sem Jón Baldvin Hannibalsson var
utanríkisráðherra. Embættismanna-
fundurínn fór fram í lok nóvember.
Formenn viðræðunefndanna voru
Guðmundur Eiríksson og Toge Le-
hmann, en þeir verða báðir í viðræðu-
nefndum ríkjanna, sem hittast í
Reykjavík í dag. Ekki verður séð að
greint hafi verið frá niðurstöðu fund-
arins í fjölmiðlum á þessum tíma.
Samkvæmt heimildum Morgun-
blaðsins er í skjalasafni utanríkis-
ráðuneytisins minnisblað, sem grein-
ir frá efni fundarins. Þar kemur fram
að ríkin hafi gert með sér „heiðurs-
mannasamkomulag“ um að ekki
skyldi gripið til fullnustuaðgerða
gegn fiskiskipum, sem veiddu á
„gráa svæðinu" norður af Kolbeinsey
nema ríkið, sem skipin heyrðu undir,
yrði fyrst látið vita. Með fullnustuað-
gerðum er átt við að skipum sé vísað
úr landhelgi eða þau færð til hafnar
með valdi. Minnisblaðið er ekki dag-
sett eða undirritað, enda um óform-
legt plagg að ræða og ekki formieg-
an samning milli ríkjanna.
í danska utanríkisráðuneytinu
vilja menn ekki veita upplýsingar um
það hvaða form hafí verið á sam-
komulaginu 1988 og hvernig það
komi fram í skjölum ráðuneytisins.
Jón Baldvin Hannibalsson, sem
hafði verið utanríkisráðherra í hart-
nær tvo mánuði, er fundur embættis-
mannanna var haldinn, segir í sam-
tali við Morgunblaðið að sér sé ekki
kunnugt um neinn samning við Dani
um málið. „Ef slíkt hefði verið gert,
hefði ég auðvitað rætt það við aðra
og komið því í einhvern farveg. Slíkt
samkomulag hefði ég að sjálfsögðu
kynnt í ríkisstjórn," segir Jón Bald-
vin.
Rætt tvisvar í síðustu
ríkisstjórn
Ekki fer þó á miili mála að í tíð
síðustu ríkisstjórnar var rætt um hið
óformlega samkomulag frá 1988.
Árið 1992 fóru færeysk skip nokkr-
um sinnum inn á „gráa svæðið" aust-
ur af landinu, sem bæði ísland og
Danmörk (fyrir hönd Færeyja) gera
tilkail til. Að sögn Þorsteins Pálsson-
ar, dómsmála- og sjávarútvegsráð-
herra, óskaði Landhelgisgæzlan þá
eftir fyrirmælum um hvemig henni
bæri að standa að verki, en hún
hafði þá ekki fengið skipanir um
hvernig taka bæri á málum skipa á
gráa svæðinu frá 1988, er færeyska
skipinu var sleppt. Þorsteinn segist
þá hafa fengið munnlegar upplýs-
ingar um samkomulagið frá í nóvem-
ber 1988 frá utanríkisráðuneytinu.
„Málið var þá rætt í ríkisstjórn og
sagt hvernig að því hefði verið stað-
ið,“ segir Þorsteinn.
Málið kom svo aftur upp í október
1993, er Færeyingar endurtóku leik-
inn og skelltu skolleyrum við fyrir-
mælum Landhelgisgæzlu um að yfir-
gefa „gráa svæðið". íslenzk stjórn-
völd höfðu þá samband við dönsk og
sögðust myndu grípa til aðgerða
gegn Færeyingunum ef þeir hlýddu
ekki og hurfu skipin eftir það á brott.
„Þá var málið rætt í ríkisstjórn og
munnlega greint frá þessu óformlega
samkomulagi," segir Þorsteinn.
Vísað var til samkomulagsins á
opinberum vettvangi á þessum tíma.
í Morgunblaðinu 30. október 1993
sagði Þorsteinn Pálsson um áður-
nefndan ríkisstjórnarfund: „Ég gerði
að tillögu minni að utanríkisráðu-
neytið myndi með formlegum hætti
óska eftir skýringum frá færeyskum
og dönskum stjómvöldum. Ég taldi
rétt að kalla eftir þeim skýringum
áður en eitthvað frekar yrði gert í
málinu. Það hefur verið svona óform-
legt samkomulag milli þjóðanna, að
áður en gripið yrði tii aðgerða til að
fylgja fram rétti á þessu svæði,
myndi hvor þjóð um sig aðvara hina.“
Viku síðar sagði Kjartan Hoydal,
fiskimálastjóri Færeyja, í samtali við
Morgunblaðið: „Á milli okkar hefur
ríkt eins konar heiðursmannasam-
komulag á gráa svæðinu. Þannig
veit ég ekki annað en skip okkar
hafi virt tilmæli íslenzku landhelg-
isgæzlunnar um að fara þaðan.“
Breytir ekki
íslenzkum lögum
Það er þannig ljóst að óformlega
samkomulagið frá 1988 hefur verið
kunnugt talsverðum hópi manna í
a.m.k. tæp fjögur ár. Þorsteinn Páls-
son segist sammála Davíð Oddssyni
um að eðlilegt hefði verið að greina
frá samkomulaginu í ríkisstjórn árið
1988. Burtséð frá forminu á því,
breyti samkomulagið þó engu um
túlkun íslenzkra stjórnvaida á því
hvar mörk efnahagslögsögunnar
liggi. „Það er ekki hægt að gera
neitt samkomulag, sem breytir ís-
lenzkum lögum um landhelgina, enda
tel ég að dómsmálaráðuneytið hafi í
einu og öllu staðið þannig að málum
að það hefur farið með þetta svæði
eins og íslenzka landhelgi. Vegna
þessa heiðursmannasamkomuiags
hefur skipunum verið vísað út og
látið þar við sitja,“ segir Þorsteinn.
Forsætisráðherra vildi í gær ekki
tjá sig við Morgunblaðið um þetta
mál. I forsætisráðuneytinu fengust
þær upplýsingar, að það yrði tekið
upp á ríkisstjórnarfundi í dag.
Viðræður utanríkis-
ráðuneytanna
Viðræðunefnd Dana var væntan-
ieg til landsins seint í gærkvöldi.
Fram hefur komið að dönsk stjórn-
völd hafi viljað hafa viðræðunefndir
landanna stærri og viðræðumar víð-
tækari en íslenzk yfírvöld. „Danir
hafa viljað hafa þetta sem samninga-
viðræður og að fulltrúar bæði frá
sjávarútvegs- og dómsmálaráðuneyti
íslands tækju þátt í þeim en við höf-
um verið sammála um það hér heima
að það kæmi ekki til greina; þetta
væru bara samtöl, sem færu fram á
vegum utanríkisráðuneyta land-
anna,“ segir Þorsteinn Pálsson.
Þetta varð loks niðurstaða emb-
ættismanna ríkjanna í gær, eftir tals-
vert þóf. Reyndar verða í för með
sendinefnd Dana fulltrúar danska
sjávarútvegsins og grænlenzku land-
stjómarinnar, en hinar eiginlegu við-
ræður verða eingöngu milli embætt-
ismanna, samkvæmt upplýsingum
Morgunblaðsins.