Morgunblaðið - 13.09.1996, Qupperneq 24

24 FÖSTUDAGUR 13. SEPTEMBER 1996
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Byggðamál og
fiskveiðar í
íslenskri lögsögn
FORSETAKOSNINGAR eru ný-
afstaðnar og sýndu svo ekki verður
um villst að þjóðin sjálf á síðasta
orðið. í næstu alþingiskosningum
er þeim stjórnmálaflokki sigurinn
vís sem setur það á
oddinn að leiðrétta
misvægi atkvæða
landsmanna og af-
nema kvótabraskið.
Lánsdæmi sækóng-
anna hafa þanist enn
frekar út sökum ættar-
tengsla og vensla enda
eru þingmenn dreifbýl-
isins oft á tíðum einnig
meðeigendur í stór-
útgerð. Það er lögleysa
og siðlaust að hagræða
lögum í eigin þágu að
sitja beggja vegna
borðsins. Stórum sæ-
kvótaauðhringum
hættir iðulega til að
kúga lítil bæjarfélög í
krafti veldis síns. Hóta þeir því að
fái þeir ekki þessa eða hina fyrir-
greiðsluna, þá flytji þeir sig yfir í
annað byggðarlag sem býður betur.
Vafalaust vegur einnig þungt mikil
frændsemi í fámenniskjördæmum
og óréttlátt misvægi atkvæða
landsmanna. Þetta hefur gagngert
þau áhrif að höfuðborg íslands er
gerð pólitísk hornreka og höfð í
einangrunarkví á Alþingi þar sem
farið er með íbúa Reykjavíkur og
nágrennis sem þriðja flokks fólk
sem hefur lítil áhrif á framvindu
landsmála, hvað þá framtíð lands-
ins. En þessi hreppapólitík á íslandi
er orðinn dragbítur á allar framfar-
ir í landinu. Skyldi slík mismunun
þjóðarinnar samrýmast EES-samn-
ingnum eða mannréttindasáttmála
Sameinuðu þjóðanna? Látum reyna
á það! Kröfur þjóðarinnar eru eftir-
farandi:
- Það eru sjálfsögð mannréttindi
að atkvæði allra íslendinga hafí jafnt
vægi hvar sem þeir eru búsettir.
- Fiskveiðar í íslenskri lögsögu
verði sjálfbær atvinnugrein og reynt
verði að stemma stigu við óvistræn-
um veiðarfærum sem skaða lífríki
sjávarbotnsins.
- Þingmenn sem hagsmuni eiga
í útgerð víki sæti vegna tengsla
þegar lög eru sett um fiskveiði-
stefnu og fískveiðigjald á Alþingi
íslendinga.
- Fiskveiðigjald kosti allt rann-
sóknarstarf tengt fiskstofnum og
fiskgengd.
- Fiskveiðigjald verði nýtt til að
styrkja Landhelgisgæsluna og til
endurnýjunar eldri varðskipa. En um
borð í slíkum varðskipum yrði að-
staða fyrir hjúkrunarfólk og lækni
til aðstoðar sjómönnum okkar.
- Fiskveiðimiðstöð íslands innan
sjávarútvegsráðuneytisins verði
komið á fót og hafí það hlutverk
að stýra og sjá um úthlutun fisk-
veiðikvóta gegn sanngjörnu fisk-
veiðigjaldi svo sem 10-20% af kíló-
Óskulisti
brúðhjónanna
Gjafaþjónusta fyrir
brúðkaupið 4
(y\ SILFURBÚÐIN
\-*L/ Kringlunni 8-12 • Sími 568 9066
- Þar fœröu gjöfina -
verði (fyrir árið 1997 er áætlað að
innheimta eina krónu af hverju kílói
til Þróunarsjóðs sjávarútvegsins).
- Erlend skip sem fá leyfi til veiða
í íslenskri lögsögu greiði í leigu 30-
50% af söluverðmæti
aflans til íslenska ríkis-
ins.
- Öllum fískkvóta sé
skilað inn. Enginn hafi
leyfi til að framselja
eða leigja fiskkvóta til
annarra nema Fisk-
veiðimiðstöð íslands í
umboði íslenska lýð-
veldisins, enda umdeilt
að annað fái staðist
samkvæmt íslenskum
lögum. Haft skal til
hliðsjónar að úthlutun
fyrri ára var án endur-
gjalds og án skuldbind-
inga af hálfu ríkissjóðs.
Einnig að áhafnir fiski-
skipa og fiskvinnslan í
landi fengu ekki úthlutað aflakvóta.
