Morgunblaðið - 03.01.1997, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 3. JANÚAR 1997 37
Ldadómstól Bosníu
Samningur ASÍ og VSÍ um vinnutímatilskipun Evrópusambandsins
við bosnísk stjórnvöld að þau rann-
saki mál, leiti uppi þá sem beitt hafa
órétti og taki mál þeirra fyrir.“
Ekki er hægt að fullyrða um hvers
konar mál muni fyrst og fremst koma
upp á borð dómstólsins en Jakob seg-
ist geta ímyndað sér að flest muni
þau varða brot á ferðafrelsi, tjáning-
arfrelsi og eignarrétti. „í orði ríkir
nú ferðafrelsi í landinu en raunin
hefur reynst önnur. Engin fijáls
fjölmiðlun er í landinu. Þá riðluðust
þjóðirnar bókstaflega, um ein milljón
manna flýði á brott, hálf milljón hefur
verið rekin frá heimilum sínum og
mörg hundruð manna létu lífið. Það
hefur reynst þrautin þyngri fyrir fólk
að snúa aftur heim, ekki síst vegna
afar umdeildra laga sem sett voru í
sambandsríki múslima og Króata og
kveða á um að yfirgefi íbúar hús sitt
lengur en í 15 daga, falli það í hend-
ur ríkinu. Eg geri ráð fyrir að dóm-
stóllinn muni telja þetta hin mestu
ólög og ekki fallast á þau. Þegar
landsréttur og þjóðarréttur rekast á,
mun þjóðarréttur gilda. Mannrétt-
indasamningur Evrópu og þónokkrir
alþjóðlegir samningar á vegum SÞ,
svo sem alþjóðleg mannréttindalög,
eru þar á meðal.“
Þegar úrskurður dómstólsins ligg-
ur fyrir, getur hann ekki framfylgt
honum, þrátt fyrir að úrskurðurinn
teljist bindandi. Aðilar Dayton-frið-
arsamkomulagsins, Serbar, Króatar
og múslimar, hafa skuldbundið sig
til að virða dómstólinn. „Við getum
aðeins vonað að sú verði raunin, að-
eins á þann hátt gerir dómstóllinn
eitthvert gagn. Við vonum að hinn
pólitíski þrýstingur muni nægja, ef
ekki, er allt okkar starf unnið fyrir
gýg. Enn sem komið er verður ekki
annað séð en úrskurðirnir verði virt-
ir,“ segir Jakob.
Aðeins Danir borga
Jakob var yfirmaður kærudeildar
SÞ og nú síðast ritari mannréttinda-
nefndar SÞ. Hann þekkir því vel til
þeirra málaflokka sem koma til kasta
dómstólsins og segir að sú reynsla
muni án efa koma sér að góðum
notum í starfinu. Samstarfið hafi
gengið ágætlega það sem af er, þótt
tungumálakunnátta setji mönnum
nokkrar skorður. Opinber mál dóm-
stólsins eru fjögur; enska, serbneska,
króatíska og bosníska. Allt sem fram
fer er túlkað og öll málskjöl þarf að
þýða. „Öll orðaskipti dómarahópanna
fara fram í gegnum túlk og það er
erfitt að geta ekki ræðst við utan
dómssalarins án túlka. Þeir eru að-
eins tveir, auk tveggja sem þýða
málsskjöl, og fá því ekki nokkurn
frið, eru sífellt að. Mikið af hæfileika-
fólki hefur flúið land og ekki heiglum
hent að finna hæft starfsfólk. Það
hefur þó tekist, annar túlkanna er
svæfingalæknir en hinn viðskipta-
fræðingur."
Mannréttindadómstóllinn er skip-
aður til fimm ára. Að þeim tíma liðn-
um er gert ráð fyrir að Bosnía verði
orðin eitt óskipt ríki og að stjórnvöld
þess muni taka ákvörðun um fram-
haldið. Fjárskortur hefur hins vegar
hamlað starfsemi dómstólsins. í frið-
arsamkomulaginu er kveðið á um að
Bosnía-Herzegóvína greiði kostn-
aðinn við dómstólinn en Jakob segir
það ekki hvarfla að nokkrum manni.
