Morgunblaðið - 03.09.1996, Blaðsíða 38

38 ÞRIÐJUDAGUR 3. SEPTEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
UM LANGA hríð
hefur ríkisvaldið mark-
visst stundað þá iðju
að ganga ekki til
samninga við þær
stéttir, sem vinna í
þess þágu, þótt þeir
** hafi verið lausir mán-
uðum eða misserum
saman. Með þessu of-
beldi hefur því hver
stéttarhópurinn á fæt-
ur öðrum verið neydd-
ur út í sársaukafullar
og erfiðar aðgerðir til
að ná fram sjálfsögð-
um rétti sínum að ræða
um lífskjör sín. Samn-
ingar heimilislækna hafa verið laus-
ir i hátt á annað ár. Á þeim tíma
komu í vaxandi mæli fram sterkar
vísbendingar um að staða heilsu-
gæslunnar í landinu væri að hrynja
vegna óvissrar stefnu heilbrigðisyf-
_ ^ irvalda og forsómunar uppbygging-
' ar hennar. í frumheilsugæslunni á
sér stað vel yfir ein milljón sam-
skipta á ári. Hún er heilsufarslegt
öryggisnet íbúanna og stoð og
stytta í dagsins erli. Hún fæst við
ráðgjöf um hollustu- og áhættu-
þætti, forvarnir, eftirlit með lang-
vinnum sjúkdómum, bráðalækning-
ar og leiðsögn til annarra sérfræð-
inga og stofnana. Hún ástundar
sérstaka nálægð við íbúana, per-
sónuleg kynni og þekkingu á högum
í bráð og lengd, og deilir með þeim
’jafnt stórum sem smærri uppákom-
um, er varða heilbrigði þeirra.
Heimilislæknar tengjast fjölskyld-
um og kynnast innra
ferli þeirra, reyna að
skilja og útskýra sam-
spil félagslegra, sál-
fræðilegra og líkam-
legra þátta í einkenn-
um og vanlíðan og
jafnvel að henda reiður
á menningarlegum og
mannfræðilegum bak-
grunni þeirra. í heilsu-
gæslunni er heilsufars-
legt upplýsingaheimili
um hvem íbúa, sem
getur m.a. hindrað
misræmi og offar í
rannsóknum , lækning-
um og lyijagjöfum og
gætt að áhættuþáttum. Slík umsjón
á sér stað á löngum tíma í stað
þess að vera einstakt atvik í sjúkra-
sögu einstaklinga. Það er fjar-
stæðukennt, að fólk geti búið við
heilsufarslegt jafnvægi og velferð
í okkar flókna samfélagi, ef heil-
brigðisþjónustan ætti eingöngu að
byggjast á lækningu einstakra sjúk-
dóma og líkamshluta, þar sem hver
sæi aðeins um sinn litla bút. Skal
þó síst lasta stórkostlegar tækni-
framfarir læknisfræðinnar.
í langflestum þróuðum löndum
er verið að efla og styrkja frum-
heilsugæsluna. Alþjóðaheilbrigðis-
stofnunin hefur í nýlegri stefnuyfir-
lýsingu lagt höfuðáherslu á þetta.
Það sama á við um Efnahagsbanda-
lag Evrópu. Aðeins á litla Islandi
er raunin önnur. Uppbygging henn-
ar á höfuðborgarsvæðinu var
strönduð, mannafli víðast langt
Sjúkrahúslæknar eru,
segir Olafur Mixa, síst
ofhaldnir af sínum hlut.
undir þörf og aðrir sérfræðingar
að taka yfír hefðbundin heilsu-
gæsluverk, hver á sínu þrengra
sviði án heildarsamræmingar.
Þegar heimilislæknar sögðu stöð-
um sínum loks lausum, var það
ekki síst vegna þessarar óvissu um
framtíð þeirrar þjónustu, sem þeir
hafa flestir sérmenntast til, þótt
vissulega hafi þeir sem aðrir mátt
bíða kjarasamninga langt yfir kurt-
eisismörk. Heilbrigðisyfirvöld yrðu
fyrst að gera upp við sig, hvort þau
vildu í raun viðhalda heilsugæslunni
með tilheyrandi verkaskiptingu eða
ekki. Ef ekki, væri ekki um neitt
að semja, mál til komið að pakka
saman og laga sig að nýjum að-
stæðum markaðstorgslækninga.
