Morgunblaðið - 03.01.1997, Blaðsíða 34

34 FÖSTUDAGUR 3. JANÚAR 1997
MORGUNBLAÐIÐ
_______________ ÁRAMÓT________
Nýárspredikun herra Ólafs Skúlasonar biskups
Óskir og bænheyrsla
Guðspjall Matt. 6:5-13.
Náð sé með yður öllum bæði nær
og fjær og friður frá Guði föður
vorum og Drottni, Jesú Kristi Am-
en.
Gefi hann, sem góðar gjafir
blessar og bætir, börnum sínum
öllum gleðilegt nýtt ár. En svo sem
söfnuðir minntust þeirra sérstak-
lega á hátíð jólanna, sem ekki eiga
auðvelt með að tileinka sér tilfinn-
ingu gleði og fagnaðar, þá er bæn
um gleði á nýju ári meiri fylgd við
hefð, heldur en að rökstutt veru-
leikaskyn komist þar að. Gleði á
nýju ári væri heldur ekki neitt smá-
ræði. Gleði hvern dag og gleði
hveija stund. Er það eðlilegt bænar-
efni á fyrsta degi ársins 1997?
Trauðla. í það minnsta ekki frá
prédikunarstóli Dómkirkjunnar
tveggja alda gamallar, þar sem þjóð
hefur minnst stórra stunda og
merkra tímamóta, en hefur einnig
verið umgjörð þeirra viðburða, þeg-
ar gleði var hvað ijarlægust.
Og þó segi ég, og bið á því engr-
ar afsökunar, gleðilegt nýtt ár. En
flýti mér þó að hvetja til þess, að
gleði tímamóta sé tengd þeim fögn-
uði, sem einkennir boðskap kirkj-
unnar og hefur fylgt allt frá því
englar fyrst sungu og boðuðu frið
meðal manna og þar til barn jól-
anna sjálft leit niður af drápstæki
samtímans og bað þeim fyrirgefn-
ingar, sem voðaverkið unnu. Og
eins og boðskapur Jesú Krists tekur
til greina öll þau blæbrigði, sem
hent geta manninn á vegferð hans,
þá er ósk um gleði á nýju ári sett
fram með það fyrst og fremst í
huga, að fagnaðarboðskapurinn
komist að. Við það léttast ský, sem
annars yrðu sem ógnandi véfrétt,
og bjarmi Betlehemsvalla brýst
fram og ræðst til atlögu við myrkr-
ið, sem ella ógnar byggðum manna.
En veitið því athygli, að eitt er
að óska og annað að
biðja. Þótti mikið hnoss
að hitta á óskastund
og herma ævintýri frá
reynslu þeirra, sem
slíkt hlotnaðist. Og
voru þá ekki steinar
síður eftirsóknarverð-
ir, sem voru þeirrar
náttúru, að þeim fylgdi
uppfylling óska, er þeir
hvíldu í lófa. Og þurfti
sá, sem lánið hreppti
ekki að hafa fyrir
neinu, væri stundin
rétt og steinninn
sömuleiðis. Óskin
gerðist af sjálfri sér
um leið og hún var
tjáð. Greindu þó ævintýrin frá ör-
lögum, er biðu þeirra, sem kunnu
ekki að fara með óskina og Iétu
brenglað geð sjálfselskunnar kalla
fram böl en hamingju víkja.
