Morgunblaðið - 09.11.1996, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 9. NÓVEMBER 1996 41
I ___________
' EINAR
PÁLSSON
+ Einar Pálsson
fæddist i
Reykjavík 10. nóv-
ember 1925. Hann
lést á heimili sínu
130. október síðast-
liðinn og fór útför
hans fram frá Dóm-
kirkjunni 8. nóvem-
ber.
Nú er genginn einn
af athyglisverðustu og
fijósömustu fræði-
. mönnum þessarar ald-
ar hér á landi. Þó nið-
urstöður hans séu um-
Ideildar er það yfir allan vafa hafíð,
að hann hefur víkkað sjóndeildar-
hring íslenskrar menningarsögu
mikið frá því sem hann hóf sínar
rannsóknir. Hann leyfðj sér að grípa
til rita, sem Háskóli íslands hafði
engan aðgang að, en voru seld í
bókabúðum í Reykjavík, þegar hann
var að alast upp. Þessi rit sögðu
Ifrá nýjustu rannsóknarniðurstöðum
í alþjóðlegri fornleifafræði, biblíu-
fræðum og Austurlandafræðum. Á
| síðustu árum eru að koma ungir
1 lærdómsmenn úr erlendum háskól-
um, sem taka margt af því sem
Einar sagði sem sjálfsagðan hlut,
vegna þess að kennararnir í útlönd-
um hafa gengið út frá sömu þekk-
ingaratriðum og Einar gerði. Sjálf-
ur var ég því aðeins móttækilegur
fyrir hugsun Einars Pálssonar, að
4 ég hafði í guðfræðinámi mínu lesið
á bókum um rannsóknir frægra vís-
1 indamanna á hugmyndaheimi
| Gamla testamentisins. Á þeim tíma
voru það fræðimenn í Uppsölum í
Svíþjóð og líka á Englandi, en þýsk-
ir fræðimenn viðurkenndu þetta
ekki og voru hinir síðastnefndu
lærimeistarar Dana og íslendinga.
Það skal tekið fram, að ég hafði
líka keypt bækur í Bókabúð KRON
í Bankastræti og í Bókaverslun
j Snæbjarnar Jónssonar — The Engl-
ish Bookshop, því á þeim tíma
- breiddist þessi vísdómur fyrst og
( fremst út frá þessum tveimur búð-
um í Reykjavík.
Fyrstu kynni mín af afrekum
Einars voru þau, að ég fór einu
sinni í Tjarnarbíó til að horfa á
myndina Hamlet með Sir Laurence
Olivier. Fyrir utan allt annað var
mynd þessi einstök að því leyti, að
hún var textasett á íslensku, svo
( að ungur áhorfandi gat haft marg-
i falt gagn af henni til náms í enskri
’ tungu og texta Matthíasar Joch-
( umssonar, en það var hann sem
settur hafði verið inn á myndina.
Sá sem vann þessa
textasetningu í þetta
allra fyrsta skipti sem
kvikmynd var með ís-
lenskum texta, var
Einar Pálsson, sem þá
var leiklistarnemi í
Englandi. Um afskipti
hans af endurreisn
Leikfélags Reykjavík-
ur hljóta aðrir að
skrifa, sem kunna þá
sögu.
Einar Pálsson virðist
hafa erft einhver „gen“
frá tveimur forfeðrum
sínum, og átti sú arf-
leifð eftir að setja mark sitt á hið
fræðilega rannsóknarstarf hans.
Þetta voru þeir séra Jón Norðmann
og ísólfur Pálsson. Sá fyrri var
frægur áhugamaður um rúnir, en
hinn síðari var annálaður uppfinn-
ingamaður í sinni sveit, ásamt því
að vera kunnáttumaður í smá-
skammtalækningum. Fræði þess-
ara forfeðra beggja útheimtu það,
að þeir hlutu að viðurkenna plat-
ónskan hugarheim fortíðarinnar
með hinu pýþagóríska ívafi, sem
allir læsir menn á gamla texta sjá
í hendi sér að var hugsun forfeðra
okkar. Hér á ég við kristinn tíma.
En Einar bætti um betur. Öll rit
hans ganga út frá því að þessi plat-
ónska hugsun um „Stórheim" og
„Örheirn" hafi líka stýrt athöfnum
heiðinna landnámsmanna.
