Morgunblaðið - 13.12.1996, Qupperneq 30

30 FÖSTUDAGUR 13. DESEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Saknaðarljóð
Morgunblaðið/Golli
GUNNAR Kvaran og Selma Guðmundsdóttir leika tuttugu
saknaðarljóð á diski sínum, Elegíu.
ELEGÍA heitir nýútkominn hljóm-
diskur sem inniheldur tuttugu
saknaðarljóð fyrir selló og píanó
en flytjendur á diskinum eru Gunn-
ar Kvaran og Selma Guðmunds-
dóttir.
„Ég missti son minn fyrir tveim-
ur árum,“ segir Selma Guðmunds-
dóttir um tilkomu þessa disks, „það
var óbærilegur missir og eiginlega
langaði mig ekki til að spila neitt
aftur. En síðan kom þessi hugsun
til mín að gera þennan disk sem
eins konar kveðju, kannski ekki til
að tjá sorg mína heldur til að
umvefja minningu sonar míns hlýju
og fegurð. Lögin eru valin með
þetta í huga; þetta er mjög falleg
og mild tónlist, hlý og róleg. Hún
er bæði styrkjandi og huggandi og
ætti því að höfða til allra næmra
sálna. Fegurð í hvaða formi sem
hún birtist, ekki síst í tónlist, fær-
ir fólki bæði styrk og huggun.“
Innri kraftur
og innri kyrrð
Orðið elegía er komið úr grísku
og hefur fengið merkinguna sakn-
aðarljóð í íslensku. í stuttri umfjöll-
un í disksbæklingi segir Halldór
Hansen: „Söknuðurinn hefur orðið
innblástur margra skapandi lista-
manna, hvort sem þeir tjá sig í
orðum, tónum, litum eða formi.
Engum er söknuður með öllu
ókunnugur og því höfðar tjáning
hans til alls, sem lifir og man.
Þess vegna hitta lögin á þessari
geislaplötu beint í mark. Þau eiga
það sameiginlegt að vera hæglát
og innhverf tónaljóð með trega-
blöndnum undirtóni, en blær lag-
anna er þó afar ólíkur."
Gunnar Kvaran tekur undir það
með Selmu að tónlistin geti hjálpað
fólki á erfiðum stundum. „Það er
mikill kraftur í tónlistinni, innri
kraftur sem alltaf er hægt að leita
til. Tónlistin getur líka tjáð það sem
ekki verður sagt með orðum og
talar þannig beint til tilfinninga
fólks. Ég vona að þessi diskur
geti hjálpað einhverjum við að
finna innri kyrrð því hraðinn og
spennan í þjóðfélaginu eru svo
mikil og áreitið gegndarlaust.“
Talar skýrt til
mannssálarinnar
Lögin á diskinum eru bæði eftir
innlenda og erlenda höfunda, öll
eru þau stutt og aðgengileg og
mörg hver vel þekkt, svo sem Lita-
nei og Nacht und Traume eftir
Franz Schubert, Nótt eftir Árna
Thorsteinsson og Ave Maria eftir
Bach-Gounod. Selma og Gunnar
segja að það hafi tekið þau dálítinn
tíma að komast að niðurstöðu um
lagavalið en þau væru bæði afar
sátt við diskinn eins og hann er.
Selma segir að hún hefði ekki
getað verið heppnari með sam-
starfsmann. „Gunnar er frábær
tónlistarmaður og svo er sellóið
líka svo sérstakt hljóðfæri, hefur
þessa hlýju og mildi sem ég var
að leita að. Sellóið er sennilega það
hljóðfæri sem talar skýrast til
mannssálarinnar. “
Sérstakt samstarf
Gunnar segir að samstarf þeirra
Selmu við þennan disk hafi verið
mjög sérstakt. „Undirbúningurinn
stóð lengi. Við lékum lögin á tón-
leikum víða um land og fengum
þannig reynslu við flutning þeirra.
Síðan gengu upptökumar sjálfar
eins og í sögu. Það ríkti mjög sér-
stakt og gott andrúmsloft á meðan
þær stóðu; ég held mér hafi aldrei
liðið jafn vel við upptökur og á
þessum diski.“ Selma tekur undir
með Gunnari og segir að það megi
að stórum hluta þakka upptöku-
stjórunum, Bjarna Rúnari Bjarna-
syni og Hreini Valdimarssyni, hvað
upptökurnar gengu vel. „Það skipt-
ir gríðarlega miklu máli að viðmót
þessara fagmanna sé gott og hlýtt
á meðan verið er að taka upp tón-
list því flytjendur eru undir miklu
álagi og þurfa því gott andrúms-
loft til að geta gert vel.“
Englar eru
engir stílistar
Wislawa Szymborska er skelfingu
lostin yfir nýfenginni frægð
PÓLSKA skáldkonan Wislawa
Szymborska hefur heillað Svía
upp úr skónum. Við afhendingu
Nóbelsverðlaunanna fyrr í vik-
unni virtist hún feimin og telpu-
leg, lítillát og heillandi. Í viðtölum
sem birst hafa við hana hefur hún
haldið fast um handtösku sína
og sagst skelfingu lostin yfir
hinni nýfengnu frægð.
