Morgunblaðið - 28.12.1996, Blaðsíða 32

32 LAUGARDAGUR 28. DESEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Næturgaman
MYNDLIST
Gallcrí Ilorniö,
Hafnarstræti
MÁLVERK
Elín Magnúsdóttir. Opið kl. 14-18
alla dagatil 30. desember; aðgangur
ókeypis.
KYNHVÖTIN er ein sterkasta
eigind allra lifandi vera, og þar er
maðurinn engin undantekning. Sið-
menning aldanna hefur ekki síst
falist í því að temja þessa óútreikn-
anlegu og dýrslegu hvöt, og veita
henni í þá farvegi sem þjóðfélagið
hefur getað sætt sig við hveiju sinni
- oftast á þeim grunni fjölskyldu-
mynsturs sem hefur notið blessunar
ríkjandi trúarbragða. Þannig hefur
henni verið vísað í þagnargildi
einkalífsins, sem erfitt er að fjalla
um á opinberum vettvangi án þess
að misbjóða ríkjandi siðferðisvitund
þjóðfélagsins.
Vegna þessa hefur umfjöllun list-
arinnar um kynhvötina í gegnum
aldirnar að mestu verið takmörkuð
við tilvísanir í goðsagnir, þar sem
líkamlegri fegurð og glæsileika hef-
ur verið lyft á stall. Einstaka lista-
menn hafa tekið þessi viðfangsefni
upp á sína arma öðrum fremur og
skapað af þeim litríka og léttleik-
andi myndheima sem allir ættu að
geta haft ánægju af.
Elín Magnúsdóttir hefur verið
áhugasöm um þessi efni og nægir
þar að nefna sýningar hennar á
erótískum myndefnum í Gallerí einn
einn og Galleríi Sævars Karls á síð-
ustu árum. Listakonan hefur um
nokkurt skeið búið í Englandi, en
er nú komin heim með sýningu, sem
hún hefur gefíð yfirskrift sem er
mjögí anda viðfangsefnisins: „Næt-
ur til þess að njóta.“
Hér er ekki verið að fjalla um
eitt af því sem gefur lífinu gildi og
á hug okkar allra í raun, eins og
listakonan bendir á í fáeinum inn-
gangsorðum:
„Allir eru að gera það sama alls
staðar. Láta sig dreyma um ástina
einu og sönnu. Þú eltist við mig og
ég við þig. Erótíkin liggur í loftinu,
mjúkar línur, ljúfir litir, seiðandi
tónlist. Hönd þín smýgur undir föt-
in. Sér í bert. Hvernig er þessi til-
finning?"
Tilfinningin sem geislar af mynd-
um Elínar er fyrst og fremst gleði
og kátína yfir þeirri lífsfyllingu, sem
felst í kynhvötinni. Myndirnar á
veggjunum skipta tugum og lýsa
allar af þeirri holdlegu ást sem fylg-
ir kynhvötinni; hér er að finna dað-
ur, losta og munúð fremur en ör-
lagaþrungnar ástarjátningar eða
skáldlegar líkingar. Það er hin lík-
amlega ást sem ræður blygðunar-
laust ríkjum og afsökun hinna and-
legu tengsla er óþörf.
Sem fyrr nýtur myndsýn lista-
konunnar sín best í fjölda smærri
vatnslitamynda, þar sem ímyndirn-
ar eru hvað hreinastar og litadýrðin
og erótíkin í góðu jafnvægi. í stærri
vatnslitamyndum er líkt og formin
leysist upp í skrúðinni og nái því
ekki sama styrk, þótt munúðin sé
til staðar í ríkum mæli. Nokkrar
akrýlmyndir virðast ekki ná fram
sama léttleika, þar sem litirnir
verða helst til sterkir og formin
stöð í þessum miðli. Olíumálverkin
eru hins vegar skemmtileg viðbót
við það sem listakonan hefur verið
að sýna og er einkum athyglisvert
að sjá á hvern hátt gylltir litir koma
inn í þessar myndir, sem allar eru
láréttar í forminu eins og myndefn-
ið kallar á.
