Morgunblaðið - 03.01.1997, Blaðsíða 61

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 3. JANÚAR 1997 61
BRÉF TIL BLAÐSINS
Áhugaverð bók um
sjávarlífverur
Frá Ólafi S. Ástþórssyni og
Guðmundi Guðmundssyni:
NÝLEGA kom út hjá Máli og
menningu fróðleg bók þeirra Jör-
undar Svavarssonar og Pálma
Dungal sem ber heitið Undraveröld
hafdjúpanna við ísland. Það er
lofsvert framtak þegar gefin er út
alþýðleg bók á íslensku um líf-
fræði sjávar. Þegar bókin er einnig
ríkulega skreytt litmyndum af líf-
verunum neðansjávar í sínu nátt-
úrulega umhverfi er vonandi að
hún veki áhuga á þessari grein
raunvísinda.
Undraveröld hafdjúpanna við
ísland skiptist í 12 kafla og hver
þeirra síðan í fjölmarga undirkafla.
Fyrsti kaflinn er stutt yfirlit um
vistfræði sjávar. Þar er m.a. greint
frá skilyrðum og fjölbreytni lífríkis
í hafinu, árstíðasveiflum, fæðuvef
sjávar, þekkingu á lífríki sjávar við
Island. I öðrum kafla er ijallað um
búsvæði sjávar. Frá og með þriðja
kafla er síðan kerfisbundið fjallað
um fylkingar lífvera sjávarins við
ísland. Fjallað er m.a. um bygg-
ingu þeirra, lífsferla, fæðunám og
æxlun. Byrjað er á svömpum, en
síðan í fjórða kafla holdýr, þ.e.
hveldýr, marglyttur og kóraldýr. I
fimmta kafla er fjallað um kamb-
hveljur og lindýr í þeim sjötta, en
til þeirra teljast sniglar, samlokur
og smokkfiskar. Sjöundi kaflinn
fjallar um liðorma og sá áttundi
um liðfætlur, en þeim tilheyra m.a.
marflær, krabbar og rækjur. Um
mosadýr, skrápdýr og möttuldýr
er fjallað í köflum 9-11. í lo-
kakafla er síðan fjallað um nokkr-
ar fisktegundir m.a. þorsk, karfa
og hrognkelsi. Aftast í bókinni er
tegundaskrá þar sem tilgreind eru
bæði íslensk og latnesk heiti þeirra
tegunda sem um er fjallað. í mörg-
um tilfellum er þar um að ræða
ný heiti sem höfundar hafa búið
til og virðist það í flestum tilfellum
hafa tekist vel.
í inngangi segja höfundar að til-
gangur bókarinnar sé „að gefa al-
menningi kost á að kynnast nokkr-
um af leyndardómum sjávarins við
ísland“. Þetta er í raun vandasamt
verk, ekki síst þar sem oft er verið
að fjalla um lífverur sem almenn-
ingur hefur aldrei séð og eru honum
að miklu leyti óþekktar. Það er hins-
vegar okkar skoðun að höfundar
leysi verkefni sitt með sóma. Þar
skiptir mestu máli að textinn er
yfirleitt þægilegur aflestrar og
skrifaður í nánum tengslum við þær
um það bil 100 myndir sem bókina
prýða. Margar ljósmyndir bókarinn-
ar eru athyglisverðar og hlýtur það
að hafa kostað mikla natni að ná
þeim. Textinn er einnig kryddaður
fróðleik um gamla íslenska hjátrú
og hindurvitni um lífverur sjávar
sem gaman er að lesa.
Höfundum tekst að forðast þann
leiða sið fræðimanna að bera á
borð bragðlitla upptalningu á stað-
reyndum þegar þeir skrifa bækur
fyrir almenning. Á nokkrum stöð-
um í bókinni gætir þó tilhneigingar
til að lýsa með orðum líkamsbygg-
ingu lífveranna mun ítarlegar en
hægt er að ráða af þeim myndum
sem fylgja. Þetta býður heim hættu
á misskilningi ef lesandinn hefur
takmarkaða innsýn í efnið eða sem
verra er, að hann missi áhugann.
Til dæmis er undirkafli á bls. 64
sem nefnist sæköngulær en alls
engar myndir eru af þessum sér-
kennilegu dýrum.
Frágangur bókarinnar er með
ágætum en þó flnnst okkur sem
letur hennar hefði mátt vera
stærra. Kaflar bókarinnar eru að-
greindir með heilsíðu eða opnu-
myndum og kaflaheitið er ritað
með fremur smáu Ietri neðst á blá-
litaða spássíu. Lesmál nýs kafla
hefst hinsvegar oftast án fyrir-
sagnar á næstu síðu og er þannig
slitið frá kaflaheitinu. Þetta gerir
kaflaskipti oft það ógreinileg að
hætta er á að það trufli lesturinn.
Á spássíum bókarinnar eru ljós-
myndir sem eru aðeins 4x3 cm.