Heimilt ætti að vera að innkalla og
afnema fiskkvótaleyfin án endur-
gjalds hvenær sem er.
Meginmálin eru tvö,
segir Ólöf S. Eyjólfs-
(lóttir, að leiðrétta
misvægi atkvæða og
afnema kvótabraskið.
- Að leiguúthlutun fiskkvóta sé
miðuð við höfðatölu í landsfjórðung-
um, en slíkt er þýðingarmikið til
þess að byggðarröskun verði sem
minnst svo að atvinna sé ekki flutt
burt úr sjávarplássum með vinnslu-
og kvótatilflutningi sem leiðir til
hreppaflutninga nauðugs fólks.
- Athuga ber hvort hringamynd-
anir eins og nú eru víða í uppsigl-
ingu ásamt samtvinnaðri eignar-
aðild þessara sömu aðila samrýmist
að öllu leyti samkeppnis- _og vinnu-
löggjöf EES og ITF sem íslending-
ar eru aðilar að. íslendingum virð-
ist nokkuð tamt að þverbijóta lög
þessi og sýna þá oft á tíðum ótrú-
lega rislága samfélagskennd.
íslendingar hafa verið í farar-
broddi í verndun fiskistofna og var
landhelgin færð út í 200 sjómílur
árið 1975, er flestar þjóðir voru enn
við 50 sjómílna heygarðshornið. ís-
lenska þjóðin stendur nú á krossgöt-
um þar sem fylgismenn ESB reka
stanslausan áróður fyrir fullri aðild
og Evrópusambandið bíður færis til
að sölsa undir sig fiskimiðin, íjör-
eKK þjóðarinnar. Lífsspursmál er
því að koma sanngjörnu veiðigjaldi
í höfn og stöðva sjálfskipaða kvóta-
tollheimtumenn, sem hafa tekið upp
siði nýlenduherraþjóða, áður en ís-
lenska þjóðin verður aftur eins og
rúnir hjáleigubændur fyrri alda.
Ríkissjóður stefnir nú í 12 milljarða
hallarekstur í ár samkvæmt Ríkis-
endurskoðun og heilbrigðiskerfið er
í rúst. Atvinnuleysi er orðið viðloð-
andi og fólk flýr land. Þarf nokkur
lengur að velkjast í vafa um hveijir
stjórni í raun þjóðarskútunni? Þing
landsmanna á ekki að verða hand-
bendi sækvótaauðhringa, heldur
stjórna af heilindum og horfa til
framtíðar, þá farnast íslensku þjóð-
inni vel. Forgangsmál í næstu al-
þingiskosningum er því jöfnun at-
kvæða landsmanna en þar hafa
þingmenn Reykjavíkur þarft verk
að vinna eigi höfuðborgarsvæðið sér
enn einhveija málsvara á Alþingi
og sú krafa að fiskimiðin kringum
ísland verði áfram auðlind þjóðar-
innar en ekki fárra útvaldra.
Höfundur er húsmóðir.
ÓlöfS.
Eyjólfsdóttir
Konur í musteri
réttlætisins
NU NYVERIÐ var
umfjöllun í Morgun-
blaðinu um ný húsa-
kynni Hæstaréttar. Þá
var haft eftir Haraldi
Henryssyni, forseta
Hæstaréttar, að hann
vonaðist til þess að hús-
ið geti staðið undir
sæmdarheitinu „must-
eri réttlætisins" og að
þeir sem þar starfi sýni
og sanni að svo sé. Það
er ekki annað hægt en
að taka heilshugar und-
ir þessi orð forseta
Hæstaréttar. Hæsti-
réttur á að vera útvörð-
ur réttarríkisins, hann
á að vera bústaður jafnréttis og rétt-
lætis. Spurningin er hins vegar sú,
hvort þessi æðsti dómstóll standi
undir þeim væntingum sem til hans
eru gerðar. Er Hæstiréttur íslands
musteri réttlætisins?