Enda spyr rithöfundurinn Thor
Vilhjálmsson í nýjustu bók sinni,
Fley og fagrar árar, eftir að hafa
fjallað um breytingar á lífi fólks
með tilkomu tölvunnar, sem nú sé
almenningseign og búi yfir þeim
töfrum, að ekki þurfi annað en ýta
á takka til að gjörvallur heimur liggi
fyrir fótum, „Hvernig á maðurinn
að lifa það af, að allar óskir hans
rætist á augabragði?" Og er eins
og rihöfundurinn sé að benda á, að
ekki muni brenglaður hugur úr
heimi ævintýra einn valdur að því,
að óskin snúist í andhverfu sína,
heldur geti of mikil tækni og of
margir möguleikar venjulegs
manns valdið því umróti að leiði á
afveg framhjá hamingjuleiðinni
gömlu. Ekki síst, ef tækni mannsins
fyllir hann slíku ofurtrausti á eigin
mátt og möguleika, að Guði sé
skákað til hliðar. Ekki aðeins, að
Guð missi mál og þegi, heldur sé
tilvist hans færð í sömu bernsku-
geymsluna og sagnir
um ævintýri og óska-
steina. Og þýðir þá lítt
að þekkja alla takka
og vera þess megnug-
ur að vitja höfuðstaða
sem veraldarafkima
fyrir léttan áslátt ein-
vörðungu, ef ekki fylg-
ir skilningur á því, sem
gerir manninn meiri
tækjum sínum og hef-
ur hann ofar þeim
víddum, sem slík ijar-
stæðuveröld þrýstir
inn í raunveruleika lífs.
Auðvitað getur
tæknin fært mannkyn
skrefi framar á leið til
farsælla lífs. Og vissulega megna
tölvur og alnet og hvað það allt
saman heitir að víkka út sjóndeild-
arhring til frekari skilnings og létta
af erfiði, sem fyrr beygði bak. En
móttaka nýjunga má aldrei verða
til þess, að arfleifð glatist. Tækni
og traust á framþróun mega aldrei
slá manninn þeirri blindu, að hann
hætti að hafa gætur á sjálfum sér,
gleymi að efla rósemi hugar og
skerpa skyldur við háleitar hugsjón-
ir. Of mikið af svo til hveiju sem
er, getur leitt í villur og spillt í stað
þess að byggja upp og gleðja. Þótti
mér í því sambandi eftirtektarvert
að hlýða á virtasta stjörnufræðing
okkar benda á það, að ofgnótt ljósa
og birtu svipti töfrum úr lífi og
ekki síst ætti æskan þar undir högg
að sækja sem svo víða. Fyrr höfum
við heyrt og það var mikið rætt í
fyrra, hvað væri fólgið í hljóðmeng-
un. Ekki var því óeðlilegt að ætla
að sjónmengun væri einnig til. En
ekki hafði ég fyrr leitt huga að
því, að líka væri til birtu- og ljósa-
mengun. Og stjörnurfræðingurinn
spurði, hvort ekki væri þörf á því
að fara með börn út fyrir bæ og
borg til að benda þeim á stjörnum
skrýddan himin og það umhverfi,
sem myrkrið laðar fram og gerir
tignarlegt. En svo væri víðast kom-
ið ofurflæði ljósa, að börnin vissu
ekki, hvaða töfraveröld væri þar
að finna, sem mannshöndin hefði
hvergi komið nærri. Virðist það
ekki síður þarft en vekja á því at-
hygli í útlöndum, að við hér á ís-
landi hugsum til ættingja, sem látn-
ir eru og vitjum leiða þeirra af holl-
ustu á jólum, ekkert síður en við
opnum hús fyrir flölskyldum og vin-
um á fagnaðarstundu hátíðar. Og
er reyndar hvoru tveggja vert íhug-
unar og athygli, svo að nokkur
lærdómur verði dreginn af.
En rétt skilin bæn er annars eðl-
is en ósk eða raunveruleika firring
í tölvuleik. Hún er ekki draumur
um uppfyllingu sérhverrar óskar,
en kemur að nokkru utan mannsins
sjálfs. í bæn kristins manns er
hugsun beint að Guði, en sá sem
lýtur honum er þó sjálfur miðiægur
eftir því, sem afstaðan til hins
hæsta veitir rétt til. Ekki aðeins
vegna þess, að hann ákallar herra
himna, heldur fyrir þær sakir fyrst
og fremst, að honum er sjálfum
falið að hlutast til um það, að bæn-
heyrslan tilheyri ekki tálsýn óskar-
innar, heldur þeim raunveruleika,
sem er lífið sjálft, lífið með Guði, líf
í óhamingju vonbrigðanna rétt eins
og hamingju sælunnar, líf hins
hversdagslega og venjubundna,
ekkert síður en Iíf á hæstum tindum
hugljómunar á hátíðum kærleikans.
