Morgunblaðið - 28.12.1996, Blaðsíða 44

44 LAUGARDAGUR 28. DESEMBER 1996
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Bændastéttin verður að varðveita
stolt sitt og sjálfstæði
Á Alþingi
FLJÓTLEGA eftir
þetta fór ég í framboð
til Alþingis og fór inn
á þing árið 1959. Við
þingmennskuna verða
mér ýmis atriði ljósari
en áður.
■ Eitt fyrsta viðfangs-
efnið sem kom tii kasta
hinnar nýju ríkisstjórn-
ar sem var mynduð
eftir kosningarnar
1959, svonefndrar Við-
reisnarstjórnar sem ég
studdi, var að leysa
þann hnút sem var í
verðlagsmálum. Fram-
sóknarmenn og al-
þýðubandalagsmenn
hófu mikið málþóf á Alþingi til þess
að reyna að koma í veg fyrir það,
því 15. desember voru útrunnir
þeir samningar sem í gildi höfðu
verið og endumýja þurfti fyrir þann
tíma. Þeir töluðu þindarlaust í báð-
' <um þingdeildum um alla heima og
geima en loks tókst að stöðva þetta
málþóf, þannig að Alþingi var slitið
rétt fyrir 15. desember. Þá kom
Ingólfur Jónsson landbúnaðarráð-
herra fram nýjum samningum. í
þeim voru ákvæði um að ríkið
ábyrgðist bændum sama verð fyrir
útflutta búvöru, allt að 10% af heild-
arframleiðslu hennar í landinu.
Magn eða verðmæti?
Upphaflega mun eingöngu hafa
vverið miðað við afurðir af nautgrip-
um og sauðfé. Þetta mátti gera á
tvennan hátt: Annars vegar að miða
við 10% af magni eða
hins vegar af verð-
mæti. En þegar farið
var að framkvæma
þetta var því snúið yfir
á verðhlutföll: 10% af
verðmæti í staðinn fyr-
ir af magni, sem marg-
faldaði tölurnar miklu
örar heldur en verið
hafði með hinum hætt-
inum. Það var nokkuð
löngu seinna sem ég í
samtali við einn af
starfsmönnum Fram-
leiðsluráðsins fékk að
vita þetta.
Þessar niðurgreiðsl-
ur á útfluttar búvörur
urðu ákaflega mikið deiluefni og
fulltrúum neytenda í samninga-
nefnd um búvörur var mjög í nöp
við þetta ákvæði. í mínum huga
hefði alltaf átt að miða við magn
búvöru en ekki verðmæti í þessum
útreikningum.
Fulltrúum Alþýðusambandsins
fannst hlutur verkalýðsins
fyrir borð borinn
Aðalgildi þessara búvörusamn-
inga var fólgið í því að fulltrúar
verkalýðsins áttu aðild að samning-
um um verðlagningu búvöru. En
fljótlega kemur á daginn að þeim
finnst þeir vera ofurliði bornir og
hvað eftir annað verða árekstrar
út af þessum málum. Það er loksíns
um eða eftir 1970 að sú breyting
verður að stjórnskipaðir fulltrúar
eru látnir koma i stað fulltrúa Al-
Jónas
Pétursson
þýðusambandsins eftir að það hafði
neitað að taka þátt í samningum
um verð á búvöru.
Ég geri mér ljósa grein fyrir því
hve mikið fór úrskeiðis við fram-
kvæmd verðlagsmála búvöru á
þessum tíma.
Stuttu eftir að ríkisstjórn er
mynduð 1959 fer ríkið að greiða
geymslu- og vaxtakostnað á kjöt.
Þetta óx á næstu árum og þó miklu
meira síðar þegar verðbólga fór úr
böndunum. Eftir stjórnarskiptin
1970-1971 er Hagstofu íslands fal-
ið að reikna út framleiðslukostnað
búvöru fjórum sinnum á ári.
Það kannast allir við hve mikið
breyttist við stjómarskiptin eftir að
Viðreisnarstjórnin féll, hve verð-
Um þessi mál urðu mik-
il átök, segir Jónas
Pétursson, í 2. grein
sinni af þremur. Eg man
að stjórnendur í land-
búnaðinum, bændahlut-
inn, vildu koma á kjarn-
fóðursskatti, en það
tókst ekki fyrr en Pálmi
á Akri var orðinn land-
búnaðarráðherra.
bólgan óx geigvænlega. Það er ekki
nokkur vafi á því að þessi breyting,
að fara að verðleggja búvöru fjórum
sinnum á ári hefur haft gífurleg
áhrif á verðbólguna og alla fram-
vindu verðlagsmála í landinu. Ég
kallaði það fjórganginn.
Ég hef séð að þetta var fráleitt
með hliðsjón af því hvernig land-
búnaður er. Svo að segja allur af-
rakstur af sauðfjárrækt kemur
fram á haustin. Mjólkin flæðir að
