Morgunblaðið - 07.02.1997, Blaðsíða 26

26 FÖSTUDAGUR 7. FEBRÚAR 1997
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Myndmál ástarinnar
BOKMENNTIR
Ljöðaþýðingar
TUTTUGU LJÓÐ UM ÁST
OG EINN ÖRVÆNTING-
ARSONGUR
eftir Pablo Neruda. Þýð. Guðrún H.
Tulinius og Karl J. Guðmundsson.
Myndir: Rikharður Valtingojer. 89
bls. Háskólaútg. Reylqavík, 1996.
PABLO Neruda hefur áður verið
kynntur íslenskum lesendum. Jón
Óskar og Sigfús Daðason þýddu
fyrir margt löngu Skógarhöggs-
maðurinn vakni. Sú þýðing birtist
ásamt inngangi í Tímariti Máls
og menningar 1951. Ennfremur
hefur Jóhann Hjálmarsson þýtt
ljóð eftir Neruda sem birtust í
ljóðasöfnunum Afgreinum trjánna
og / skolti Levíatans. Fleiri þýðing-
ar mætti nefna. Það er þó ekki
fyrr en nú að bók eftir skáldið er
þýdd og gefín út S heilu lagi.
Útgáfa þessi er bæði handhæg
og ágætlega fræðileg. Frumtext-
inn er hvarvetna birtur á móti
þýðingu Karls J. Guðmundssonar.
Þar að auki er orðrétt þýðing
Guðrúnar H. Tulinius birt neðan-
máls. Hvort tveggja kemur vel
þeim sem kunna dálítið í spænsku
en langar að auka þekking sína
um leið og þeir njóta góðs skáld-
Pablo Neruda
skapar. Jón Hallur
Stefánsson skrifar
inngang þar sem hann
kynnir höfundinn og
verkið. Meðal annars
minnir hann á hversu
Neruda söðlaði um
með spænsku borga-
rastyijöldinni. Þar
hafði hann dvalist um
skeið þegar stríðið
hófst. Og þar með
gerðist hann
kommúnisti _ og bar-
áttuskáld. Áður orti
hann undir áhrifum
frá súrrealisma eins
og gleggst má merkja
í bók þessari. Ég sakna þess að
þeirrar merkilegu stefnu skuli að
engu getið í innganginum. Ein-
hver kann að segja að þess gerist
ekki þörf þar sem ljóðin lýsi sér
sjálf.
Hvað um það, svona var sem
sé ort í suðrinu áratugum fyrr en
íslensk ljóðskáld tóku í alvöru að
skoða módernismann með sínu
torræða myndmáli og tímaleysi.
Texti Karls J. Guðmundssonar
er vandaður en tæpast eins klár
og frumtextinn. Og skyldi engan
undra! Þarna er hægur vandinn
að bera saman textana og rýna í
hvemig þýðandi vinnur verk sitt.
Sérhvert tungumál er heimur út
af fyrir sig. Fullkomlega orðréttar
Svið o g
búningar
MYNDLISI
Ga11 erí Ilornið,
Hafnarstræti
BÚNINGA- OGLEIK-
MYNDAHÖNNUN
Samsýning. Opið kl. 14 -18 alla
daga til 12. febrúar; aðgangur
ókeypis.
UNDANFARIN misseri hafa
verið uppi mikil harmakvein um
aðstæður íslenskra leikhúsa og
kvikmynda til að sinna sínum
menningarstörfum með þeim
hætti, sem sómi væri að. Þrátt
fyrir allan slíkan grátur er stað-
reyndin sú, að íslendingar em
með duglegri þjóðum við að
sækja leiksýningar og kvik-
myndir, einkum ef litið er á hin-
ar frægu hlutfallstölur þar að
lútandi. Þetta ættu menn að
hafa í huga þegar harmurinn er
sem mestur og talnaflóðið um
hið gagnstæða verður ófær
hindmn að skynsamlegum álykt-
unum. Og ástæðan er einföld:
Við emm þeirrar lukku aðnjót-
andi að eiga mikið af hæfíleika-
fólki, sem leggur hönd á plóginn
á þessum sviðum.
Einn þessara hópa listamanna
sem oftar en ekki fer lítið fyrir
em leikmynda- og búningahöf-
undar, en þeir em öðmm fremur
ábyrgir fyrir því umhverfí sem
þessar listgreinar byggja á, og
er mikilvægur hluti af þeirri
sjónrænu ímynd, sem skilar sér
til áhorfenda. Þannig verða
sjónlistimar virkur þáttur í öðr-
um listgreinum, sem geta í raun
illa þrifist án þeirra.
Sem fyrr segir em leikmynda-
og búningahöfundar á stundum
vanmetnir þátttakendur í þeirri
listsköpun, sem þeir vinna að.
Meðal annars vegna þessa tóku
listamenn á þessu sviði sig sam-
an og stofnuðu hagsmunafélag
á vordögum 1994, í þeim tví-
þætta tilgangi að vemda höfund-
arrétt sinna félaga og til að efla
kynningu á verkum þeirra. Sýn-
ingin sem er kveikjan að þessum
skrifum er tilraun félagsins til
slíkrar kynningar.