Þær eru flestar það smáar að erf-
itt er að greina það sem þær eiga
að sýna og er það leitt.
Við hvetjum þó alla þá sem
áhuga hafa á lífríki sjávar til þess
að lesa þessa bók. Þá gæti hún
einnig nýst sem kennslubók í efri
bekkjum grunnskóla og jafnvel
sem ítarefni í menntaskóla. Von-
andi verður Undraheimur hafdjúp-
anna við ísland til þess að auka
skilning almennings og uppvax-
andi æsku á því hversu fjölbreyti-
legt og margslungið vistkerfi sjáv-
arins er. Mikilvægur en vanmetinn
þáttur í því að móta góðar um-
gengnisvenjur þjóðarinnar um auð-
lindir hafsins er að almenningur
hafi vitneskju um lífríkið og til
þess mun bókin gagnast. Að lokum
óskum við höfundum og Máli og
Menningu til hamingju með áhuga-
verða og fróðlega bók.
ÓLAFUR S. ÁSTÞÓRSSON,
sj ávarlíffræðingur,
GUÐMUNDUR GUÐMUNDSSON,
sjávarlíffræðingur.
„Á harðakani“
Frá Hallbergi Hallmundssyni:
MÉR var nýverið send úrklippa
úr Morgunblaðinu, því miður
ódagsett, sem hafði að geyma
umsögn Sigrúnar Klöru Hannes-
dóttur um barnabók Vigdísar
Grímsdóttur, Gauta vin minn, und-
ir yfirskriftinni „Af Njálsgötunni
í töfraheiina". Ég hef að sjálfsögðu
ekkert við umsögnina að athuga,
hef hvorki lesið bókina né býst við
að svo verði. En ég hnaut um eftir-
farandi ummæli: „... hún notar
jafnvel orð eins og að hlaupa á
„harðakani“ sem ég hef ekki heyrt
annars staðar en á Austfjörðum
og finnst tæpast í orðabókum.“
Sigrúnu Klöru til upplýsingar,
sem og þeim málsagnfræðingum
sem eins kynni að vera ástatt um,
vil ég vinsamlegast benda á, að á
uppvaxtarárum mínum í Reykja-
vík á fimmta áratugnum, ég átti
heima á horni Barnónsstígs og
Egilsgötu, naumast nema stein-
snar frá Njálsgötunni, var orðið
algengt, að minnsta kosti meðal
barna, og notað í sömu andrá og
„harðaspan“, sem þýddi það sama.
Hvaðan „kanið“ er upprunnið veit
ég að vísu ekki, en sögnin að
„kana“ er í orðabók Menningar-
sjóðs (1963) í merkingunni „æða,
þjóta, fara hratt“. Orðið er því
tæpast jafnsjaldgæft og Sigrún
Klara virðist halda.
HALLBERG HALLMUNDSSON,
30 Fifth Avenue,
NewYork.NY 19911.
Endurskoðum opinbera
afstöðu til íslensks vændis
Frá Halldóri Jónssyni:
ÉG LAS ágætlega stílaða grein frú
Ólafar I. Davíðsdóttur á sunnudag,
1. desember. Að vísu finnast mér
samlíkingar frúarinnar um höfuð,
sem látin eru fjúka af bolunum,
og dillibossasýningum nokkuð
glannafengnar. Enda töluvert
langt á milli blóðbaðs og þess sem
hún ræðir um.
Mér fannst hins vegar leitt að
umræddar nektarsýningar við
Austurvöll misbjóði siðferðiskennd
frúarinnar. Sér í lagi þar sem ég
og frúin munum væntanlega eiga
það sameiginlegt, að hafa ekki séð
umræddar uppákomur.
Aðdráttarafl hins veika kyns á
hitt er nokkuð vel þekkt stað-
reynd. I sinni bestu mynd leiðir
þessi þrá til ómældrar hamingju í
farsælu hjónabandi og barnaláns.
Margir fara hins vegar á mis við
þessa hamingju. Því miður segi ég
og veit að frú Ólöf tekur undir
það. Framan af ævi er áhuginn á
eiginleikum kvenna mjög brenn-
andi hjá karlmönnum. Og löngunin
til náinna kynna við hið fagra kyn
er oft yfirþyrmandi. Og mörg dæmi
eru um það hvernig skortur á góð-
um tengslum við hið fagra kyn
getur leitt vaska menn út í ógæfu.
Ég bjó þó nokkur ár í Þýzka-
landi í mínu ungdæmi. Þar er vændi
lögleg atvinnugrein og hefur sinn
bás í samfélaginu, án teljandi trufl-
ana. í Stuttgart var þrílita húsið,
næsta hús við ráðhúsið og líka í
eigu borgarinnar. Ég sá fyrir
nokki-um árum að umferð prúðbú-
inna manna að og frá húsinu hefur
ekkert minnkað í áranna rás og
hvergi sá ég mótmælaspjöld á lofti,
þá eða fyrr. Ég veit sannast sagna
ekki hvort þetta þvælist mjög fyrir
siðferðiskennd hinnar dæmigerðu
þýzku frúar. Líklega finnst mér þó,
að hún telji þessa starfsemi nauð-
synlegan öryggisventil í þjóðfélag-
inu, sem geti mögulega afstýrt öðru
verra.
