Morgunblaðið - 22.08.1996, Blaðsíða 24

24 FIMMTUDAGUR 22. ÁGÚST 1996
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 22. ÁGÚST 1996 25
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
NOG KOMIÐ AF
RÍKISSTYRKJUM
SALA á íslenzku lambakjöti í Bandaríkjunum hefur
ekki gengið sem skyldi. Fram hefur komið að for-
svarsmenn Áforma, verkefnis um útflutning á gæðavör-
um, hyggist draga verulega úr stuðningi við markaðs-
starfið vestra. Sigurgeir Þorgeirsson, framkvæmdastjóri
Bændasamtakanna, segir að markaðsstarf verði héðan
í frá kostað af söluverðmæti kjötsins og af umboðslaun-
um.
Verkefnið Áform komst á laggirnar með stuðningi frá
Alþingi. Nú þegar hefur 25 milljónum króna verið varið
til útflutningsverkefnisins í Bandaríkjunum af íslands
hálfu. Langmest af þeirri fjárhæð eru peningar ís-
lenzkra skattgreiðenda. Þetta fé virðist hafa skilað ís-
lenzkum landbúnaði litlu, enda viðurkennir fram-
kvæmdastjóri Bændasamtakanna að landbúnaðurinn
hafi í raun ekki verið fyllilega í stakk búinn fyrir svona
útflutning.
Á undanförnum áratugum hafa miklir fjármunir runn-
ið úr vösum skattgreiðenda til þess að greiða fyrir út-
flutningi á lambakjöti, sem litlu hefur skilað. Nú hafa
útflutningsbætur reyndar verið afnumdar. Ástæða er til
að hætta með öllu ríkisstyrkjum til þessarar starfsemi
og láta framleiðendur lambakjöts standa undir þeim
kostnaði sjálfa, ef þeir á annað borð telja það tilraunar-
innar virði að halda þessum útflutningi áfram.
SKAÐABÆTUR FYRIR
SAMNINGSBROT
EFTIRLITSSTOFNUN EFTA (ESA) hyggst halda til
streitu máli því, sem höfðað hefur verið fyrir EFTA-
dómstólnum á hendur íslenzka ríkinu vegna álagningar
og innheimtu vörugjalds hér á landi. í tvö og hálft ár
þráaðist íslenzka ríkið við að breyta lögum um vöru-
gjald, þrátt fyrir ítrekaðar ábendingar ESA um að viss
ákvæði hennar brytu í bága við samninginn um Evr-
ópskt efnahagssvæði. Lögunum var eftir langt þóf breytt
og gekk breytingin í gildi 1. júlí síðastliðinn. Eftir stend-
ur að fyrirtækjum, sem flytja inn erlenda vöru, hefur
verið mismunað og þau sett í verri stöðu en innlend
framleiðslufyrirtæki.
Það er full ástæða til, að innflytjendur geri alvöru
úr þeirri fyrirætlan sinni að sækja skaðabætur á hendur
ríkinu fyrir íslenzkum dómstólum, eftir að niðurstaða
er fengin fyrir EFTA-dómstólnum. Það er ástæðulaust
að láta stjórnvöld komast upp með að brjóta alþjóðlega
samninga og draga fæturna í málum sem þessu. Slíkt
veikir aðeins rétt þann, sem ísland hefur aflað sér með
gerð þeirra. Réttur einstaklingsins gagnvart ríkisvaldinu
nýtur meiri virðingar en áður og sjálfsagt að á hann
verði látið reyna.
AÐ HVÍLA BÍLINN
REYKJAVÍKURBORG gengst í dag fyrir hvíldardegi
einkabílsins og er yfirlýst markmið hans að vekja
fólk til umhugsunar um áhrif umferðar á umhverfið,
heilsu og efnahag og hvernig almenningur geti dregið
úr neikvæðum áhrifum umferðar. Eru borgarbúar hvatt-
ir til að nýta sér almenningssamgöngur, hjóla, ganga
eða samnýta bifreiðar í dag.