Hér em lítillega kynnt verk
þrettán félagsmanna, sem hafa
gegnt stóm hlutverki við að
skapa ímynd og umgjörð fjölda
merkra leiksýninga, ópemsýn-
inga, sjónvarpsþátta og kvik-
mynda undanfarin ár.
Lykilorðið hér er hins vegar
„lítillega“, því þessi kynning nær
ekki tilgangi sínum. Framlag
listafólksins er nær eingöngu
kynnt með fáeinum ljósmyndum
sem em festar á spjöld, og geta
aðeins gefíð örlitla hugmynd um
þau áhrif, sem leikmyndir geta
haft, og segja með sama hætti
afar lítið um þá fjölskrúðugu
búninga, sem leikhúsgestir
kynnast svo vel. Líkön, skissur,
dæmi um búninga, leikmunir -
allt slíkt hefði gefíð mun ríku-
legri tilfínningu fyrir þeirri list-
sköpun sem hér er verið að
kynna, eins og einstakir lista-
menn hafa raunar gert með eig-
in sýningum í gegnum tíðina.
Stórvirki eins og Tröllakirkj-
una (Grétar Reynisson og Helga
Stefánsdóttir), Galdra-Loft
(Hulda Kristín Magnúsdóttir),
Átómstöðina (Siguijón Jóhanns-
son), og forvitnilegar uppsetn-
ingar eins og Birtingur (Þórunn
María Jónsdóttir), Trúðaskólinn
(Helga Rún Pálsdóttir) og Áfram
Latibær (María Ólafsdóttir) þarf
einfaldlega að kynna með skil-
virkari hætti en hér er gert; leik-
myndir og búningar viðkomandi
verka jafnt sem listafólkið sjálft
eiga það fyllilega skilið.
En einhvers staðar þarf að
byija, og þessi litla kynning er
vonandi aðeins undanfari at-
hyglisverðara sýningarhalds á
þessu sviði í framtíðinni.
Eiríkur Þorláksson
þýðingar em því
óhugsandi, allra síst á
ljóðum. Erfíðast er að
ná blæbrigðum fram-
textans. Telja má að
Karl fari bil beggja,
að þræða frumtextann
en nálgast um leið ís-
lenska málfarshefð.
Líkingar Nemda era
margar hveijar nýst-
árlegar. Eigi að síður
hnýtur maður þarna
um hugtök eins og sál
og hjarta sem varla
þykja lengur nútíma-
leg í skáldskap. í sext-
ánda ljóðinu, sem
Neruda stældi eftir Tagore, stend-
ur t.d. þessi lína: »La lámpara de
mi alma te sonrosa los pies.« Orð-
rétt þýðing Guðrúnar: »Ljósker
sálar minnar varpar bjarma á
fætur þína.« Þýðing Karls: »Ljó-
sker minnar sálar sveipar fót þinn
roða.« Líkingamál Neruda getur
stundum sýnst myrkt og torráðið
en kann þó að vera auðskilið þeg-
ar betur er að gáð. Til dæmis
þetta: »Entre los labios y la voz
algo se va muriendo.« Bein út-
legging: »Á milli varanna og radd-
arinnar er eitthvað að deyja.«
Þýðing Karls: »Milli vara og radd-
ar er eitthvað að deyja.« Nánast
í sama tón hefði íslenskt skáld
getað ort um miðjan þriðja ára-
tuginn — en orðað það öðruvísi,
allt öðruvísi!
Jón Hallur getur um vinsældir
Neruda, einkum þessa ljóðafiokks.
Orsakir þess eru vafalaust marg-
ar, sumar vel ljósar. Tungutak
skáldsins er með nokkmm hætti
hefðbundið en tjáningin er jafn-
framt nýstárleg. Ástaijátning
skáldsins er hvarvetna heit og
innileg en býr eigi að síður yfir
töfrum hins óræða. Textinn er
skýr og gagnorður, þróttmikill og
þrunginn heitri tilfínningu. Jafnvel
hið langsóttasta myndmál er orðað
vafningalaust. Ennfremur kann
Neruda að hafa þótt berorður fyr-
ir sinn tíma í hinni katólsku Suður-
Ameríku, og varla hefur það spillt
fyrir skáldinu!
Eftir að roða sló á hinn pólitíska
himin í suðrinu jókst vegur skálds-
ins enn að mun. Eina ljóðabókin,
sem Che Guevara hafði með sér í
örlagaför sína til Bólivíu, var
Canto general (Allsheijarsöngur)
sem skáldið sendi frá sér 1950.
Fylgi sitt við kommúnismann fékk
Neruda rækilega endurgoldið með
víðtækri kynningu um allar jarðir.
Þess hefði hann þó hvergi þurft
til að nafni hans væri á loft hald-
ið. Ljóðlist hans stendur ávallt
fyrir sínu. Hann var vissulega í
hópi mestu skálda síns tíma í Suð-
ur-Ameríku og eitt af höfuðskáld-
um þessarar aldar.