Hefur frú Ólöf ekki hugleitt
hvaða þjáningu þeir kunni að líða,
sem ekki ná „eðlilegu“ sambandi
við hitt kynið af einhveijum ástæð-
um?“ Hvað getur hann Stebbi gert
að þvi þó hann sé sætur?“ var
sungið í mínu ungdæmi. En hvað
um hann Stebba ljóta? Eiga honum
engar dyr að standa opnar í ásta-
málunum? Hvað segja fræði þau,
sem Ólöf vitnar til, um kærleikann
og umburðarlyndið?
Verðum við frú Ólöf ekki fremur
að lifa og láta lifa? Við þurfum til
dæmis ekki lesa sumar auglýsing-
arnar í DV svo að þær stuði okkur
ekki. Ekki þurfum við heldur að
renna augunum að sumum hillun-
um í bókabúðunum, hvað þá að
fikta í alnetinu? Ef til vill er frem-
ur ástæða til þess að endurskoða
hina opinberu afstöðu íslenzka
þjóðfélagsins til vændis og skyldr-
ar starfsemi en að reka það burt
með illu? Hin óopinbera afstaða
íslendinga er ef til vill líka allt
önnur. Er ekki bara vænlegra að
hafa íslenzkt vændi uppi á borðinu
heldur en undir því? Gætum við
Olöf ekki bara lifað með því, - án
þess að hafa áhyggjur af fjölskyld-
um okkar sem eru auðvitað full-
komnar?
HALLDÓR JÓNSSON
verkfræðingur.
Lítið bréf til landans
Frá Vigdísi Ágústsdóttur:
NÚ ÆTLA ég að hneyksla land-
ann, þ.e. þessa „víðsýnu" og „um-
burðarlyndu", sem ábyggilega
stimpla mig kynþáttahatara! Eg
sé að sífellt fjölgar hér fólki af
gjörólíkum kynstofnum, bæði
brúnu og svörtu, og ég segi bara
alveg eins og er, að mér er hætt
að standa á sama. Ég hef spurt
margan landann, hvernig honum
lítist á og allir eru lítið hrifnir
eins og ég. Sumir segja að þetta
hafi m.a. byrjað með því að pipar-
karlar sem engin íslensk kona
hafi litið við, hafi keypt sér konur
frá útlöndum svo kemur öll fjöl-
skyldan á eftir. Ég frétti af einum
sem fékk svona fjölskyldu inn á
sig og hann er víst orðinn ansi
þreyttur, karlgreyið, enda er fólk-
ið ekkert á förum úr íbúðinni hans.
Það er víst ýmsu vant, sumt hefur
verið á götunni. Þetta fólk hefur
flykkst til Norðurlandanna og nú
er vinum okkar þar hætt að standa
á sama. Þar fer það á atvinnu-
leysisbætur, eins og sjálfsagt hér
líka og hefur það mun betra en á
götunni áður. En íslendingar eru
einhver fámennasta þjóð veraldar
svo að áhrifanna gætir miklu fyrr
hér en annars staðar. Þess vegna
á að hafa hemil á því að hingað
flykkist í stórum stíl fólk frá fjar-
skyldum milljónaþjóðfélögum. Það
yrði fljótlega fleira en við, sem
erum eins og ein gata í stórborg.
Svo er það menningin okkar, sem
við erum alltaf að dást að. Hve
lengi yrði áhrifa að gæta þar?
Hvernig væri að vera raunsær og
halda betur utan um hlutina áður
en í óefni er komið? Ég ætla að-
eins að minnast á offjölgun mann-
kyns. Kannske það muni valda
þriðju heimsstyrjöldinni. Þegar
allt landrými er á þrotum og al-
gjört öngþveiti verður af því hjá
þessum fjölmennustu þjóðfélögum
og þeir frétta af nógu plássi hér
á eyjunni okkar, þá spyija þeir
engan. Þeir koma hingað svo
hundruðum þúsunda skiptir og ,
sölsa undir sig landið. Ef við lyft-
um litla fingri verður okkur bara
hent í sjóinn. Hvernig stendur á ;
að enginn segir neitt, þó að fólk
hugsi sitt, svona rétt eins og ég? ,
Vilja kannske fleiri láta í sér
heyra? Ég held að farsælast sé
að fólk haldi sig innan síns kyn-
þáttar og veit að fleiri hafa þá
skoðun.
VIGDÍS ÁGÚSTSDÓTTIR, 1
Lækjarhvammi, Laugardal. t
t
ÚTSALAN hefst í dag
30-70% afsláttur
l
rt.
1
(
{
I
1