Þessi sýning Elínar fylgir í kjöl-
far „Sófa og svefnherbergis-
mynda“, sem hún sýndi fyrir rúm-
um tveimur árum og eru vissulega
veisla fyrir augað, eins og kynning
sýningarinnar gefur til kynna. Megi
sem flestir njóta.
Eiríkur Þorláksson
ISLENSKT MAL
BRANDUR hét maður fjölkunn-
ugur, og er hann lést, var ekki
heiglum hent að sauma að líki
hans. Fylgdi því manntjón. Nú
segir í Þjóðsögum Jóns Arna-
sonar:
„Vildi þá enginn ráðast til að
sauma það eftir var nema dóttir
Brands, gjafvaxta mey allrösk-
leg, er sagt er að Guðrún héti.
Saumaði hún allt á ristar niður
og mælti: „Hvað ætli mér verði
nú að sök?“ Þá mælti líkið: „Þú
ert ekki búin að bíta úr nálinni
ennþá!“ Hún mælti: „Þá skal
slíta, en ei bíta, helvízkur!“ og
stakk þegar nálinni í iljar hon-
um.“
Orðtakið að bíta úr nálinni
táknaði því lok saumaskapar,
og út frá því að hafa lokið hveiju
sem var. Að vera ekki búinn
að bíta úr nálinni fór að merkja
að eiga eftir að kenna á (illum)
afleiðingum einhvers. „Þú ert
nú ekki búinn að bíta úr nálinni
með þetta," sagði maður nokkur
hlakkandi og átti við að sá, sem
við var talað, ætti eftir að fá
að kenna á einhveiju vondu.
Nú er að segja frá Ævari
Hjartarsyni á Akureyri. Hann
kom að máli við mig og hafði
heyrt undarlega til orða tekið í
útvarpsviðtali. Kona nokkur
hafði sagt sem svo, að menn
væru ekki búnir að „bíta úr
tönnunum" með .náttúruhamf-
arirnar í Vatnajökli. Auðvitað
bíta menn með tönnunum, en
varla úr þeim. Kannski hefur
orðasambandið að stinga úr
tönnunum fipað fyrir konunni.
★
En nú skulum við líta aðeins
betur á orðið tönn, en það er
að sumu leyti merkilegt. Rétt
er að rifja upp að indóger-
manskt p, t, t breyttist í germ-
önskum málum í f, þ, h og
stundum meira í framhaldi af
því.
Tönn er í latínu dens, genitiv-
us (eignarfall) dentis, og er þá
komið ansi nærri enska orðinu
dentist = tannlæknir. Það er
nefnilega tökuorð, en fór ekki
hljóðfærsluleiðina svokölluðu.
Engilsaxar fóru þá leið líka og
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
881. þáttur
eiga því orðið tooth og um af-
brigðilegar dýratennur tusk,
sbr. ísl. kvikindisheitið Rata-
toskur („Nagtanni").
Tönn heitir á grísku odon,
flt. odontos, enda voru tann-
læknanemar til skamms tíma
hér á landi titlaðir stud.odont.
Gotneska sú, sem varðveist
hefur á bókum, er ærið forn,
og þar heitir tönnin tunþus, og
þarna sést hljóðfærslan (bæði
d>t og t>þ) mjög greinilega,
en sérhljóðin e og u stilla sér í
3. hljóðskiptaröð.
Það nþ, sem sést í gotnesk-
unni, hefur samlagast í nn í
tönn, en þar var rótarsérhljóðið
a sem fyllir upp í 3. hljóðskipta-
röð. Það hefur tekið u-hljóð-
varpi, en er hins vegar óhljóð-
verpt í flt. tannir og með i-
hljóðv. í algengustu fleirtölu-
gerðinni tennur(<tennr) með
innskoti. Þá erum við búin að
fá tvenns konar fleirtölu af
tönn, en málinu er aldeilis ekki
lokið.
Til er líka fleirtalan tönnur,
sbr. hönd-höndur, og svo var
til endingarlaus mynd. margar
tenn.