Myndir Ríkharðs Valtingojers
láta lítið yfír sér en eru þó bókar-
prýði; hæfilega dulúðugar til að
samsvara anda og efni ljóðanna.
Erlendur Jónsson
Koko-
schka í
Helsinki
í HELSINKI stendur nú yfir
sýning á verkum austurríska
listamannsins Oskars Ko-
koschka, sem fæddur var
árið 1886 og lést í hárri elli
árið 1980. Hann var málari,
grafíker, leikskáld og einn
helsti frumheiji módernis-
mans á þessari öld. En Ko-
koschka var ekki síður sann-
ur Evrópumaður, fæddur í
Austurríki, lærði þar og í
Þýskalandi, ferðaðist um álf-
una þvera og endilanga og
settist svo að i Tékkóslóvak-
íu, en fluttist til Bretlands
er heimsstyijöldin síðari
skall á. Á sýningunni eru
verk sem hann vann á papp-
ír, aðallega í jugendstíl og
ber hún yfirskriftina
„Dreymandi drengur og
vandræðabarn". Þá eru einn-
ig handlitaðar litógrafíur
með skáldlegum texta sem
Kokoschka tileinkaði kenn-
ara sínum, Gustav Klimt.
Nýjar bækur
• ÚT er komið safn með fmm-
sömdum dúettum og tríó fyrir
klarínett og nokkrum útsetn-
ingum á ís-
lenskum
þjóðlögum
eftir Elías
Davíðsson.
Bókin er
ætluð nem-
endum á
fyrstu
tveimur ár-
unum.
Þetta er
fyrsta bók
sinnar tegundar sem gefin er
út hérlendis.
Bókin var samin að áeggjan
Martins Imfeld, svissnesks
klarínettkennara. Lögin vom
prófuð við kennslu í Sviss,
Bandaríkjunum og á íslandi.
Auk þess komu nýlega út eftir-
farandi verk Elíasar: Dúettar
og tríósöfn fyrir fag-
ott/obó/saxófón. Quasi una
Tarantella, fyrir 10 málm-
blásturshljóðfæri. Verkið var
frumflutt í Basel (Sviss) þann
15. janúar 1997. Ojafn dans
(Danse inégale), fyrir íslenskt
steinaspil og orgel. Verkið var
frumflutt í Oviedo (Spánn)
þann 29. nóvember 1996.
Ferðafiðringur, fyrir skóla-
strengjahljómsveit. Verkið var
frumflutt í Keflavík í október
1996.
Tónar og steinar gefa safnið
út. Bókin fæst í tónlistarversl-
unum. Smásöluverð bókarinn-
arerkr. 1.200.
• LESKAFLAR í listasögu
er eftir Þorstein Helgason,
kennara við Menntaskólann í
Kópavogi. Um er að ræða
ódýra útgáfu sem einkum er
ætluð til
notkunar 1
skólum. I
formála
segir höf-
undur:
„Lengi
hafa menn
beðið eftir
kennslubók
í listasögu á
íslensku
Þorsteinn
Helgason
sem upp-
fyllti flestar þarfír. Heftið, sem
hér liggur fyrir, er ekki sú bók
en vonandi betra en ekki að
hafa það í höndunum þegar
fjallað er um tímabilið frá því
um 1400 til seinni hluta síð-
ustu aldar. Ætlunin hefur ver-
ið að rekja myndlistarsöguna
í stómm dráttum samkvæmt
þeim hefðum sem skapast hafa
á seinni tímum og lesa má t.d.
í alkunnri listasögu Jansons-
feðga. Margt er að sjálfsögðu
umdeilanlegt í þessari hefð en
enginn getur gagnrýnt hefðina
nema að þekkja hana.“
Útgefandi erlðnú. Bókin
er 100 síður með mörgum
myndum, umbrot er verk Guð-
mundar Steinssonar. Prentun
og frágang annaðist Prent-
stofa Iðnú.
Konur skelfa aftur í Borgarleikhúsinu
SÝNINGAR em að hefjast aftur í Borgarleikhúsinu um
helgina á leikritinu Konur skelfa. Höfundurinn Hlín
Agjiarsdóttir er jafnframt leikstjóri.
í fyrra urðu sýningar á Konur skelfa 56 talsins á
Litla sviði Borgarleikhússins og segir í fréttatilkynningu
að vegna fjölda áskorana hafi verið ákveðið að hefja
sýningar að nýju, en sýningafjöldi er takmarkaður.
Með hlutverkin í sýningunni fara Valgerður Dan,
María Ellingsen, Anna Elísabet Borg, Steinunn Ólafsdótt-
ir, Ásta Amardóttir og Kjartan Guðjónsson. Aðstoðarleik-
stjóri er Sigrún Gylfadóttir. Jón Þórisson gerði leik-
mynd, Áslaug Leifsdóttir búninga, Ögmundur Jóhannes-
son hannaði lýsingu en tónlistin í sýningunni er samin
og flutt af hljómsveitinni Skárr’en ekkert.
Leiksýningin er samstarfsverkefni Alheimsleikhússins
og Leikfélags Reykjavíkur og styrkt af Leiklistarráði.
FIMM konur við spegil.