Þessa hugsun orðaði Guðbrandur
biskup svo í þýðingu sinni á riti
eftir síra Filippus Nicolai í Ham-
borg:
„Maðurinn nefnist af náttúru-
meistaranum MIKROKOSMOS,
það er: minni heimur. Því að so sem
líkaminn og sálin eru samtengd,
so er og í nokkurn máta samteng-
ing á milli skaparans og allra hans
skepna, en ekki þó með þeim hætti
að þeir sé ein persóna. Heimurinn,
og þessi hin kringlótta bygging
himins og jarðar, hún er (til að
jafna) so sem mannsins Corpus og
líkami. Þar næst er allt mannlegt
kyn (eftir Guðs mynd og bílæti
skapað) það búa skyldi á allri jarð-
arkringlunni, það er so sem hjartað
í þessum líkama. Framarmeir þá
eru englar Guðs so sem Spiritus
Vitales Corporis, lifandi andar eða
hræringar líkamans í blóðinu og
öllum líkamans liðum og limum.
En Guð hann er so sem sálin í
þessum líkama, stýrir hönum og
stjórnar, og uppfyllir hann allan. Á
þessu hefur sá heiðni Virgilius
haft nökkurn skilning, þar hann
MINNINGAR
so skrifar: Guð er einn Andi, sá
skapað hefur himin og jörð, sól,
tungl og stjörnur, og hann uppfyll-
ir hið innra allan himininn og jörð-
ina etcet.“
Þessa grunnhugsun yfirfærir
Einar Pálsson á heiðni og kristni.
Fræðimenn vita, að þessi platónska
grunnhugsun hefur verið grund-
völlur musteris og kirkjubygginga
um víða veröld. Sumir þeirra, og
þar á meðal Einar Pálsson, vilja
meina að landnám manna á nýjum
stað hafi hafist með helgiathöfn,
sem yfirfærði mynd mannsins eða
guðsins á landið, svo það yrði frjó-
samt. Eftir því sem árin hafa liðið
hafa komið út eftir Einar fimmtán
stórar bækur, sem fjalla um það
hvernig þessi hugsun birtist í fjölda
íslenskra fornrita: Njálu, Hrafn-
kötlu, Egilssögu o.fl. Líka í kirkjum
eins og í Flórens, Skálholti og Pét-
urskirkjunni í Róm. Landshlutum
eins og Þingvöllum, Landeyjum og
Jótlandi. Það mætti æra óstöðugan
að telja allt upp, sem hann íjallar
á sínum rúmlega 4.000 blaðsíðum.
Svo er mér sagt að á leiðinni sé
sextánda bókin, sem fjalla skal um
Njálufræði hans á ensku. Þá hefur
honum tekist að fylla tölu litla „fú-
þarksins" eða rúnaraðarinnar.
Það er framtíðarinnar að skera
úr um það, hvaða hugmyndir Ein-
ars eiga sér framtíðarlíf fyrir hönd-
um. Mikilvægustu grunnhugmyndir
Einars í fræðunum eru hugmyndir
hans um konungs-hugtakið, tíma-
hugtakið og kven-hugtakið. Allar
bækur hans birta mismunandi til-
brigði af þessum hugmyndum, sem
hann vill meina að Islendingar til
forna hafi kunnað skil á. Rök hans
voru sótt í trúarbragðafræðilegar
og menningarsögulegar rannsóknir,
og hefur mörgum íslenskufræðing-
um þótt þau rök skrítin. Nú fyrir
nokkrum dögum sá ég þó, að ung-
um manni hefur tekist „með láði“
að telja kennurum sínum trú um
þá furðuhluti, að íslendingar á
Sturlungaöld hafi verið svo upp-
teknir af hugmyndum um konung-
dæmi, að þeir hafi beinlínis óskað
eftir því að komast undir norskt
konungsvald. (Viðtal í helgarblaði
DV). Þetta er merki um nýja tíma,
því svona lagað hefði verið óhugs-
andi fyrir 30 árum, þegar Einar
Pálsson kom fyrst fram með hug-
myndir sínar.
Kolbeinn Þorleifsson.
Kveðja frá Leikfélagi
Reykjavíkur
Einar Pálsson kom til starfa hjá
Leikfélagi Reykjavíkur á örlaga-
stundu í sögu félagsins. Hann hafði
tekið þátt í menntaskólaleikjum og
síðan stundað leiklistarnám í Lond-
on en lék sitt fyrsta stóra hlutverk,
Mosca í Volpone, hjá Leikfélaginu
1949. Við endurskipulagningu
Leikfélagsins eftir opnun Þjóðleik-
hússins var Einar í þeirri forystu-
sveit sem leiddi félagið inn á nýja
framfarabraut. Hann var formaður
félagsins 1950-53, fyrstu þijú árin
eftir að ráðin voru þau ráð að hlut-
verki félagsins væri ekki lokið með
tilkomu Þjóðleikhússins. Veturinn
1950-51 réðst Gunnar Róbertsson
Hansen til félagsins sem leikstjóri
og undir handleiðslu hans starfaði
hópur ungra hæfileikaríkra leikara.