„Starf mannréttindadómstólsins er
undir því komið að hliðholl ríki greiði
í sjóð sem er í vörslu Öryggis- og
samvinnustofnunar Evrópu og á að
standa undir kostnaði við hann. Hins
vegar hefur aðeins eitt ríki sýnt það
í verki að það sé hliðhollt starfi dóm-
stólsins en það er Danmörk. Framlag
þeirra hefur nægt til að fjármagna
starfið, þó að stakkurinn hafi vissu-
iega verið þröngt sniðinn, aðeins fjór-
ir starfsmenn auk dómara og fundar-
höld fjórðu hvetja viku. Nú er féð
hins vegar á þrotum, Danir hafa lýst
sig reiðubúna að leggja meira fé fram,
svo fremi sem aðrar þjóðir sjái sóma
sinn í að gera slíkt hið sama. Ég
held að þjóðir heims hafi ekki áttað
sig á því að þessi dómstóll sé starf-
andi. Hið gríðarlega uppbyggingar-
starf sem nú er í Bosníu er mun sýni-
legra en það sem fram fer í nokkrum
skrifstofum í húsi gamla stjórnlaga-
dómstólsins. Takist að minna á starf
dómstólsins batnar þetta ástand von-
andi en það er til skammar eins og er.“
skipun ESB. Daglegur hvíldartími lengist úr
10 klst. á sólarhring í 11. í samantekt Óm-
ars Friðrikssonar kemur fram að reglurnar
muni einkum hafa áhrif á vaktavinnu í fiski-
mjölsverksmiðjum.
Meðalvinnutími í viku á hverju sex mánaða
tímabili má ekki verða umfram 48 klst., sam-
* *
kvæmt samningi ASI og VSI um vinnutímatil-
Töluverð áhrif á vinnu
í 1 rk a.i 11 '^rksmiðj um
EKKI er búist við að samn-
ingur ASÍ og VSÍ um
skipulag vinnutíma, sem
hrindir í framkvæmd
vinnutímatilskipun Evrópusam-
bandsins, muni a.m.k. fyrst um sinn
hafa veruleg áhrif á vinnutíma þorra
starfsfólks á vinnumarkaðinum. í
einstökum starfsgreinum er þó
reiknað með talsverðum breytingum.
Þurfa að taka allt sitt sumarfrí
Arnar Sigurmundsson, formaður
Samtaka fiskvinnslustöðva, segir að
samningsákvæðin muni hafa tölu-
verð áhrif í fiskvinnslunni, sérstak-
lega í loðnuverksmiðjunum, þar sem
flestir vinna vaktavinnu. Arnar gerir
ráð fyrir að breytingarnar muni m.a,
hafa þá þýðingu að ráða þurfi fleiri
afleysingamenn í loðnubræðslurnar.
I nokkrum verksmiðjum sé unnið á
átta tíma vöktum og þar muni þurfa
að breyta yfir í tólf tíma vaktir.
„Miðað við þá gífurlegu aukningu
sem orðið hefur í bræðslu hér á landi
á síðustu árum er ljóst að margar
verksmiðjur starfa á vöktum allt að
sjö til átta mánuði á ári. Það er gert
ráð fyrir því í samningnum að í ein-
staka tilvikum sé hægt að semja um
að viðmiðunartímabilið verði tólf
mánuðir í stað sex, sem er megin-
reglan samkvæmt samningnum. Ég
á von á því að samið verði um það
að minnsta kosti hvað varðar vinnu
fiskimjölsverskmiðjum.
Vinnustundahámark samkvæmt
vinnutímasamningi ASÍ og VSÍ
Vinnu-
dagar
Fyrri árs-
helmingur
Seinni árs-
heimíngur
121
129
Árið allt
250
Meðalfjöidi
vinnustunda
á dag
9,6
9,6
Hámark
vinnustunda
1.238
1.267
2.506
Þaraf
Daginnu-
stundir
897
957
1.854
Yfirvinnu-
stundir
341
310
651
Meðaltalstölur samkv.
vinnutímasamningi
ASÍ og VSÍ

Hámarks Hámarks
vinnutími yfirvinna
Ádag 10,0 2,6
Á viku 50,1 13,0
Á mánuði 208,8 54,3

Þjónustusam
bandið fellst
ekki á samn-
inginn
Engu að síður mun þetta
hafa í för með sér ein-
hveijar breytingar. Starfs-
menn munu almennt verða
að taka allt sitt sumarfrí,
það verður í ríkara mæli
gengið eftir því að menn taki sinn
vikulega frídag og á milli úthalda,
þegar bræðslan er ekki í gangi, get-
ur þetta haft þau áhrif að menn vinni
fyrst og fremst dagvinnuna en ekki
yfirvinnu," segir Arnar.