vísu nokkuð jafnt um árið en hins
vegar er heyjað sumarið áður og
sá forði skapar afurðir á næsta
vetri. Þess vegna var það mjög
óeðlileg leið að hafa svona marga
verðmyndunartíma á árinu. Eitt-
hvað hefur þetta kannski verið
tengt kaupgreiðslumálum en hvern-
ig sem það hefur verið þá er þetta
eitt af því sem sneri þessum málum
mjög til óþurftar.
Ég man líka eftir því á árunum
fyrir 1980 þegar Jón Sólnes var
þingmaður að hann var að beijast
gegn því að hafa þessa mörgu verð-
lagstíma. En það var ekki unnt að
koma því fram, jafnvel þó að verð-
myndunartímabilin ættu ekki að
vera nema tvö á árinu. Jón Sólnes
gerði sér aiveg grein fyrir því hve
í þessu fólst mikill þrýstingur til
örrar verðbólgu. Ég held að margir
séu farnir að sjá þetta núorðið.
Ég hvarf af þingi árið 1971 og
það er einmitt þá sem verðmyndun-
artímabilum búvara er fjölgað úr
einu í fjögur á ári. Búvörusamning-
urinn studdist alltaf við meðalbú.
Reiknað var út hvað væri meðalbú
í landinu, og var það komið í fast
horf.
Ég var algerlega orðinn mótfall-
inn þessu, sannfærður um að það
yrði að hætta við meðalbúið. Það
var á móti allri skynsemi að ætla
að hafa óbreyttan grunn fyrir verð-
lag á búvörum þrátt fyrir alla þá
miklu tækni og umbrot sem kom
inn í reksturinn. Að mínu viti átti
að stefna að því að búa til það sem
ég kallaði kúnstugt bú sem væri
vel rekið en það fengi sjálft að
reikna sér eðlilegan fjármagns-
kostnað.
Á þeim árum sem ég var stéttar-
sambandsfulltrúi var það alltaf svo
í samningum við neytendur að sleg-
ið var af liðnum fjármagnskostnað-
ur. Það var mjög lítið sem bændur
fengu framan af, a.m.k. reiknings-
lega, í fjármagnskostnað. Þetta
gekk vegna þess að þá voru miklu
lægri vextir af lánum til landbúnað-
ar en síðar varð og ijármagnskostn-
aður yfirleitt mjög lítill þó að auðvit-
að væri hann einhver. En til þess
að ná samningum um söluna varð
alltaf að slá eitthvað af. Alþýðusam-
bandið var löngu búið að neita að
taka þátt í samningunum um verð-
lagsmál því að það fann ekki að
það gæti neytt sín að neinu leyti
eins og þyrfti til þess að gæta hags-
muna umjóðenda sinna.
Óhófleg kjarnfjóðurnotkun
Annað var það sem mikill ágrein-
ingur var um þegar stjórnarskiptin
urðu 1971, en það var notkun á
kjarnfóðri. Ég man ósköp vel að
ég studdi þá hugsun að leggja skatt
á kjarnfóðrið því það var svo hræ-
ódýrt og fráleitt af þeim sökum að
framleiða vörur sem ekki var hægt
að selja úr landi fyrir mikið lægra
verð heldur en framleiðslukostnað-
urinn var þó talinn. Ég man eftir
því að innfluttur maís var miklu
ódýrari en taðan af túnunum. Þetta
var alger botnleysa. Um þessi mál
urðu mikil átök. Ég man að stjórn-
endur í landbúnaðinum, bændahlut-
inn, vildu koma á kjarnfóðurs-
skatti, en það tókst ekki fyrr en
Pálmi á Akri var orðinn landbúnað-
arráðherra að þá setur hann á
kjarnfóðursskatt. í raun og veru
var það allt of seint. Það var löngu
liðinn sá tími að það gæti komið
að sama gagni eins og hefði verið
ef sá skattur hefði verið tekinn upp
í kringum 1970.
Slysaganga — misbrúkun
á ríkisábyrgð
Með þessu er ég að rekja slysa-
gönguna á þessum málum. Það var
hreinlega farið að misbrúka þetta
ákvæði sem var í samningnum fyrr-
nefnda um ríkisábyrgðina — 10
prósentin — hún var oft aukin með
samþykki þings, tekið sérstaklega
fyrir að selja eitthvað með því að
M . •
; '&t

Félagar í Hjálparsveit skáta við æfingar

SOLUSTAÐIR HSSR
, Mörkin 6
Noatun Ferðafélagshúsið
vestur i bæ \
JL-húsið \ Skjöldungaheimilið
^ X \ við Sólheima
SKATABUÐIN
Bílabúó Benna
'Vagnhöföa
SMMKmMtiR Markaöur ^
Snorrabraut Suðurlandsbraut 12 ■T1--.,
lauju '
Miódd
•"ðKa
viöKaupgarð Landsbjör
við Stangarh)