Þemadagar af þessu tagi, hvort sem verið er að hvetja
til reyklausra eða bíllausra daga, gegna fyrst og fremst
því hlutverki að vekja fólk til umhugsunar um viðkom-
andi málefni. Einkabíllinn er og verður mikilvægasta
samgöngutæki nútímans. Það getur hins vegar verið
hollt að hugleiða hvort draga megi úr notkun hans. í
flestum nágrannaríkjum okkar er það eitt helsta for-
gangsverkefni sveitarstjórna að styrkja valkosti við
einkabílinn.
Bifreiðar menga umhverfið, rekstrarkostnaður bifreið-
ar vegur þungt í bókhaldi heimilanna auk þess sem bif-
reiðin veitir fólki í kyrrsetustörfum ekki þá nauðsynlegu
heilsubót er felst í daglegri hreyfingu.
SÚ NIÐURSTAÐA umhverf-
isráðherra að leyfa tak-
tnarkað gjallnám í Seyðis-
hólum í Grímsnesi hefur
kallað fram sterk viðbrögð almenn-
ings. Gróflega skiptast málshefj-
endur í tvær fylkingar. Annars veg-
ar er tekið undir sjónarmið landeig-
enda um að aðeins sé um eðlilega
nýtingu og sjálfsagðan frágang á
ljótum sárum vegna fyrra gjallnáms
að ræða. Hins vegar er lýst yfir
stuðningi við sjónarmið sumarbú-
staðaeigenda um að svo mikið
gjallnám valdi of mikilli röskun í
umhverfinu og sé óþarflega mikið
til að hægt sé að ganga snyrtilega
frá_ sárunum.
í löngum aðdraganda að niður-
stöðu umhverfisráðherra hafa sér-
fræðingar ekki verið á einu máli
um jarðsögulegt gildi Seyðishóla.
Ekki hefur hins vegar verið dregið
í efa að rauðbrún gígaþyrpingin
hafi myndast í jarðhræringum fyrir
5 til 6 þúsund árum. Sunnan gíg-
anna liggur Biskupstungnabraut og
Búrfellsvegur austan við hólana og
tengist Sogsvegi. Hraun frá gigun-
um þekur neðanvert Grímsnesið.
Takmarkað gjallnám í 50 ár
Böðvar Pálsson, oddviti Gríms-
neshrepps, segir að Grímsneshrepp-
ur, Selfosskaupstaður og Árnes-
sýsla hafi sameiginlega fest kaup á
Kerhól og öxl norðaustan í Seyðis-
hólum árið 1965. Grímsneshreppur
hafi svo keypt hlut Árnessýslu árið
1982. Nú eigi Grímsneshreppur 61%
hlut á móti 39% hlut Selfossbæjar.
Kerhóll hefur nokkra sérstöðu í
Seyðishólum enda er hann svipaðrar
náttúru og Kerið skammt frá, og
eini gígurinn í þyrpingunni á nátt-
úruminjaskrá. Aldrei hefur verið
hreyft við Kerhól og hefur verið
tekið jákvætt í hugmyndir Náttúru-
verndarráðs um friðlýsingu hans.
Norðan Kerhóls taka við tvær bring-
ur í eigu Lofts Jónssonar og hefur
farið fram takmarkað gjallnám í
þeim í um 50 ár. Álíka lengi hefur
gjall verið numið í öxlinni norðaust-
an í Seyðishólum sem er í eigu
Grímsneshrepps og Selfossbæjar.
„Fyrsta gjallnámið tengist fyrstu
sumarbústaðabyggðinni í Gríms-
nesinu. Vel efnaðir Reykvíkingar
byggðu sumarbústaði undir fjöl-
skyldur sínar á meðan stríðsógnin
vofði enn yfir og gjallið var notað
til að gera brautir heim að sumar-
bústöðunum. Enn þann dag í dag
þykir sumarbústaðaeigendum sjálf-
sagt að fá rauðbrúnan stíg heim
að sumarbústöðunum sínum,“ segir
Böðvar og svarar því til að í þeim
tilgangi hafi 5 til 10 þúsund rúm-
metrar af gjalli verið teknir úr öxl-
inni á hveiju ári sl. 50 ár.