Auk Einars léku þá hjá félaginu
m.a. Steindór Hjörleifsson, Gunnar
Eyjólfsson, Rúrik Haraldsson, Erna
Sigurleifsdóttir, Katrín Thors, Guð-
björg Þorbjarnardóttir, Bryndís
Pétursdóttir, Árni Tryggvason og
Gísli Halldórsson svo aðeins nokkr-
ir séu nefndir. En einnig tóku þátt
í þessu uppbyggingarstarfi eldri
leikarar: Alfreð Andrésson, Sigrún
Magnúsdóttir, Auróra Halldórsdótt-
ir, Emilía Borg, Wilhelm Norðfjörð,
Inga Laxness, Edda Kvaran, að
ógleymdum Þorsteini Ö. Stephen-
sen og Brynjólfi Jóhannessyni.
Einar var einnig afkastamikill
leikstjóri á þessum árum og undir
forystu hans sýndi Leikfélagið t.d.
þá djörfung að frumflytja haustið
1952 ballettinn Ólaf Liljurós eftir
Sigríði Ármann og Jórunni Viðar
og óperuna Miðilinn eftir Menotti í
leikstjórn Einars. í formannstíð
Einars rak Leikfélag Reykjavíkur
leiklistarskóla sem var kvöldskóli
og undanfari Leiklistarskóla Leikfé-
lags Reykjavíkur sem starfaði ára-
tuginn næsta á eftir. í þessum skóla
voru ýmsir sem síðar áttu eftir að
láta að sér kveða í listalífi landsins
og öðrum störfum, t.d. leikkonurnar
Helga Valtýsdóttir og Helga Bach-
mann, Jóhann Pálsson leikari og
síðar garðyrkjustjóri Reykjavíkur,
Vilborg Dagbjartsdóttir skáldkona
og Sveinn Einarsson leikstjóri og
rithöfundur.
Og enn kom Einar við sögu Leik-
félagsins svo athygli vakti vorið
1964, á listahátið sem Bandalag
íslenskra listamanna stóð fyrir, er
frumfluttur var einþáttungur hans
Brunnir Kolskógar við tónlist föður
hans dr. Páls ísólfssonar. Þó að
Einar Pálsson hafí síðar kosið sér
meginlífsstarf á öðrum sviðum má
ljóst vera af því sem hér hefur ver-
ið rakið að hlutur hans í sögu Leik-
félags Reykjavíkur er mikill og
merkilegur. Því er hann að leiðar-
lokum kvaddur með virðingu og
þökk. Leikfélag Reykjavíkur sendir
eiginkonu hans, börnum og öðrum
aðstandendum innilegar samúðar-
kveðjur.
Sigurður Karlsson.
Elsku afi, á kveðjustundinni leita
margar minningar á hugann.
Þú kenndir mér að meta svo
margt. Landslagið stórbrotna í fjör-
unni á Stokkseyri. Allar gönguferð-
irnar sem við fórum til að finna
fallega steina, og alltaf fannst þú
þá sem voru fallegastir.
Og þegar ég kom í heimsókn á
Sólvallagötu og þú sast við skriftir
þá fékk ég að trufla í eina mínútu
til að smella á þig kossi. Svo beið
ég þar til þú varst búinn því þá
vissi ég að þú mundir kalla til ömmu
að þú ætlaðir út að anda. Þá dreif
ég mig í skóna svo ég gæti lætt
litlu hendinni minni í þína stóru og
traustu og labbað með þér niður
Sólvallagötuna og niður í fjöru og
þar sátum við og ræddum landsins
gagn og nauðsynjar. Þá var heim-
sóknin fullkomin.
Þegar ég eltist og fór í sveit þá
komuð þið amma að heimsækja
mig og buðuð mér í bíltúr. Og oftar
en ekki var farið í Fljótshlíðina þar
sem þú hafðir verið kúarektor sem
strákur. Við amma sátum í veg-
kantinum og hlustuðum á sögurnar
þínar. Frásagnarstíllinn þinn var
einstakur.