Enn er þess að geta að til er
séríslensk hljóðbreyting, ófull-
komin samlögun, sem t.d.
breytir nn í ð á undan r-i. Sjá
mannr>maðr(>maður). Þá
verður tennr að teðr, en oftast
bjargaði u-innskot fleirtölunni
frá þessum leiðindum.
Samtals höfum við nú fengið
fimm fleirtölumyndir af orðinu
tönn, og ætli það sé ekki met.
Ég held við verðum að fara að
snúa okkur að bundnu máli til
þess að bijóta ekki í okkur tenn-
urnar í þessu hraungrýti hér að
framan. Bjarni Thorarensen
kvað um öfundina:
Mörður týndi tönnum,
til það kom af því,
hann beit í bak á mönnum
svo beini festi í;
þó er gemlan eptir ein,
það er sú hola höggormstönn,
helzt sem vinnur mein.
★
Enn skal áréttað mikilvægi
þess að skilja að broddstafi og
óbrydda í stafrófsröð. Ekki er
ýkja langt síðan þjóðskráin
hafði ekki broddstafi, eða má
segja að þar hafi menn ekki
„gengið við broddstaf“. Jó-
hannes úr Kötlum blessaður
sagði á sínu skemmtilega
myndhverfa máli, að forfeður
okkar hefðu klofið þrá sína í
stuðla og gengið til sauða við
höfuðstaf.
En nú er þjóðskráin fyrir
nokkru í réttu horfi, og er slíkt
grundvallaratriði. Það er hreint
ekki sama hvort karlmaður heit-
ir Pall eða Páll, Hunn eða
Húnn, Barður eða Bárður. Og
því síður er sama hvort kona
heitir Runa eða Rúna, Bara eða
Bára, Asný eða Asny. Síðast
talda nafnið var stundum skráð
„Asni“ í gömlum skjölum. (Þetta
mættu þeir líka hugleiða sem
vilja útmá y og hirða lítt um
rétta stafrófsröð.)
Nú er líka raðað rétt í síma-
skrána og mörg önnur undir-
stöðurit, eins og Nöfn Islend-
inga, Orðastað og Merg máls-
ins, svo fáein dæmi séu tekin.
En því miður er þetta á hinn
veginn í nokkrum orðabókum,
t.d. sjálfri Orðabók Menning-
arsjóðs.
★
Létt og barnaleg spurning:
Hvað heitir púkasamkoma öðru
nafni?
★
Nikulás norðan kvað:
í ógáti Ólafur Black
fór með afstæðum hraða á flakk
og tukthúsið gisti
og gamans alls missti,
grúttimbraður áður en drakk.
Og enn kvað hann (og minn-
ist þá þess góða manns sem
sumir til sjós nefna Óðinsheitinu
Óski):
Við skýrslugerð skriftlærðir ijála
og skrattann á veggina mála.
En forsjónin horsk
okkar þjóðkunna þorsk
lætur þegjandi ganga í ála.
★
Að svo skrifuðu óskar um-
sjónarmaður mönnum gleðilegs
árs og þakkar liðið.
„Djass fyrir alla“
í lok ársins
29. desember kl. 21 í Hafnarborg
GILDISSKÁTAR sem standa fyrir
„Djass fyrir alla“ hafa ákveðið að
bæta við einu djasskvöldi fyrir áramót.
Sunnudagskvöldið 29. desember
kl. 21 mun Salsa s/f. leika suður-
ameríska djass- og salsasveiflu fyrir
tónleikagesti í menningarmiðstöð-
inni Hafnarborg. Þetta verður sjö-
undi og síðasti áfangi í tónleikaröð-
inni sem Gildisskátar í Hafnarfirði
hafa staðið fyrir.
Nafnið Salsa s/f. er stytting fyrir
Salsasveit Sigurðar Flosasonar, for-
sprakka sextettsins, en þeir sem
skipa sextettinn með honum eru:
Valgeir Margeirsson, sem blæs í
trompet, Agnar Már Agnarsson, sem
leikur á píanó, Gunnlaugur Guð-
mundsson, sem leikur á bassa, Jón
Björgvinsson slagverksleikari og
Einar Valur Scheving, sem spilar á
trommur og ásláttarverkfæri.