Blaðamaður Svenska dagblad-
et lýsir henni sem heimsdömu,
sem sé þægilegt að vera nálægt
en erfitt að spyija spurninga.
Szymborska er af junkera-ætt-
um en afí hennar var sendur í
fangabúðir í Síberíu vegna and-
stöðu sinnar við Rússakeisara um
miðja síðustu öld. Faðir hennar
var búfræðingur og ráðsmaður,
víðlesinn maður sem gaman var
að ræða við. Móðirin sá um að
dótturina skorti ekkert í verald-
legum skilningi. „Ég var ekkert
sérstaklega tilfinninganæmt
bam, teiknaði menn í líki kýk-
lópa. Hvort augað er hinu líkt
og hví að endurtaka sig,“ segir
Szymborska.
Hún kveðst muna lítið úr barn-
æsku sinni og hafa tilhneigingu
til að breyta endurminningunum.
Dæmi um það sé kvikmynd eftir
Bunuel sem hún sá fyrir löngu,
um gamla, ljóta og skítuga konu
sem hafi saumað út ægifagrar
myndir í slitna treyju. Þetta hafi
haft geysileg áhrif á sig en þegar
Szymborska sá myndina aftur
fyrir skömmu, áttaði hún sig á
því að konan var ung og falleg
og lyfti útsaumuðu brúðarslörinu
upp að auganu. Hún gerir enga
tilraun til að útskýra þessa sér-
HÚN lærði að lesa fjögurra
ára og fór þá að skrifa Ijóð
sem hún seldi foreldrunum.
kennilegu og táknrænu umbreyt-
ingu.
Szymborska lærði að lesa fjög-
urra ára og fór að yrkja um svip-
að leyti. „Ég leit á ljóðin sem
söluvöru, seldi foreldrum mínum
þau ... Svo fór ég að lesa, las
allt, því vitneskjan er svo mikil-
væg. Bækur gera mig hæfa til
að taka þátt í veröldinni."
Szymorska segir að skáld þurfí
ekki endilega að vera góð mann-
eskja. „Englar eru engir stílistar.
Sjáið bara Opinberunarbókina.
En skáld á að reyna að sjá sjálft
sig eins og það er. Maður getur
gert þá kröfu til ljóðskálds að það
sé sjálfu sér gramt.“
Nýjar bækur
Af silunga-
og laxaslóðum
ÍSLENSKA stangaveiðiár-
bókin kemur út í annað sinn
og heitir nú Af silunga- og
laxaslóðum - íslenska
stangaveiðiárbókin 1996.
Bók þessi er arftaki árbók-
arinnar sem hóf göngu sína
1988. Höfundur og ritstjóri
er Guðmundur Guðjónsson
blaðamaður sem hefur séð
um stangaveiðiskrif Morg-
unblaðsins um árabil. Guð-
mundur var einn annar
tveggja ritstjóra upphaflegu árbók-
arinnar og hefur því séð um rit-
stjóm stangaveiðiárbóka í níu ár.
„Þetta er árbók með tilheyrandi
tölum og fléttum. En bókin er einn-
ig annað og meira. Þessi bók er einn-
ig ætluð sem skemmtilestur fyrir
alla áhugamenn um stangaveiði. í
bókinni eru fleiri veiðisög-
ur en nokkru sinni fyrr og
eru flestar að finna und-
irnýjum kaflatitli, „Hvað
bar hæst?“, en þar greina
nafngreindir og ónafn-
greindir veiðimenn, reynd-
ir og lítt reyndir, frá því
sem minnisstæðast er frá
sumrinu," segir í kynn-
ingu.
Meðal efnis er kafli um
sjóbirtingsrannsóknir og
annar um það umdeilda fyrirbæri
„veiða-sleppa“. Þá er tæmandi út-
tekt á veiðisumrinu á ensku og birt-
ur er „lárviðarsveigslisti" Orra Vig-
fússonar og Laxakvótasjóðs hans.
Einnig er að fínna ítarlega kynningu
á SVFR á starfsemi félagsins.
Útgefandi er Sjónarrönd.
Guðmundur
Guðjónsson
2 íþjónustan
Leirlist Handunnin gjafa og jólakort
Vatnslitamyndir Kertastjakar úr íslenskum steini og járni
Olíumálverk Myndlistarvörur á hagstæðu verði
Glerlist Myndvarpar f/ljósmyndir og
Skúlptúrar Skartgripir Myndlistarsýningar ^fjstþjónustan
Hverflsgötu 105 2. hæð • Sími 561 2866 Opið virka daga frá 12-18 og um helgar frá 14-18 • Lokað á mánudögum.