Úrskurðað um frekara gjallnám
Umræðan um frekara gjallnám í
Seyðishólum hófst fyrir 5 til 6 árum.
Landeigendurnir gerðu samning við
verktakafyrirtækið Léttstein ehf.
um sölu á allt að 12 millj. rúm-
metra af gjalli fyrir ákveðna krónu-
tölu á hvern rúmmetra á 12 ára
tímabili haustið 1995. Frummat var
lagt fyrir skipulagsyfirvöld og heim-
ilaði skipulagsstjóri ríkisins Gríms-
neshreppi og Selfossbæ takmarkað
gjallnám snemma í vor. Skilyrði
skipulagsstjóra voru að efnistöku-
svæðið yrði innan ákveðinna marka.
Efnistökusvæðið er stærra en Nátt-
úruverndarráð gerði tillögu um en
minna en gert er ráð fyrir í frum-
mati.
í niðurstöðu skipulagsstjóra segir
að við lokafrágang skuli hlíðar nám-
unnar vera aflíðandi og skuli efnis-
vinnsla og endanleg mótun lands-
lags vera í samráði við Náttúru-
vemdarráð. Steypa á plan fyrir elds-
neytisáfyllingu, viðhald og viðgerðir
á athafnasvæðinu. Ráðstafanir á
að gera til að koma í veg fyrir olíu-
mengun af völdum vélanna. Ekki
mega fleiri flutningabílar en 75 fara
með gjall úr námunni á dag. Um-
ferð þeirra er heimil frá kl. 7 til 18
á virkum dögum. Hvorki má vinna
í námunni eftir kl. 22 né um helgar.
Heimilað hefur verið takmarkað gjallnám í Seyðishólum í Grímsnesi
Morgunblaðið/Golli
Á VINSTRI myndinni hér að ofan sést yfir sumarbústaðabyggðina að Seyðishólum. Kerhóll, á náttúruminjaskrá, syðstur og næst Biskupstungnabraut (t.v.), næstar eru tvær bringur í eigu Lofts Jónssonar og sárið
á námasvæðinu blasir við í öxlinni. Takmarkað gjallnám hefur farið fram í öxlinni í um 50 ár og á myndinni til hægri sjást vinnuvélar að störfum.
Umhverfisslys
eða eðlileg nýting?
Umhverfísráðherra hefur heimilað Grímsnes-
hreppi og Selfosskaupstað takmarkað gjallnám
0
í Seyðishólum í Grímsnesi. Anna G. Olafsdótt-
ir komst að því að sumarbústaðaeigendur telja
úrskurð umhverfísráðherra meingallaðan enda
komi ekki fram í honum hversu mikið gjall
megi taka úr hólunum. Oddviti Grímsnes-
hrepps nefnir 5 til 6 milljónir rúmmetra.
Þó má sveitarstjórn veita undan-
þágu til takmarkaðra efnisflutninga
vegna verkefna innan sveitarfélags-
ins um helgar. Hljóðmanir verður
að gera við Búrfellsveg til að
skerma af vinnusvæði og þar sem
jarðýta verður að störfum. Bundið
slitlag skal leggja á Búrfellsveg á
fyrsta ári gjallnámsins.
Umhverfisráðherra tók fyrir
þijár kærur vegna niðurstöðu skipu-
lagsyfirvalda og barst niðurstaða
hans 19. ágúst sl. Niður- _________
staða umhverfisráðherra
er nær samhljóða niður-
stöðu skipulagsyfirvalda.
Aðeins er hert á tveimur
skilyrðum. Annars vegar
er tekinn fyrir vinnutími og umferð
við námurnar á föstudögum. Aðeins
mega 50 þungaflutningabílar flytja
gjall, flutningarnir mega ekki
standa yfir lengur en frá kl. 7 til
13 og vinnu í námunni á að vera
lokið kl. 18. Hins vegar er skýrt
tekið fram að óheimilt sé að hefja
Ekki farið
skipulega
fram
framkvæmdir fyrr en lagt hafi ver-
ið bundið slitlag á Búrfellsveg og
veg að námusvæði.
