Morgunblaðið - 03.01.1997, Blaðsíða 36

36 FÖSTUDAGUR 3. JANÚAR1997
MORGUNBLAÐIÐ

STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
MANNAUÐUR OG
MENNTUN
NIÐURSTÖÐUR alþjóðlegrar rannsóknar um kunnáttu
nemenda í raungreinum hljóta að vera okkur íslending-
um áfall og áhyggjuefni. Þær ættu að vekja okkur til vitund-
ar um breytta heimsmynd og raunverulega stöðu okkar.
Þannig komst forseti íslands, herra Ólafur Ragnar Gríms-
son, að orði í nýársávarpi. Síðan sagði hann: „Við verðum
að lita með hreinskilni í eigin barm. Allir sem bera ábyrgð
á menntamálum á íslandi þurfa að lýsa sig reiðubúna að
endurskoða eigin verk, meta kenningar og skipulag, starfs-
hætti og kennslugögn með opnum huga, fúsir til breytinga
og nýrrar sóknar.“
Ekki er jafn sjálfgefið og fyrr, sagði forsetinn, að ungir
íslendingar vilji búa alla sína ævi hér á landi. Við eigum nú
í fyrsta sinni í harðri samkeppni við heiminn allan um hug
og hjörtu unga fólksins. Úrslitum geti ráðið að þeir sem
fari með forræði í þjóðmálum, atvinnulífi, stofnunum og
samtökum opni nýjum kynslóðum braut til áhrifa á öllum
sviðum þjóðlífsins.
„Það er mannauðurinn og menntunin,“ sagði forsetinn,
„sem ráða mestu um samkeppnishæfni og lífskjör þjóða í
framtíðinni." Undir þessi orð hins nýkjörna forseta má taka.
Menntun, þekking, rannsóknir og samkeppnishæft atvinnu-
líf munu reynast farsælust vopn í baráttu fyrir atvinnu-
öryggi og viðunandi lífskjörum fólksins í landinu.
FARSÆLT OG FRIÐ-
SÆLT ÁR
ARIÐ VAR bæði farsælt og friðsælt. Órói á vinnumark-
aði var með minnsta móti, kaupmáttur óx og atvinnu-
leysi minnkaði. Hvort tveggja hefur verið okkur öllum keppi-
kefli. En þótt kaupmáttur hafi vaxið meira en við þorðum
að vona - þá bera ennþá margir of lítið úr bítum, sagði
Davíð Oddsson, forsætiráðherra, í áramótaávarpi sínu til
þjóðarinnar á gamlárskvöld.
Forsætisráðherra hélt áfram og sagði að tækist okkur
sameiginlega að halda skynsamlega á málum og kaupmátt-
ur næði áfram að vaxa jafnt og þétt, ætti að vera óhætt
að spá af öryggi, „að eftir fáein ár munum við hafa náð
hæsta kaupmáttarstigi, sem hér hefur þekkzt.“ Núna höfum
við tækifæri til að byggja aukinn kaupmátt á traustum og
heilbrigðum grunni.
„Forystumenn á vinnumarkaði eiga dijúgan hlut að því,
hversu vel hefur til tekizt og flestir þeirra vita að sígandi
lukka mun nú, eins og endranær, gefast umbjóðendum þeirra
bezt,“ sagði forsætisráðherra og ræddi síðan ríkisfjármálin.
Hann sagði hinn sameiginlega sjóð landsmanna eigi verða
rekinn með halla á nýja árinu og væri það að sönnu mikill
viðburður, sem í raun réttri ætti að vera sjálfsögð skylda
og ekkert þakkarefni. Löngu væri sá tími kominn, að ríkið
byrjaði að borga niður skuldir sínar og lækka yfirþyrmandi
vaxtabyrði. Hallalaus ríkisrekstur myndi leiða til lækkandi
vaxta, þar sem ríkissjóður myndi draga úr ásókn sinni í
sparifé landsmanna. „Lækkandi vextir munu hjálpa fólkinu
í landinu við að grynnka á eigin skuldum og bæta á sama
tíma hag fyrirtækjanna.“
í forsætisráðherratíð Davíðs Oddssonar hefur þjóðin
gengið í gegnum eina mestu kreppu í efnahagsmálum, sem
yfir hefur dunið á þessari öld. Þær tvær ríkisstjórnir, sem
hann hefur leitt á tæpum sex árum, hafa smátt og smátt
en örugglega leitt þjóðina út úr þessari kreppu. Ekki fer
lengur á milli mála, að bjartari tíð er framundan, ef rétt er
á haldið því góðæri, sem við búum nú við.