Aðventustund á
Bessastöðum
TÖNLIST
Bcssastaðakirkja
KAMMERTÓNLEIKAR
Bachsveitin í Skálholti flutti jóla-
sálma í raddsetningu eftir Hans Leo
Hassler og J.S. Bach. og kammer-
verk eftir Cazzati, Telemann og Bi-
ber. Þriðjudagurinn 10. desember,
1996.
AÐVENTUTÓNLEIKAR
Dægradvalar, er yfirskrift að-
ventutónleika, sem Bachsveitin í
Skálholti hélt í Bessastaðakirkju
sl. þriðjudagskvöld. Tónleikarnir
hófust á því að leiknar voru tvær
raddsetningar á sálminum In dulce
jubilo (Sjá himins opnast hlið),
fyrst eftir Hans Leo Hassler
(1564-16129) og þá J.S. Bach.
Það var 100 ára munur á þessum
raddsetningum en Hassler var
merkilegt tónskáld, er auk þess
að læra hjá föður sínum, Isaak
Hassler (1530—91) stundaði hann
framhaldsnám hjá Andrea Gabrieli
og þess vegna var tónmál hans oft
á tíðum mjög ítalskt, sérstaklega
í madrigölunum. Tveir bræður
hans, Kaspar (1562-1618) og Jak-
ob (1569-1622) voru báðir orgel-
leikarar og tónskáld.
Fyrsta verkið var „La Ghisigli-
era“, eins konar konsert eftir
Maurizio Cazzati (1620-77), ít-
alskan orgelleikara og tónskáld,
er starfaði við miklar vinsældir í
Mantua, Ferrara og Bologna. Það
sem einkennir mörg barokkverk,
sérstaklega framan af, er slök
formskipan og er tvenndarformið
nær alls ráðandi og ávallt unnið
aðeins úr einu stefi. Konsert þessi
er áheyrilegt verk, svolítið laus í
formi og var þokkalega fluttur.
Annað verkið á efnisskránni var
sónata í A-dúr, eftir Telemann,
skemmtilegt verk, sem var ágæt-
lega leikið.
Jólasálmurinn af „Himnum ofan
boðskap ber“, var leikinn í radd-
setningum eftir Hassler og Bach
en á eftir var sónata nr. 12, eftir
Heinrich Ignaz Franz von Biber
(1644-1704), en hann starfaði hjá
erkibiskupnum I Salzburg, 75
árum á undan Mozart og var fræg-
ur fiðlari og tónskáld. Sónata Bi-
bers er skemmtilega verk og var
nokkuð vel flutt. Tónleikunum lauk
með „La Lyra“, svítu fyrir kamm-
ersveit eftir Telemann. Svítan ber
heiti sitt af fjórða kaflanum, La
Vielle, en þetta er einnig nafn á
Hurdy-gurdy (organistrum), sem
er hjólfiðla. Haydn samdi 5 duo-
konserta fyrir tvö hurdy-gurdy og
til eru tilraunaverk eftir önnur tón-
skáld, fyrir þetta skýtna hljóðfæri.
Raddsetning kaflans byggir á sí-
felldum „bordúnleik" á meðan 1.
fiðla leikur hurdy-gurdy stefið.
Margt var vel gert í þessu verki
en flytjendur, sem allir léku á bar-
okkstrengjahljóðfæri, voru Rut
Ingólfsdóttir og Lilja Hjaltadóttir,
er skiptust á að leika 1. fiðlu, Sarah
Buckley á lágfiðlu, Sigurður á selló
og Helga Ingólfsdóttir sembal.
Samkvæmt venju eru tveir
menúettar (I og II), sem voru leikn-
ir sem sjálfstæðir kaflar. Nú var
sá fyrsti endurtekinn og einnig í
Bourrée I, sem líklega var ekki
ætlan tónskáldsins. Endurtekning-
in á menúett I (og bourrée og
gavott þáttum) varð upphaf á nýju
tónformi. Menúett II, varð að
millikafla, oft andstæðum menúett
I, að tónskipan og í annari tónteg-
und. Um síðir nefnt var hann
nefndur „trío“. þannig að til varð
tveggja stefja verk í A-B-A formi.
Þetta var alger nýjung, miðað við
eins stefja tvenndarformið, sem
var nær alls ráðandi í barokkinni
og þessi nýja formskipan (menúett
og tríó) var fullmótuð við lok bar-
okktímans og tengdist síðan sónöt-
um og sinfóníum klassíska tímans.
Flutningur Bachsveitarinnar var
um margt góður, sérstaklega í
A-dúr sónötu Telemanns og Biber-
sónötunni. Tónleikunum lauk með
því að tónleikagestir, sungu með
Bachsveitinni, jólasálminn Nóttin
var sú ágæt ein eftir Sigvalda
Kaldalóns og Einar Sigurðsson frá
Heydölum og lauk þar með fal-
legri aðventustund í litlu kirkjunni
á Bessastöðum.
Jón Ásgeirsson