Bæn kristins manns felst í þvi að
beina huga til Guðs, og laða spor
sín að skrefum Jesú sjálfs, er hann
gekk um kring og gjörði gott og
sýndi jafnt með verkum sínum sem
orðum, hvar hina tærustu opinber-
un á eðli Guðs er að finna.
Og það sýna guðspjöllin, hversu
eðlilegt og sjálfsagt, já, nauðsynlegt
Herra Ólafur
Skúlason
*
Aramótaræða Davíðs Oddssonar forsætisráðherra
Lækkun skatta í áföngum
Góðir íslendingar, gleðilega há-
tíð.
Áramótin, tíminn á milli síðustu
sekúndu gamla ársins og hinnar
fyrstu á því nýja, er ómælanlegur
og kannski ekki til. En hann reyn-
ist okkur mönnunum þó dijúgt og
ærið tilefni til margvíslegra hug-
leiðinga. Við horfum um öxl, til
þess sem liðið er, búið og gert, en
því næst freistum við þess að rýna
inn í framtíðina. Vill þá skyggnið
verða svo dauft, að varla er ratljóst
fyrir næstu fáein skref. En við
bætum okkur það upp með góðum
áformum, fögrum fyrirheitum, dá-
lítilli óskhyggju og vænum skammti
af spádómsgáfu. Og við teljum að
þessi merkilega blanda gefi okkur
töluverða möguleika til að gera
okkur mynd af árinu, sem framund-
an er. Til ýtrasta öryggis bægjum
við þeirri hugsun til hliðar, að
reynslan kenni okkur þá lexíu, að
margt muni fara öðruvísi en ætlað
er. A hinn bóginn þykjumst við fara
nærri um fortíðina og hafa hana á
hreinu. Nema hvað.
Þegar ég var við nám við Há-
skóla íslands var eitt sinn rætt um
vitnaskyldu og áreiðanleika vitna.
Ekki var þá verið að fjalla um það,
sem alþekkt er, að mennirnir eru
misheiðarlegir og sumum er alls
ekki að treysta. Athyglin var að
þessu sinni vakin á því, að minni
fólks, sýn og athyglisgáfa er afar
mismunandi. Nemendur sátu saman
í herbergi og vissu ekki annað en
að venjulegur kennslutími færi
fram. En þegar skammt var á hann
liðið þustu fjórar manneskjur inn í
stofuna. Var atferli þeirra og hátt-
erni hið sérkennilegasta og gengu
ásakanir þeirra á víxl og þau öbbuð-
ust upp á einstaka stúdent með
töluverðum þjósti og fyrirferð.
Nemendur brugðust að vonum hart
og ókvæða við og eftir nokkrar
stimpingar tókst að koma hinum
óboðnu gestum út. Kennslan hélt
svo áfram, þótt menn væru um
stund í nokkru uppnámi og ættu
bágt með að einbeita sér. Næsta
kennslustund í sömu grein var fá-
einum dögum síðar. í upphafi henn-
ar minntist kennarinn á atvikið og
bað nemendur að skrifa nákvæma
greinargerð um það sem gerst
hefði. Kom þetta flatt upp á þá.
En þeim þótti þó augljóst að verkið
yrði auðvelt, því skammt var liðið
frá atburðunum og þeir höfðu að
auki verið töluvert ræddir manna á
meðal. Það er skemmst frá því að
segja, að þótt frásögnum svipaði
saman um margt - var lýsing á
einstökum atvikum, orðaskiptum,
hegðun stúdentanna og innrásar-
liðsins mjög fjölbreytileg. Þarna var
þó um skýrleiksfólk að ræða,
skammt var liðið frá atburðunum
og enginn hafði hagsmuni af því
að hagræða frásögn sinni. Þetta
varð okkur holl áminning um að
vitnisburður jafnvel gætnustu
manna, sem ekki mega vamm sitt
vita, þarf ekki að segja alla sög-
una, svo ekki sé talað um ef langt
er liðið frá atburðum.