Þetta var skýrt látið í veðri vaka í
uppsögnunum og átti að vera öllum
Ijóst.
Heilbrigðisráðuneytið markaði í
fyllingu tímans stefnu sína og gerði
heyrinkunnugt, að það liti á heilsu-
gæsluna sem hornstein heilbrigðis-
þjónustunnar, sem skyldi efld eins-
og annars staðar meðal siðaðra
þjóða. Nú var komið eitthvað að
semja um.
Sú staðreynd er ómótmælanleg,
enda studd nægum rökum og tölum,
að kjör heimilislækna hafi hreinlega
hrunið úr stöðu þeirra fyrir 10-15
árum. Skilaboð Samninganefndar
ríkisins ( SNR ) voru einfaldlega
þau, að við heimilislæknar hefðum
verið heimskulega frekjulausir und-
anfarandi áratug og sypum nú sjálf
seyðið af þeirri hógværð. Sorrí.
Kom nú fram, að í þeim sérstaka,
dularfulla heimi engum öðrum lík-
um, Karphúsinu, sé ekki verið að
skyggnast eftir réttlæti, sanngirni
eða sannleika. Við mættum fá sömu
launahækkun í nokkra mánuði fram
að áramótum og aðrir hefðu notið
allt síðasta ár. Þetta tilboð hefur
ekkert breyst síðustu ijórar vikur.
Innihaldið var aðeins stokkað upp
á mismunandi blekkjandi hátt.
Heimilislæknar hafa slegið verulega
af sínum kröfum. Þeir hafa allan
tímann tekið þátt í að veijast stórá-
föllum með því að manna neyðar-
vaktir læknum, sem vinna kaup-
laust. Þeir hafa séð aðra heilbrigðis-
starfsmenn ganga inn í störf sín
og varað formlega við því að ráð-
leggja og leyfa það að fela fólki
störf og ábyrgð, sem það gæti átt
erfitt með að standa undir. Það
telur sig nú margt að lotum komið
eftir þessa vaktabyrði og finnst
sanngirnismál að fá afleysingar.
Gleymist þá gjarnan, að læknisræf-
illinn hefur mátt standa þessar
vaktir oft svo mánuðum skiptir fyr-
ir brot af því sem nú er greitt.
Við teljum, að sá háttur heil-
brigðisyfirvalda framanaf deilunni,
að draga úr alvöru ástandsins kunni
að eiga þátt í þekkingar- og ábyrgð-
arleysi SNR um eðli mála og tregðu
hennar til að leita málamiðlunar.
Pjármálaráðherra lýsti, m.a. í bréfi
til Læknafélags íslands, áhuga sín-
um á að samræma samninga við
lækna. Buðu þá heimilislæknar að
flytjast á gildandi kjarasamninga
annarra lækna eins og þeir væru í
dag. Hvað lýsir betur kjarastöðu
þeirra en hin fortakslausa synjun
SNR á því tilboði? Það væri svo
dýrt að setja heimilislækna á lækn-
islaun. Hafi þeir ætlast til, að við
hefðum áhuga á því, að önnur
starfssystkin bæru minna úr býtum
til að við hlytum meira, þá vaða
þeir reyk. Sjúkrahúslæknar eru síst
ofhaldnir af sínum launum. Það
hníga ekki heldur nein rök að því,
að sérmenntaðir heimilislæknar fái
minna en þeir. Fjármálaráðherra
mun ekki geta att þessum hópum
saman.
í stað þess að standa við þessa
hugmynd kom útspil frá SNR, sem
fólst í breyttri skipun vaktþjónustu
í Reykjavík. Teikn eru og á lofti
um, að fjármálaráðherra sé hvata-
maður að því að fela öðrum sér-
fræðingum vaktþjónustu í Reykja-
vík (og þeir væntanlega tilbúnir að
nýta sér hremmingar sinna kol-
lega?). Ekki verður betur séð en
það muni gilda hann einu, þótt
heilsugæslan hrynji. Talsmenn hans
í SNR lýstu því beinlínis yfir, að
þeim sé efst í huga ástin til ríkis-
sjóðs, og verið sé að reyna að glæða
viðlíka ást í hjörtum okkar manna.