Efni í hraðbraut
Böðvar viðurkennir að tilgangur-
inn með kaupum á námunni hafi
alla tíð verið að nýta hana. „Hingað
til hefur gjallnámið hins vegar ekki
farið fram með skipulegum hætti
og því skilið eftir sig ljót sár í Seyð-
ishólunum. Með gjallnáminu er því
________ lögð áhersla á að fegra
lag hólanna og ganga
snyrtilega frá þeim.
Reyndar verða 4 kr. af
hveijum rúmmetra látnar
renna í sérstakan nátt-
úruverndarsjóð til að ganga frá
svæðinu endanlega,“ segir hann.
Hann segir að upphaflega hafi
verið sótt um að taka 10 til 12
milljónir rúmmetra úr námunni.
Með niðurstöðu skipulags- og um-
hverfisyfirvalda minnki magnið
væntanlega um helming. Gjallið
verður flutt til Þorlákshafnar og
lagt í hraðbraut í Evrópu. „Gjallið
er rakadrægt og verður lagt ofan
á trefjaplast í votlendi í hraðbraut
frá Ermarsundsgöngunum Frakk-
landsmegin til Þýskalands, norður
til Danmerkur og yfir til Svíþjóðar.
Aðeins verður tekið við meðalgrófu
gjalli og verður því fínna gjall tekið
frá til að nota við fráganginn," seg-
ir Böðvar.
Hann sagðist búast við að í stað
400 milljóna króna myndi samning-
urinn skila Grímsneshreppi um 200
milljónum samtals. Með fjármunun-
um væri ætlunin að bæta vegakerfi
og leggja kalda- og heitavatnsveitu
um Grímsnesið, sem kæmi sumar-
bústaðaeigendum og öðrum land-
eigendum til góða. Hlutur Selfoss-
bæjar verður væntanlega nokkru
lægri en hlutur Grímsneshrepps eða
um 133 milljónir króna.
Böðvar segir að borið hafi á því
að fyrstu sumarbústaðaeigendurnir
í hreppnum hafi verið litnir horn-
auga. Smám saman og þegar land-
eigendur vöndust sumargestunum
og áttuðu sig á því hversu þeim var
í mun að fegra umhverfið hefði við-
horfið breyst og orðið jákvæðara.
Ekki væri því heldur að leyna að
sumarbústaðaeigendur skiluðu um-
talsverðum tekjum inn til hreppsins,
t.d. hefðu fasteignaskattar numið
16 milljónum í fyrra. Reynt væri
að þjóna sumarbústaðaeigendum
eftir bestu getu og töluvert Qár-
magn eða um 4,5 milljónir hefðu
t.a.m. farið í sorphirðu á síðastliðnu
Morgunblaðið/Júlíus
VALDÓR Bóasson, formaður
Hrauns, Félags sumarbústaða-
eigenda í landi Hrauns í Gríms-
nesi, gagnrýnir vinnubrögð
hreppsins.
ári. Snjómokstur í sumarbústaða-
byggðunum um páskana kostaði um
600 þúsund kr.
Hann lagði áherslu á að gjallnám-
ið í Seyðishólum hefði aldrei verið
leyndarmál og sumarbústaðaeig-
endur í nágrenninu hefðu því ekki
átt að láta sér bregða enda hefðu
þeim verið sérstaklega kynntar fyr-
irhugaðar framkvæmdir. Farið yrði
að með gát og framkvæmdirnar
ættu ekki að hafa umtalsverð áhrif
á veru þeirra.
Hjónin á Klausturhólum gegnt Seyðishólum
Erfiðara verður
að selja lóðir
INNRA svæðið sýnir námu Grímsneshrepps. Ytri línan sýnir aftur
á móti fyrirhugað vinnslusvæði gjallnámsins. Hljóðmanir verða látn-
ar skerma af Búrfellsveginn og námasvæðið.
BÖÐVAR Pálsson, oddviti Grímsneshrepps, með gjallið sem notað
verður í votlendiskafla í hraðbraut suður í Evrópu.