Nú er vel á þriðja
hundrað þúsund
manna, karla og
kvenna, til vitnis um
það, hvað gerðist á ís-
landi á árinu, sem við
köstum kveðju á í
kvöld, á því herrans ári
1996. Hætt er þó við
að það ár standi okkur
æði misjafnlega í minni.
Árið kann að hafa orðið
einum sérstaklega far-
sælt en öðrum örðugt.
Einn gleðiatburður
kann að lýsa svo skært
í minningunni, að hann
bregði birtu á árið allt
og þeir sem þar eigi í
hlut gefí árinu góðan vitnisburð.
Sorgaratburður í öðrum ranni kann
að skyggja svo á allt annað sem
gerðist að árið hljóti laka einkunn,
samkvæmt því.
Þrátt fyrir slíka fyrirvara tel ég
mér óhætt að slá því föstu, að árið
1996 hafi verið gott ár fyrir ís-
lenska þjóð. Árið var bæði farsælt
og friðsælt. Orói á vinnumarkaði
var með minnsta móti, kaupmáttur
óx og atvinnuleysi minnkaði. Hvort
tveggja hefur verið okkur öllum
keppikefli. En þótt kaupmáttur hafi
vaxið meira en við þorðum að vona
- þá bera ennþá margir of lítið úr
býtum. Ef okkur tekst sameiginlega
að halda skynsamlega á málum og
kaupmáttur nær áfram að vaxa
jafnt og þétt ætti að vera óhætt
að spá af öryggi að eftir fáein ár
munum við hafa náð
hæsta kaupmáttar-
stigi, sem hér hefur
þekkst. Og þá er rétt
að hafa í huga, að við
erum þar með viðmið-
un við kaupgetu, sem
stóð aðeins stutt, því
hún var byggð á fúnum
og feysknum stoðum.
Núna höfum við tæki-
færi til að byggja auk-
inn kaupmátt á traust-
um og heilbrigðum
grunni.
Forystumenn á
vinnumarkaði eiga
dijúgan hlut að því,
hversu vel hefur til tek-
ist og flestir þeirra vita að sígandi
lukka mun nú, eins og endranær,
gefast umbjóðendum þeirra best.
Einstaka rödd hefur þó boðað, að
nú sé rétt að fara í gamla farið og
knýja fram með góðu eða illu eitt-
hvað, sem á enga stoð. En verð-
bólgudraugurinn og gengisfelling-
arvofan eiga sem betur fer miklu
færri talsmenn nú, en forðum var.
Hinn sameiginlegi sjóður lands-
manna, ríkissjóðurinn, verður ekki
rekinn með halla á nýja árinu. Það
er að sönnu mikill viðburður, en
ætti að raun réttri aðeins að vera
sjálfsögð skylda og ekkert þakkar-
efni. Það var löngu kominn tími til
að ríkið byijaði að borga niður
skuldir sínar og lækka yfirþyrmandi
vaxtabyrði. Hallalaus ríkisrekstur
mun fyrr en margur ætlar leiða til
Davíð
Oddsson
bænalífið var í augum Jesú. Hann
gekk ekki aðeins eins og hann var
vanur til guðsþjónustu á hvíldar-
degi, hóf hug áheyrenda sinna í
hæstu hæðir með útlistunum sínum
og prédikunum, heldur leitaði ein-
veru við upphaf hvers dags og til
undirbúnings hvíldar, er nóttin
nálgaðist. Þá fól hann sig forsjá
síns himneska föður og naut þeirrar
sameiningar við hann, sem ein veit-
ir svo frið að veröld ræni ekki.
Lærisveinana fýsti þess vegna að
vita í hveiju bænalíf Jesú væri fólg-
ið og hvernig biðja skyidi. Sumt
sýndi hann með fordæmi sínu, annað
er að finna í sérstökum bænum, sem
Nýja testamentið varðveitir. Ber þar
hátt hina svonefnda æðstu prests-
bæn hjá Jóhannesi, en þekktast er
vitanlega Faðir vorið sjálft, sem
hann kenndi lærisveinunum, er þeir
báðu um fyrirmynd að eigin bænum.