Þú hafðir þannig áhrif að maður
vildi alltaf heyra hvað þú hefðir að
segja. Og ekki að ástæðulausu, því
fróðari og skemmtilegri afa er vart
hægt að hugsa sér.
Elsku afi, með miklum söknuði
en jafnframt miklu þakklæti kveð
ég þig-
Margs er að minnast,
margt er hér að þakka.
Guði sé lof fyrir liðna tíð.
Margs er að minnast,
margs er að sakna.
Guð þerri tregatárin strið.
(V. Briem.)
• Fleirí minningargreinar um
Einar Pálsson bíða birtingar og
munu birtast í blaðinu næstu
daga.
Handrit afmælis- og minningargreina skulu vera vel frá gengin, vélrituð eða tölvu-
sett. Sé handrit tölvusett er æskilegt, að disklingur fylgi útprentuninni. Auðveldust
er móttaka svokallaðra ASCII-skráa, öðru nafni DOS-textaskrár. Ritvinnslukerfin
Word og Wordperfect eru einnig auðveld í úrvinnslu. Senda má greinar til blaðsins
í bréfasíma 5691115, eða á netfang þess Mbl@centrum.is en nánari upplýsingar
þar um má lesa á heimasíðum. Það eru vinsamleg tilmæli að lengd greina fari ekki
yfir eina örk A-4 miðað við meðallínubil og hæfilega línulengd — eða 2.200 slög.
Höfundar eru beðnir að hafa skirnarnöfn sín en ekki stuttnefni undir greinunum.
<
i
(
<
(
<
Rekstrar- og viðskiptanám
Endurmenntunarstofnun Háskóla íslands
þriggja missera nám með starfi - hefst í febrúar 1997
Endurmenntunarstofnun býður fólki með reynslu í rekstri og stjórnun upp á hagnýtt og
heildstætt nám í helstu viðskiptagreinum. Námið hafa nú þegar stundað á fimmta
hundrað stjórnendur úr einkafyrirtækjum og stofnunum. Nemendur eru flestir fólk með
viðamikla stjórnunarreynslu sem gera miklar kröfur um hagnýtt gildi og fræðilega
undirstöðu námsins. Ávallt komast færri að en vilja. Tveggja missera framhaldsnám með
sama sniði stendur til boða annað hvert ár.
Inntökuskilyrði: Teknir eru inn 32 nemendur. Forgang hafa þeir sem lokið hafa
háskólanámi, en einnig er tekið inn fólk með stúdentspróf eða sambærilega menntun
sem hefur töluverða reynslu í rekstri og stjórnun.
Helstu þættir námsins: Rekstrarhagfræði, reikningshald og skattskil, fjármálastjórn,
stjórnun og skipulag, starfsmannastjórnun, upplýsingatækni í rekstri og stjórnun,
framleiðslustjórnun, markaðs- og sölufræði, réttarreglur og viðskiptaréttur, þjóðhagfræði
og haglýsing og stefnumótun.
Kennslutimi er að meðaltali 120 klst. á hverju misseri auk heimavinnu. Námið er alls
360 klst. sem samsvarar 18 einingum á háskólastigi. Nemendur taka próf og fa prófskírteini
að námi loknu.
Kennarar m.a.:
Bjarni Þór Óskarsson, hdl. og adjúnkt HÍ.
Gísli S. Arason, rekstrarráðgjafi og lektor HÍ.
Guðmundur Ólafsson, hagfræðingur, lektor HÍ.
Magnús Pálsson, viðskiptafræðingur og rekstrarráðgjafi.
Páll Jensson, prófessor, verkfræðideild HÍ.
Stefán Svavarsson, dósent, viðskiptadeild HÍ.
Þórður S. Óskarsson, vinnusálfræðingur Sinnu hf.
Stjórn námsins skipa þrír háskólakennarar, þeir Logi Jónsson, dósent, fulltrúi
Endurmenntunarstofnunar HÍ, Stefán Svavarsson, dósent, fúlltrúi viðskipta- og
hagfræðideildar HÍ og Pétur Maack, prófessor, fulltrúi verkfræðideildar HÍ.
Næsti hópur hefur nám í febrúar 1997.
Verð fy rir hvert misseri er 72.000 kr.
Umsóknarfrestur og upplýsingar um námið, og umsóknareyðublöð fást hjá:
Endurmenntunarstofnun Háskóla íslands
Tæknigarði, Dunhaga 5, 107 Reykjavík,
slmi 525 4923. Fax. 525 4080. Netfang: endurm@rhi.hi.is
*