Hún virðist eiga að vera þeim
áhyggjum yfirsterkari, sem við eða
aðrir kynnum að bera í brjósti vegna
mögulegs heilsufarslegs ófarnaðar
einstaklinga og fjölskyldna í land-
inu.
Vakna nú ýmsar spurningar.
Ráðuneyti heilbrigði vill gera
heilsugæsluna að „hornsteini “ ís-
lenskrar heilbrigðisþjónustu. Fjár-
málaráðuneytið vill ekki greiða
læknum læknislaun, er sjálft að
móta vaktþjónustu, sem stríðir
gegn ríkjandi reglugerðum og nán-
ast komið í heilagt stríð gegn al-
hliða, samfelldri heilsugæslu einsog
að ofan var lýst. Hver ræður heil-
brigðismálum á þessum bæ?
Heilsugæslan er í uppnámi sem
aldrei fyrr. Æ fleiri heimilislæknar
leita sér a.m.k.tímabundið viðfangs-
efna erlendis. Tilfellum um varan-
legan heilsuskaða fjölgar. Því er
aftur spurt: Hver ræður og vill bera
ábyrgð á framhaldinu?
Höfundur er heimilislæknir.
Hver ræður í
heilbrigðismálum?
Ólafur Mixa
Úrvals heilsuefni
11 steinefni
18 amínósýrur
Meiriháttar
C-vítamín
með kalki
EC-200,
EC-500.
Eykur úthald
og vellíðan.
V&M Fjölvitamín með steinefnum,
spirúlina þara og aminósýrum
12 vítamín
A...............0.8 mg
B1..............1.5 mg
B2..............1,7 mg
B3...............20 mg
B5...............10 mg
B6..............2,4 mg
B12...............9 mcg
C................60 mg
D.............5 mcg
E............16 mg
Folsýra.....400 mcg
Biotin......200 mcg
Kalcium......150 mg
Fosfor.......100 mg
Magnesium...l00 mg
Zink..........12 mg
Járn..........10 mg
Mangan.........4 mg
Kalium.........2 mg
Kopar..........2 mg
Joð.............150 mcg
Selen........60 mcg
Króm.............50 mcg
Spirulina...100 mg
V&M Fjölvítamínið er náttúrulegt
gæðaefni sem fullnægir daglegum
þörfum okkar. Berðu það saman við
önnur fjölvítamín og þá sérðu að
V&M er sterk úrvalsblanda.
BIO-SELEN UMB..SIMI 557 6610
Af högum íslenskra
heimilislækna 1995
I UMFJÖLLUN fjölmiðla um
kjaradeilu heimilislækna og fjár-
málaráðuneytisins á undanförnum
vikum hafa laun heimilislækna ver-
ið nefnd og er þar ávallt verið að
fjalla um tekjur þeirra. Haft er eft-
ir fjármálaráðherra í útvarpsviðtali
28. ágúst að „heilsugæslulæknar
séu ekki vanhaldnir af kjörum sín-
um ... en þeir beri sig saman við
aðra lækna og það geri málið erfið-
ara.“ í þessu sambandi skal á það
bent, að „laun“ og „kjör“ eru tvö
nátengd hugtök, sem hafa þó ekki
sömu merkingu. í einföldustu skil-
greiningu er almennt átt við, að
„laun“ merki kaup og „kjör“ merki
hagur (orðabók Menningarsjóðs).
Gail flísar
fc

StórhÖfða 17, vlð GuUinbrú,
slmi 567 4844
Til þess að gefa al-
menningi nokkra inn-
sýn í kjör heimilis-
lækna verða hér nefnd-
ar nokkrar niðurstöður
úr „Könnun á högum
íslenskra heimilis-
lækna / 1995“, sem
gerð var á vegum Fé-
lags ísl. heimilislækna
(FIH) fyrri hluta árs
1995. Athygli er vakin
á því, að könnunin var
gerð löngu áður en
uppsagnir heilsu-
gæslulækna komu til
tals. Öllum heimilis-
læknum starfandi 1.9.
1994 eða 178 talsins var sendur
spurningalisti með 58 spurningum
er vörðuðu m.a. starfið, starfs-
umhverfi og líðan læknanna í vinn-
unni og utan hennar. Alls svöruðu
139 læknar (79%) og var svörun
nokkuð svipuð milli höfuðborgar-
svæðisins (66) og landsbyggðarinn-
ar (73).