Jafnað yfir sex mánaða
viðmiðunartímabil
í samningnum er gengið út frá
þeirri meginregiu að árinu verði skipt
í tvö viðmiðunartímabil, janúar til
júní og júlí til desember sem útreikn-
ingar á meðalvinnutíma eru miðaðir
við og að meðalvinnuvika verði að
hámarki 48 virkar vinnustundir á
hvorum árshelmingi. „Samkvæmt
samningnum er vinnuveitanda
óheimilt að láta starfsmann sinn
vinna meira en 48 virkar vinnustund-
ir að jafnaði á viðmiðunartímabilinu.
Starfsmanninum er með sama hætti
óheimilt að vinna umfram hámarkið
hjá sama vinnuveitanda,“ segir í
skýringum sem ASÍ og VSÍ hafa
tekið saman með samningnum.
Aðspurður hvort þetta hafí þá
þýðingu að hámark sé eingöngu sett
á vinnutíma hjá einum og sama at-
vinnurekanda sagði Halldór Grön-
vold, skrifstofustjóri ASÍ: „Það er
okkar skoðun að þetta gildi um sér-
hvern launamann en ekki bara vinnu
hjá sérhverjum atvinnurekanda. Það
er ekki sameiginlegur skilningur á
því og við ákváðum að láta reyna á
það með öðrum hætti.“
Virkur vinnutími um 37 stundir
Gerður er greinarmunur á greidd-
um tíma og svokölluðum virkum vin-
nutíma, sem hámarksákvæði um
vinnustundaijölda eru miðuð við.
Næturvinnutími er skilgreindur milli
kl. 23 og 06. Hver starfsmaður á
að fá a.m.k. 11 klst. samfellda hvíld
á hveijum sólarhring og emn frídag
á hveiju sjö daga tímabili. í skýring-
um aðila samningsins segir að ef
tekið sé dæmi af samningum verka-
fólks og iðnaðarmanna þá séu greidd
neysluhlé 35 mínútur á dag eða 2
klukkustundir og 55 mínútur á viku.
_________ Virkur vinnutími er því 37
stundir og fimm mínútur.
Samkvæmt samningn-
um telst jafnframt lág-
marksorlof, fæðingarorlof
og fjarvistir vegna veik-
inda til vinnutíma og á að
gæta þess að þessar fjarvistir hafi
ekki áhrif á meðaltalsútreikninga
þegar hámarksvinnutími er reiknað-
ur út á hveiju viðmiðunartimabili.
Sá tími sem starfsmaður er í launuðu
starfsnámi telst einnig til vinnutíma
en orlof umfram lágmarksorlof og
sérstakir frídagar teljast á hinn bóg-
inn ekki til vinnutíma.
„Ahrif þessara reiknireglna samn-
ingsins á hámark vinnutíma starfs-
manns verða best útskýrð með
dæmi,“ segir í skýringum ASÍ og
VSÍ. „Dæmið byggir á venjulegu 365
daga ári með 104 laugar- og sunnu-
dögum og 11 sérstökum frídögum,
8 á fyrri árshelmingi og 3 á seinni.
Virkir dagar eru því 261 að sérstök-
um frídögum meðtöldum en að þeim
slepptum eru vinnudagar samtals
250 á árinu, þar af 121 á fyrri árs-
helmingi og 129 á þeim seinni.
Sé 48 vinnustunda hámarkinu
deilt niður á virka daga vikunnar
koma út 9,6 stundir á dag. Með því
að margfalda virka daga, að sérstök-
um frídögum meðtöldum, á hvorum
árshelmingi með þessum 9,6 stund-
um fæst vinnustundahámark á hvor-
um árshelmingi fyrir sig,“ segir í
skýringum aðila samningsins.
Hámark vinnustunda á hvorum
árshelmingi um sig eru í kringum
Óheimilt að
vinna umfram
48 stundir að
jafnaði
1.250 stundir og urðu samningsaðil-
ar sammála um að miða við 1.238
stunda vinnustundahámark á fyrri
hluta ársins, 1.267 stunda hámark
á síðari árshelmingi og 2.506 stunda
hámark alls á ári. Þetta þýðir að
samningurinn heimilar að hámarks-
fjöldi yfirvinnustunda hvers starfs-
manns mega vera 651 á heilu ári.
Hver orlofsdagur
talinn til 9,6 stunda
Eins og fyrr segir er það meginatr-
iði í samkomulaginu að miðað verður
við hámarksvinnutíma á hveiju sex
mánaða tímabili, þ.e.a.s. jafna má
út yfirvinnu yfir þetta tímabil skv.