Gæslumenn réttlætis
ogjafnréttis
Við spurningu sem þessari er erf-
itt að finna einhlít svör, enda horfa
hugtök eins og jafnrétti og réttlæti
ekki eins við okkur öilum. Þegar
myndin sem fylgdi umræddri frétt
var skoðuð þá komu hins vegar
óneitanlega efasemdir upp í hugann
um það hvort æðsti dómstóll þjóðar-
innar gæti þjónað hlutverki sínu. Þar
er ein kona í hópi dómaranna, en
dómstóllinn er skipaður níu manns,
átta körlum og einni konu. Hvernig
stendur á því að aðeins karlar eru
valdir til starfa í musteri réttlætis-
ins? Lítur dómsmálaráðherra, sem
skipar hæstaréttardómara, svo á að
karlar séu betur fallnir til þess að
gæta réttarins en konur? Konur hafa
margar hverjar deilt harðlega á
meðferð mála sem tengjast á ein-
hvern hátt jafnrétti kvenna og karla
fyrir dómstólum landsins og sú
gagnrýni er ekki óeðli-
leg, þegar skipan
Hæstaréttar er skoðuð.
Á meðan aðeins karlar
eru skipaðir þar til
starfa er eðlilegt að
konur upplifi dómstól-
inn síður sem málsvara
réttlætis.
CEDAW-sáttmálinn
og skipun dómara
Árið 1985 fullgilti
ísland sáttmála Sam-
einuðu þjóðanna um
afnám allrar mismun-
unar gegn konum, sem
í daglegu tali gengur
undir nafninu CEDAW-
sáttmálinn. I 2. gr. hans segir m.a.:
„Aðildarríkin fordæma alla mismun-
un gagnvart konum, eru ásátt um
að framfylgja með öllum tiltækum
Hvernig stendur á því,
spyr Bryndís Hlöð-
versdóttir, að af níu
hæstaréttardómurum
er aðeins ein kona?
ráðum og án tafar stefnu sem miðar
að afnámi mismununar gagnvart
konum og takast í þessum tilgangi
á hendur, að koma á lagavernd á
réttindum kvenna á grundvelli jafn-
réttis við karla og að tryggja fyrir
lögbærum dómstólum landsins og
hjá öðrum opinberum stofnunum
raunverulega vernd til handa konum
gegn hvers konar misrétti." Stjórn-
völdum er þannig skv. sáttmálanum
skylt að grípa til aðgerða til að
tryggja jafnan rétt kvenna og karla,
ekki aðeins með löggjöf, heldur einn-
ig til að tryggja réttláta meðferð
fyrir dómstólum. Það hlýtur hver
heilvita maður að sjá að grundvöllur-
inn fyrir því að þetta sé uppfyllt,
er að konur komist líka að sjálfri
réttlætisvoginni. Ég vil því skora á
dómsmálaráðherra að hafa
CEDAW-sáttmálann í huga næst
þegar hann skipar í stöðu dómara.
Hlutverk Kvenréttinda-
félags íslands
Kvenréttindafélag íslands er
þverpólitískt félag sem vinnur að
jafnrétti kvenna og karla á öllum
sviðum þjóðlífs. Félagið hyggst
gangast fyrir sérstakri kynningu á
CEDAW-sáttmálanum á næstu
misserum en upphaf þess starfs er
landsfundur félagsins sem haldinn
verður í Hafnarborg í Hafnarfirði,
dagana 27.-28. september nk. Að-
alumíjöllunarefni fundarins verður
CEDÁW-sáttmálinn en sérstaklega
verður farið ofan í þær greinar hans
sem snúa að meðferð mála fyrir
dómstólum og konum í atvinnu-
rekstri. Bæði dóms- og félagsmála-
ráðherra hafa sýnt því áhuga að
taka þátt í kynningu félagsins á
þessum merka sáttmála, sem er
fagnaðarefni því stjórnvöld hafa
hingað til ekki sýnt honum mikinn
áhuga. Það er hins vegar mikilvægt
að frjáls félagasamtök sem vilja
vinna að jafnri stöðu kvenna og
karla í samfélaginu veiti stjórnvöld-
um aðhald við framkvæmd sáttmál-
ans, enda er hætta á að það verði
gengisfall á irinihaldi alþjóðlegra
samninga sem ísland gerist aðili að,
ef þeim er ekki fylgt eftir a_f fullri
hörku. Kvenréttindafélag Islands
hyggst taka að sér þetta eftirlitshlut-
verk gagnvart þessum tiltekna sátt-
mála, sem vissulega getur haft þýð-
ingu fyrir konur og stöðu þeirra í
samfélaginu, sé rétt á málum haldið.
Höfundur er alþing'ismaður og
formaður Kvenréttindafélags
Islands.
Bryndís
Hlöðversdóttir
Heilbrigðismálin í
hendur byggðarlaganna
NAUÐSYNLEGT er
að veita fólki sem mest
öryggi í heilbrigðismál-
um. Reynslan hefur
verið sú að hér er um
hratt vaxandi útgjaldal-
ið að ræða. Vöxturinn
virðist vera innbyggður
í kerfinu sjálfu svo ekki
verði við neitt ráðið.