Vinnutími. Lögbundin vinnuvika
er 40 klst. Á 8 klst. dagvinnutíma
er heimilislæknum ætlað m.a. að
taka á móti sjúklingum
í viðtal á stofu, hafa
símatíma og fara í vitj-
anir. Ekki má gleyma
að nefna pappírsvinnu
af ýmsum toga s.s.
vottorð, læknabréf og
fleira í þeim dúr.
Vinnufundir, stjórnun-
arstörf, forvarnir,
fræðsla og vísindastörf
eiga einnig að rúmast
innan dagvinnuramm-
ans. Samkvæmt því
launakerfi, sem heimil-
islæknar búa við verða
tekjur þeirra lægri eftir
því sem vinnutímanum
er varið í annað en viðtöl við sjúkl-
inga á stofu. Dagvinnutíminn dugar
því fæstum til að ljúka af sinni
Flestir heimilislæknar,
segir Bjarni Jónasson,
telja starf sitt vera inni-
haldsríkt og gefandi.
Bjarni Jónasson.
Gœðavara
Gjdfavara — malar og kaíTislell.
Allir verðílokkar. ^
VERSLUNIN
Laugavegi 52, s. 562 4244.
Heimsfrægir hönnuðir
m.a.Gianni Versare.
vinnu að öllu jöfnu og meira en
helmingur hópsins vinnur 4-10
klst. í yfirvinnu á viku ólaunað, þar
eð ríkið greiðir ekki fyrir slíka yfir-
vinnu.
Orlof. Lögboðinn orlofsréttur op-
inberra starfsmanna eru 24-30
vinnudagar alls á ári og ákvarðast
það af starfsaldri. A árunum
’92-’94 höfðu 42% læknanna aldrei
notað fullan orlofsrétt sinn og voru
læknar af höfuðborgarsvæðinu þar
fleiri. Aðeins 28% nýttu sér þennan
rétt öll árin. Þegar spurt er um hve
oft læknarnir hefðu tekið þriggja
vikna samfellt orlof á þessum árum,
svöruðu 15% „aldrei" en 45% náðu
að vera 3 vikur samfellt í fríi öll
árin. Ljóst er, að heimilislæknar
nýta sér réttindi sín til orlofs með
takmörkuðum hætti. í þessu sam-
bandi verða nokkrar spurningar
áleitnar. Hafa heimilislæknar ekki
efni á að taka sér frí? Fæst ekki
læknir til afleysinga? Við þau kjör
sem heimilislæknar búa í dag út-
heimtir það mikla vinnu að ná við-
unandi tekjum og fyrir flesta hefur
það í för með sér umtalsverðan
tekjumissi að fara í leyfi. Kjörin eru
orðin slík í formi vinnuálags (stöð-
ugar vaktir) og lágra launa að
mörgum heilsugæslulækninum,
einkum í dreifbýli hefur reynst erf-
itt að fara í frí.
Námsferðir. Læknum er skylt að
viðhalda þekkingu sinni. Skv. kjara-
samningum heilsugæslulækna gefst
þeim kostur á að fara í eina náms-
ferð til útlanda á ári líkt og sjúkra-
húslæknum. 8% læknanna höfðu
aldrei farið slíka námsferð á árunum
’92, ’93 og ’94 og 53% fóru öll árin.
Læknar af landsbyggðinni notfærðu
sér þennan rétt sinn miklu síður.
Þeir eiga jafnan ekki eins auðveld-
lega heimangengt til slíkra ferða
m.a. vegna erfiðleika á að fá stað-
gengil fyrir sig í styttri eða lengri
tíma auk þess sem þeir þurfa sjálfir
að fínna slíkan staðgengil.
Að lokum. Flestir heimilislæknar
telja starf sitt vera innihaldsríkt og
gefandi en það útheimtir mikla
vinnu, verulegt vinnuálag og
óreglulegan vinnutíma. Þær skyld-
ur, sem þjóðfélagið hefur lagt þeim
á herðar hafa leitt til þess, að þeir
hafa ekki getað notað orlofsréttindi
sín eða nýtt sér rétt sinn til við-
haldsmenntunar sem skyldi. Eru
heimilislæknar ef til vill van-
haldnir af kjörum sínum þrátt
fyrir allt?
Höfundur er heilsugæslulæknir
í Garðabæ.