„EINS og aðrir landeigendur
myndum við auðvitað hagnast á
því að hagnaður af gjallnáminu
færi í að byggja upp vatnsveitu
fyrir sumarbústaðina enda
myndu sumarbústaðalóðirnar
væntanlega hækka í verði. Við
höfðum hins vegar ætlað okkur
að standa straum af hluta kostn-
aðarins við að kaupa jörðina með
því að selja sumarbústaðalóðirn-
ar, sem fylgja jörðinni, og 12 ár
eru nokkuð löng bið,“ segja hjón-
in Guðmundur Jóhannesson og
Þórleif Gunnarsdóttir, eigendur
Klausturhóla gegnt Seyðishólum,
um fyrirhugað gjallnám. Hjónin
segjast í athugasemd til Skipu-
lags ríkisins áskilja sér rétt til
bóta verði af framkvæmdunum.
Þau taka fram að þeim hafi
ekki verið ókunnugt um að
gjallnám í hólunum yrði fram-
lengt. „Okkur datt hins vegar
aldrei í hug að gjallnámið yrði í
jafn miklum mæli og samningur-
inn gerir ráð fyrir. Sumar-
bústaðaeigendur í nágrenninu
hafa lýst yfir óánægju. Afleiðing-
in verður væntanlega sú að sum-
arbústaðalóðir okkar lækka í
verði eða verða illseljanlegar á
meðan á framkvæmdunum stend-
ur. Ég get t.a.m. sagt frá því að
aðeins tveir höfðu samband við
okkur eftir að lóðirnar voru aug-
lýstar í sumar. Venjulega hringja
svona tuttugu," segir Þórleif.
Guðmundur segir að jörðinni
hafi upphaflega fylgt 11 sumar-
bústaðalóðir. Af þeim séu átta
eftir og tvær þeirra séu alveg
við Búrfellsveginn. „Þegar verk-
takinn kom hingað til að kynna
okkur framkvæmdirnar talaði
hann um að kaupa af okkur þess-
ar lóðir. Við höfum hins vegar
ekkert heyrt frá honum síðan,“
segfir hann.
Áhyggjur
af slysahættu
Hann segist hafa áhyggjur af
aukinni slysahættu. „Umferð
þungaflutningabíla hefur
væntanlega meiri slysahættu í
för með sér. Maður hefur t.a.m.
heyrt af því að svona stórir bílar
Morgunblaðið/Golli
FJÖLSKYLDAN á Klausturhólum. Guðmundur (t.v.),
Jóhannes Þórólfur, 7 ára, Þórleif og Helga, 8 ára.
hafi misst aftan úr sér stóra aft-
anívagna,“ segir hann og tekur
fram að hann hafi áhyggjur af
því að hætta á því að ekið verði
á fé frá bænum aukist. Aðeins
hefur verið ekið á tvö lömb sl.
10 ár.
Þórleif tekur fram að vel megi
greina hávaða frá vinnuvélum í
námunni á kyrrum kvöldum.
Hávaðinn eigi án efa eftir að
verða enn meiri með meira
gjallnámi. í framhaldi af því lýs-
ir hún yfir ánægju sinni með að
umhverfisráðherra hafi tak-
markað umferð þungaflutninga-
bíla enn frekar en gert er ráð
fyrir í úrskurði skipulagsstjóra.
Ekki megi heldur gleyma því að
jákvætt sé að endanlega verði
gengið frá sárunum eftir að
gjallnáminu ljúki.
Hjónin segjast ekki hafa tekið
endanlega ákvörðun um hvort
þau láta verða af því að krefjast
bóta vegna framkvæmdanna eins
og þau áskilja sér rétt til í at-
hugasemd til Skipulags ríkisins.
„Við sumarbústaðaeigendur höf-
um alla tíð litið svo á að við værum
íbúar í hreppnum, a.m.k. yfír sum-
artímann, enda dveljum við oft lang-
dvölum í sumarbústöðunum, gerum
okkur far um að versla í nágrenninu
og borgum gjöld til hreppsins. Stað-
reyndin er reyndar sú að um 1.500
sumarbústaðaeigendur standa
straum af 67% af útgjöldum hrepps-
ins. Gjöld frá okkur gera Grímsnes-
hrepp að einum af stöndugustu
hreppum á landinu. Neyðin rekur
því ekki Grímsneshrepp til að gera
jafn risavaxinn samning um sölu á
gjalli úr námunni. Ef af verður og
jafnmikið magn af gjalli verður selt
úr landi lítum við svo á að stórt
umhverfisslys hafi orðið,“ segir
Valdór Bóasson, formaður Hrauns,
Félags sumarbústaðaeigenda í landi
Hrauns í Grímsnesi.