Hvað veldur?
Kostnaður búinn til
Sumt af hinum aukna
kostnaði er beinlínis
búið til af stjórnvöldum
og hikað við að takast
á við þau mál sem auka
álag á heilbrigðiskerflð. Það var t.d.
ljóst að sala á áfengu öli og fjölgun
útsölustaða áfengis hlaut að hafa þau
heilsufarslegu áhrif að kostnaður í
heilbrigðiskerfínu ykist. Þar var tekin
geðþóttaákvörðun án þess að reikna
dæmið til enda. En það er nauðsyn-
legt að gera til að fá sannleikann
svart á hvítu. Það er viðurkennt að
tóbaksnotkun er mjög skaðleg heilsu
fólks. Ætla má að 300-500 manns
látist árlega um aldur fram vegna
sjúkdóma sem af neyslu ofannefndra
fíkniefna stafa. Allan kostnað við
umönnun þessa fólks ættu þeir að
bera sem neyta, selja og framleiða
þessa vöru. Ef tekið væri á þessum
málum mundi það spara marga millj-
arða króna á ári hveiju. Þar er því
verðugt forvarnarverkefni og arð-
bærara en flest annað. Að láta þetta
viðgangast með þeim afleiðingum að
sjúkt fólk kvelst á biðlistum er ekki
sæmandi siðuðu þjóðfé-
lagi. Margt fleira er
hægt að gera til að
breyta lífsmynstri fólks
til þess að draga úr heil-
brigðiskostnaði.
Fólk þarf að þekkja
kostnaðinn
Þjónustugjöld eru
ekkert til að óttast.
Tryggingar eiga að
vera fyrir hendi til að
hjálpa fólki til að
standa undir heilbrigð-
iskostnaði og endur-
greiðslur ættu að'fara
eftir efnum og ástæð-
Hver er sinnar gæfu smiður
Undirstaða góðrar heilsu er fólkið
sjálft. Það þarf að vera meðvitað og
upplýst um, hvað lifnaðarhættir og
fæðuval hefur mikil áhrif á heilsufar
og vellíðan. Þurfi að greiða fyrir
heilbrigðisþjónustu lærist fólki að
forðast sjálfskaparvítin, og heilsufar
verður betra, heilsugæslan verður
ódýrari og biðlistar verða úr sög-
unni. Samstarf heilbrigðisstétta við
almenning verður meira lifandi og
markvissara. Að þeir sem fara illa
með heilsu sína beri meiri kostnað
verður hvati til að gæta heilsunnar.
Vörur sem spilla heilsu bæti að fullu
það tjón sem þær valda. Þær ættu
því að vera í háum skattflokkum.
Vörur sem eru nauðsynlegar og holl-
ar eiga aftur á móti að vera lítið eða
ekki skattlagðar. Þá lærir hver að
Stjórn heilsugæslu, seg-
ir Páll V. Daníelsson,
þarf að vera sem næst
fólkinu sjálfu.
vera sinnar gæfusmiður í heilbrigðis-
málum. Þá þarf fólk að hafa nokkuð
fijálst val um til hvaða lækna það
leitar því sannleikurinn er sá að
besti læknirinn fyrir hvern og einn
er sá sem hann hefur trú á.
Stjórnin í heimabyggð
Stjórn heilsugæslu þarf að vera
sem næst fólkinu á hveijum stað.
Þess vegna eiga heilsugæslan og
sjúkrahúsin að vera undir stjórn
byggðarlaganna eða sjálfstæðar
stofnanir. Þó væri eðlilegt að ríkið
ætti eitt öflugt sjúkrahús. Höfuð-
borgin ætti einnig að hafa burði til
að eiga sjúkrahús sem gæti verið
það öflugt að eðlilegt aðhald skapist
og samkeppni verði um gæði og
verð þjónustunnar.
Sú staða sem nú er komin upp í
heilbrigðismálum að sameina stóru
sjúkrahúsin í eitt Ijárlagamiðstýrt
bákn er röng. Miðstýring leysir ekki
vandann. Að fólk sé ofurselt einum
vilja og einu valdi gengur ekki upp.
Slíkt vald hefur það fyrst og fremst
í för með sér að safna upp vandamál-
um, búa til biðtíma, rýra þjónustuna
og draga úr gæðum hennar.
Höfundur er viðskiptafræðingur.
Páll V. Danielsson
um.