ákveðnum reglum. Er út frá því
gengið að hámarksvinnutími á dag
sé 10 stundir og hámarksyfirvinna
að meðaltali 2,6 stundir. ________
„Það er jafnframt sam-
eiginlegur skilningur aðila
að hver dagur í orlofi að
24 dögum á ári, fæðing-
arorlofi að 6 mánuðum og
veikindafjarvistum skuli
teljast 9,6 stundir. Jafnframt að við-
bótarorlof umfram lágmarksorlof
hækkar yfirvinnuhámarkið um 9,6
stundir fyrir hvern dag í viðbótaror-
lofi,“ segir í skýringum ASÍ og VSÍ.
Upplýsingar ekki tiltækar um
virkan vinnutíma fólks
Halldór Gröndvold, skrifstofustjóri
ASÍ, segir að búast megi við að
ákvæðin hafí einhver áhrif hjá alln-
okkrum hópi launþega. Það verði
einkum á tvennan hátt. Þar sem vinna
hafi verið skipulögð með þeim hætti
að hún fari augljóslega umfram þess-
ar vinnutímaviðmiðanir þurfi að
skipuleggja vinnutímann upp á nýtt.
Dæmi um það sé að fínna í loðnu-
bræðslum. Einnig væri ljóst að sá
hópur starfsmanna sem stundaði
„gegndarlausa yfirvinnu“ umfram
hina hefðbundnu átta stunda dag-
vinnu muni þurfa að draga úr yfir-
vinnu sinni, þó ekki sé ljóst í hversu
ríkum mæli það gæti orðið. Hann
bendir og á að í einhveijum tilvikum
haft starfsmenn samið um að víkja
frá lágmarkshvíldartíma og fengið
sérstaklega greitt fyrir það. Framveg-
is verði þetta óheimilt og starfsmenn
verði fortakslaust að fá það bætt upp
með hvíldartíma skv. samningnum.
Hannes G. Sigurðsson, aðstoð-
arframkvæmdastjóri VSÍ, bendir á
að ekki séu tiltækar upplýsingar um
hver sé í raun virkur vinnutími laun-
þega því vinnutímamælingar sem
gerðar hafa verið byggist á greiddum
vinnustundum en ekki virkum vinnu-
tíma.
„Ósátt við orðskýringar"
Þjónustusamband íslands er ekki
aðili að samningi ASÍ og VSÍ en
fulltrúar þess neituðu að undirrita
samkomulagið. „Við teljum að þessi
tilskipun nýtist ekki starfsfólkinu
eins og samningurinn er útfærður,“
segir Jón Guðmundsson, formaður
sambandsins. Hann gagnrýnir m.a.
skilgreiningu á næturvinnutíma í
samningnum sem hann segir að nýt-
ist ekki mörgu starfsfólki veitinga-
-------- og gistihúsa.
Bendir hann einnig á
máli sínu til stuðnings að
ekki hafi verið skilgreint
hver eigi að vera vikulegur
hámarksvinnutími heldur
“ látið nægja að miða við
meðalvinnutíma, sem hefði þá þýð-
ingu að vinnu starfsfólks í veitinga-
og gistihúsum væri í reynd engin
takmörk sett. „Við erum ósátt við
orðskýringar meðal annars á vinnu-
tíma, vaktavinnu og fleiri atriðum.
Við verðum að taka þetta upp við
Vinnuveitendasambandið í samning-
um,“ segir hann.
Hannes G. Sigurðsson segir að ekki
verði samið sérstaklega við Þjónustu-
sambandið um þessi mál. Sama regla
verði að gilda fyrir alla. „Annaðhvort
var um það að ræða að fara lagasetn-
ingarleiðina eða að gera heildarsamn-
ing fyrir alla eins og við höfum nú
gert og það er ekki til þess ætlast að
við förum að taka þetta upp við ein-
stök félög. Ég veit ekki betur en að
ASÍ hafi verið með umboð frá Þjón-
ustusambandinu,“ segir Hannes.
Páll Pétursson félagsmálaráðherra
kveðst vera ánægður með að sam-
komulag hefur náðst um vinnutímatil-
skipunina svo ekki þurfi að innleiða
hana með löggjöf. Hann á ekki von
á að reglurnar muni hafa byltingar-
kennd áhrif á vinnumarkaðinum. „En
fólk má ekki við því að missa tekjur.
Ég tel eftirsóknarvert ef kjarasamn-
ingar yrðu með þeim hætti að grunn-
kaup hækkaði verulega á kostnað
yfirvinnunnar,“ sagði hann.