Það er þá líka von kirkjunnar að
með því að benda á bæn Drottins
á sjálfum fyrsta degi ársins þá
megi hún verða fyrirmynd allra
þeirra, sem kjósa að hið nýja ár
spegli Jesú í verkum sínum og við-
leitni. Og þó viðurkennum við með
sorg í huga, að þannig verður það
ekki. Það er svo margt, sem færir
af þeirri leið, sem heitstrenging
tímamóta höfðar til. Það er svo fjöl-
margt, sem kallar fram viðbrögð,
er við mundum síst vilja að fyndust
hjá okkur, þegar við í yfirvegun
trúarinnar leitumst við að sjá líf
okkar og tengja það uppsprettu
hins góða í Guði og fyrirmyndinni
hjá Jesú sjálfum á þessum fyrsta
degi nýs árs.
Og þó ber okkur að hefja árið
með því að láta Faðir vorið verða
nokkurs konar leiðbeiningu fyrir
okkur. Þar sjáum við annars vegar,
hvernig okkur er kennt að líta ofar
eigin viðfangsefnum og greina
nauðsyn þess, að vilji Guðs ráði,
ríki hans komi og helgun lífs í jarð-
ardölum taki mót sitt af þeim heil-
agleika, sem umlykur Guð sjálfan.
Um allt þetta ber okkur að biðja,
enda þótt við vitum, svo sem fræð-
in benda á, að þetta verður þótt
bæn okkar komi ekki til, en að með
henni séum við að leitast við að
gerast liðsmenn í þeirri fylkingu,
sem berst fyrir því, sem bænirnar
þess að vextir í landinu fari lækk-
andi, þar sem ríkissjóður mun draga
úr gegndarlausri ásókn sinni í spari-
fé landsmanna. Lækkandi vextir
munu hjálpa fólkinu í landinu við
að grynnka á eigin skuldum og
bæta á sama tíma hag fyrirtækj-
anna. Svigrúm þeirra til kauphækk-
ana mun því aukast, þegar fram
líða stundir.
Næstu árin verða aðalmarkmið
þings og ríkisstjórnar í efnahags-
málum að vera tvö og þau algjör-
lega samtvinnuð. Ríkissjóð verður
jafnan að reka réttu megin við strik-
ið og tekju- og eignaskatta verður
að lækka í skynsamlegum áföngum.
Að því hefur verið fundið, að per-
sónuafsláttur hafí ekki verið færður
að breyttum vísitölum nú um ára-
mótin. Þeirra talna sér þó ekki stað,
sem ágóða ríkisins í fjárlögum árs-
ins 1997. Hvernig skyldi standa á
því? Skýringin er sú, að þeir fjár-
munir, sem þannig falla, til ásamt
því sem fjármagnstekjuskatturinn
gefur af sér, verða allir notaðir á
árinu til lækkunar á almennum
beinum sköttum og jaðarsköttum.
Þarna eru því engin svik í tafli.
Með skynsamlegum og vel skil-
greindum kjarasamningum, halla-
lausum ríkissjóði og lækkandi
sköttum á næstu þremur árum eig-
um við afar góða möguleika á að
bæta afkomu okkar, hvers og eins,
svo um muni.
Það kom á óvart að nokkru fyrir
jól lögðu tveir fjölmiðlar ofurkapp
á að koma því inn hjá þjóðinni, að
fátækt og eymd færi vaxandi í land-
inu. Engar haldbærar tölur stað-
festa slíkt. Þvert á móti hefur vax-
andi kaupmáttur lægstu tekna og
minnkandi atvinnuleysi nokkuð
bætt hag þeirra, sem erfiðast hafa
átt. Það þýðir þó ekki að allir erfið-
leikar séu úr sögunni og enginn búi
lengur við kröpp kjör. Margir