TÆKNIOG ARFLEIFÐ
MÓTTAKA nýjunga má aldrei verða til þess að arfleifð
glatist, sagði biskupinn yfir íslandi, herra Ólafur
Skúlason, í nýárspredikun sinni. Töivur og önnur tækniund-
ur létta mönnum lífsbaráttu og víkka sjóndeildarhring
þeirra, ef rétt er að málum staðið. En tæknin má aldrei slá
manninn þeirri blindu, sagði biskupinn efnislega, að hann
hætti að hafa gætur á sjálfum sér, hætti að rækta sinn
innri mann - eða slaki á tryggð sinni við háleitar hugsjón-
ir og kristin lífsviðhorf. Mannlífið yrði betra og fegurra ef
mannkynið og einstaklingarnir legðu jafn ríka áherzlu á
siðræn og trúarleg gildi og á tækniframfarir.
Það er rétt hjá biskupi, að við megum aldrei glata tengsl-
um við uppruna okkar og fyrri sögu. Við eigum þvert á
móti að leggja okkur fram um að rækta þau tengsl.
Islendingur einn átta alþjóðlegra dómara við mannréttiii
Fjárskort-
n r hamlar
starfsemi
dómsins
Brot á ferðafrelsi, tjáningarfrelsi og eignar-
rétti verða væntanlega aðalviðfangsefni
dómstólsins að sögn Jakobs Þ. Möller sem
starfaði í aldarfjórðung hjá Sameinuðu þjóð-
unum en heldur nú fjórðu hverja viku til
starfa í Sarajevo.
Morgunblaðið/Kristinn
„ÉG HELD að þjóðir heims hafi ekki áttað sig á því að þessi
dómstóll sé starfandi. Hið gríðarlega uppbyggingarstarf sem nú
er í Bosníu er mun sýnilegra en það sem fram fer í nokkrum
skrifstofum í húsi gamla stjórnlagadómstólsins," segir Jakob Þ.
Möller, dómari við Mannréttindadómstól Bosníu-Herzegóvínu.
FRANSKUR hermaður gætir friðar í Sarajevo.
FJÁRSKORTUR hefur sett
mjög mark sitt á starfsemi
mannréttindadómstóls Bos-
níu-Herzegóvínu sem settur
var á fót samkvæmt ákvæðum Day-
ton-friðarsamkomulagsins sl. vor.
Aðeins ein þjóð hefur lagt fram fé til
starfseminnar þrátt fyrir fögur fyrir-
heit annarra ríkja þar um og er það
fé nú á þrotum, að sögn Jakobs Þ.
Möller, sem er einn átta alþjóðlegra
dómara við dómstólinn. Hann hefur
starfað í aldarfjórðung hjá Sameinuðu
þjóðunum en lét fyrir skömmu af
störfum þar fyrir aldurs sakir.
Kveðið er á um skipun mannrétt-
indadómstóls í viðauka við Dayton-
friðarsamkomulagið, sem undirritað
var í desember 1995. Þar segir að
stofna skuli skrifstofu umboðsmanns
og mannréttindadómstól. Til umboðs-
manns getur hver sá leitað sem telur
stjórnvöld hafa beitt sig órétti. Um-
boðsmaður kynnir sér málið og leggur
fram tillögu að lausn þess. Samþykki
aðilar þess, einstaklingar eða stjórn-
völd ekki tilmæli umboðsmanns, er
hægt að vísa málinu til mannréttinda-
dómstólsins, sem má þá halda rann-
sóknum umboðsmanns áfram. Þá má
vísa málum beint til dómstólsins. Úr-
skurðir hans eru bindandi en hann
hefur hins vegar ekki vald til að fylgja
þeim eftir.