Kynnir er eins og fyrr, Jónatan
Garðarsson. Aðgangseyrir er 700 kr.
Með skátakveðju, Guðni Gíslason
djassþræll.
Hjartasorg drekans
KVIKMYNPIR
Háskólabíó
DREKAHJARTA
„Dragonheart" ★ ★
Leiksljóri: Rob Cohen. Handrit:
Charles Edward Pouge. Framleið-
andi: Raffaella de Laurentiis. Aðal-
hlutverk: Dennis Quaid, David
Thewlis, Pete Postlethwaite, Dina
Meyrer og Julie Christie ásamt Sean
Connery er talar fyrir drekann.
Universal. 1996.
SUMAR myndir nú á tölvuöld
eru gerðar að því er virðist ein-
göngu af því hægt er að gera þær.
Tölvugrafíkin hefur gefið mönnum
takmarkalaust sköpunarfrelsi. Ekk-
ert er lengur ómögulegt í kvik-
myndagerð. En á meðan nýjasta
nýtt í tölvugrafík er efst á blaði
kvikmyndagerðarmanna vanrækja
þeir undirstöðuatriðið, handritið, og
myndir þeirra verða oft skemmti-
legt sjónarspil - og oft ekki - en
innantómt. Þannig er ævintýra-
myndin Drekahjarta. Það tók lang-
an tíma að fullvinna hana í tölvu
af því önnur aðalpersónan er tal-
andi og eldspúandi dreki en engum
datt í hug að skýra tilveru hans í
myndinni. Það var nóg að geta
búið hann til.
Drekahjarta er nk. sambland af
„Braveheart“ og Júragarðinum.
Dennis Quaid leikur góðhjartaðan
riddara sem stjómar uppreisn
bænda gegn konungi sínum. David
Thewlis leikur hann skemmtilega
illskeyttur. Riddarinn er einnig
drekabani en drekar voru mjög
áberandi í Evrópu um árið 1000
samkvæmt mynd þessari (tekið er
fram að hún gerist árið 984). Síð-
asti drekinn á jörðinni verður mik-
ill vinur riddarans og saman lenda
þeir í nokkrum ævintýrum og ráð-
ast á endanum gegn hinum illa
konungi.
Drekinn er ágætlega heppnaður
sem slíkur. Teikningin er prýðileg
alveg ofan í nákvæmar varahreyf-
ingar og honum er splæst mjög trú-
verðuglega saman við myndina svo
úr verður áhugavert bíó. Sean
Connery talar fyrir hann og varla
er hægt að ímynda sér neinn betri
í það hlutverk. Allt er það gert til
að gefa drekanum sál sem þjáist
eins og maðurinn þjáist rétt eins
og drekinn sé maður í álögum.
Hann hefur svo marga mannlega
eiginleika reyndar að hann hættir
að vera ógurlegur dreki og verður
ógurlegur Sean Connery. Engin til-
raun er gerð til að vinna með dreka-
þjóðsöguna eða gefa drekanum
bakgrunn og mesta furða er að ein-
hver skuli hræðast dreka yfirleitt
svo spakur mannvinur og göfugur
sem þessi er.
Ef drekinn er bitlaus þá er hand-
ritið eftir Charles Edward Pouge
það líka. Ekkert kemur á óvart í
sögu um vondan konung og þjáða
leiguliða, og gamansemin sem leik-
stjórinn Rob Cohen leggur áherslu
á milli félaganna tveggja, riddarans
og drekans, fer aldrei á raunveru-
legt flug. Leikurinn er yfirdrifinn í
samræmi við efnið. Quaid er rögg-
samur riddari og Thewlis er rudda-
legur kóngur og Connery spakvitur
dreki en Pete Postlethwaite afkára-
legur munkur. Það er margt laglega
gert í myndinni tæknilega en ein-
hvern veginn vantar í hana hjartað.
Arnaldur Indriðason