„Hreppurinn hefur brugðist
sumarbústaðaeigendum“
Hann gagnrýnir harðlega vinnu-
brögð hreppsins og telur að fyrir-
hugað gjallnám geti markað kafla-
skil í samskiptum sumarbústaðaeig-
enda og landeigenda. „Grímsnes-
hreppur hefur gjörsamlega brugðist
sumarbústaðaeigendum í tengslum
við fyrirhugað gjallnám. Okkur hafa
t.a.m. ekki staðið til boða neinir
kynningarfundir. Oddvitinn hefur
haldið því fram að haldinn hafi ver-
ið kynningarfundur í júlí í fyrra.
Ég veit hins vegar ekki til að nokk-
ur hafi verið á þeim fundi. Að mér
hefur meira að segja læðst sá grun-
ur að landeigendur hafi haft tals-
verð áhrif á að starfsmaður hjá
Skipulaginu kom ekki til okkar á
fund í Skútunni í vor. Hin opinbera
skýring var að hann gæti ekki kom-
ið á yfirlýstan mótmælafund," segir
Valdór og tekur fram að aldrei hafi
borist svör frá Grímsneshreppi við
bréfum frá sumarbústaðaeigendum.
Hann rifjar upp að sumarbú-
staðaeigendur geri ýmsar almennar
athugasemdir við framkvæmdina.
„Ég get nefnt að við höfum vakið
athygli á því að þegar umferð 75
þungaflutningabíla bætist við nú-
verandi umferð fólksbíla aukist
slysahætta til muna. Við megum
ekki gleyma því að við erum ekki
að tala um neina venjulega bíla.
Þungaflutningabílar eru með langa
palla, oft aftanívagna og geta tekið
um 20 til 30 tonn af efni í einu.
Vegirnir eru ekki einu sinni byggð-
ir fyrir svona þunga bíla. Ekki verð-
ur heldur litið fram hjá hávaða-
menguninni frá þungaflutningabíl-
unum og vinnuvélunum í námunni “
en nokkrir sumarbústaðir eru innan
500 m radíuss frá henni. Nokkrir
sumarbústaðir standa mjög nálægt
Búrfellsveginum. Ef vegurinn er
venjulegur sveitavegur er fjarlægð-
in kannski ekkert tiltökumál en
hávaðinn verður gífurlegur þegar
umferðin frá námunni bætist við,“
segir Valdór.
Hann segir að Náttúruvemdar-
ráð hafi veitt sumarbústaðaeigend-
um afar lítinn stuðning. „Mér virð-
ast athugasemdir frá Náttúruvernd-
arráði hafa mjög litla þýðingu lög-.
um samkvæmt. Ferðamálayfírvöld
hafa sýnt fyrirætlun Grímsnes-
hrepps afar litla eftirtekt og sú von
að umhverfisráðherra kynnti sér
málstað okkar sumarbústaðaeig-
enda brást algjörlega. Reyndar er
úrskurður hans meingallaður því
hvergi er nákvæmlega kveðið á um
hversu mikið magn af gjalli megi
taka úr námunum. Aðeins er talac
um bílafjölda og eins og allir vit£
gefur hann einn aðeins takmarkað-
ar upplýsingar um magnið,“ segii
Valdór og tekur fram að ráðuneytið
virðist leggja meiri áherslu á lúpínu-
dráp í Skaftafelli en umhverfisvernd
nær höfuðborginni.
Hann segir að sumarfrí lögfræð-
ings Landssambands félaga sumar-
bústaðaeigenda hafi valdið því að
ekki hafi verið brugðist við niður-
stöðu umhverfisráðuneytisins ní
þegar. Ekki líði hins vegar á löngi
þar til honum verði svarað með ein-
hverjum hætti.