Fjórtán dómarar
Svissnesk kona, Grethe Haller, er
umboðsmaður, en fjórtán dómarar
skipa dómstólinn, átta alþjóðlegir og
sex heimamenn, þ.e. tveir Bosníu-Ser-
bar, tveir Bosníu-Króatar og tveir
múslimar. Dómararnir. átta voru
kjörnir á fundi ráðherranefndar Evr-
ópuráðsins.
Dómstóllinn hefur aðsetur í
Sarajevo, í svokallaðri forsetabygg-
ingu, sem var aðsetur stjórnlagadóm-
stólsins. Funda dómararnir eina viku
í hveijum mánuði.
Fyrsta verkefni dómaranna fjórtán
var að semja starfs- og réttarfarsregl-
ur en þær þurfti að vinna frá grunni
þar sem engin fordæmi eru fyrir dóm-
stól sem er samsettur á þennan hátt.
Hófust dómararnir handa í maí sl.
og er leið á sumarið byijuðu málin
að koma fyrir. Þeir sem leita til dóm-
stólsins eru einstaklingar sem telja
sig órétti beitta en umboðsmaður
getur einnig hafið rannsókn að eigin
frumkvæði, t.d. vegna fólks sem hefur
horfið. Til þessa hafa flest mál dóm-
stólsins farið fyrst til umboðsmanns.
„Við verðum að reyna að gera okk-
ur grein fyrir því hvað átt hefur sér
stað í Bosníu. Þetta er land og þjóð í
sárum, það er varla til sú ljolskylda
sem ekki hefur misst eitthvað eða ein-
hvern. Hatrið milli þjóðanna sem
byggja Bosníu er gífurlegt og það er
ekki heppilegur jarðvegur fyrir sam-
vinnu að stríði loknu. Eg get ímyndað
mér að bosnísku dómararnir hafí átt
erfitt með að vinna saman í upphafi,
þótt þeir hafi ekki látið það uppi,“
segir Jakob.
Málarekstur almenningi ekki
efst í huga
í desemberbyijun hafa rúmlega 30
mál borist mannréttindadómstólnum
en viðbúið er að þeim geti fjölgað
gríðarlega á næstu mánuðum. Nú
þegar hafa nokkur hundruð mál bor-
ist umboðsmanni. „Enn sem komið
er vita fáir um dómstólinn. Fóik er
enn að komast yfir áföll stríðsins, er
að reyna að koma daglegu lífi sínu í
samt lag og málarekstur er því ekki
efst í huga nú,“ segir Jakob.
Þegar máli er vísað til dómstólsins,
aflar hann gagna í málinu og úrskurð-
ar að því búnu hvort það sé tækt tii
efnismeðferðar. Sé sú raunin, tekur
við enn frekari gagnaöflun og vitnale-
iðslur. Fyrsta málið verður dómtekið
í febrúar á þessu ári. Dómstóllinn
tekur til mála sem átt hafa sér stað
eftir að Dayton-samkomulagið var
undirritað, 14. desember 1995. Það
sem gerðist fyrir þann tíma heyrir
undir aðra dómstóla, t.d. stríðsglæpa-
dómstól SÞ í Haag. Dæmi um mál
sem talið var tækt fyrir dómi, var
mál Króata, rómversks-kaþólsks
prests og foreldra hans. Serbnesk lög-
regla handtók fólkið í stríðinu og
hafa engar staðfestar fréttir borist
um afdrif þess. Menn telja þó ástæðu
til að ætla að það sé enn á lífi, í haldi
án dóms og laga og því hefur dóm-
stóllinn tekið málið fyrir, þó fólkið
hafi verið handtekið áður en Dayton-
friðarsamkomulagið var undirritað.
Ekki sakadómur
Jakob segir rétt að minna á að
mannréttindadómstóllinn sé ekki
sakadómur og dæmi fólk ekki til
fangavistar. „Okkar hlutverk er að
aðstoða fólk við að ná fram rétti sín-
um. Réttur einstaklingsins felst ekki
í því að annar maður sé sóttur til
saka. Við getum kveðið á um bætur
til handa þeim sem hafa verið órétti
beittir og getum farið fram á það