Morgunblaðið - 05.04.1997, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
LAUGARDAGUR 5. APRÍL 1997 81
Eftirlit með fjármálum
almannatrygginga
ÚTGJÖLD ríkisins
vegna almannatrygg-
ingamála á yfirstand-
andi ári eru áætluð á
fjárlögum rúmlega 30
milljarðar króna. Þetta
er langstærsti einstaki
liðurinn á fjárlögum,
tæplega fjórðungur allra
útgjalda ríkisins, sem
svipar til útgjalda 10
minnstu ráðuneytanna
eða tveimur þeirra næst-
stærstu á eftir heilbrigð-
is- og tryggingamála-
ráðuneytinu, sem eru
fjármála- og mennta-
málaráðuneytið.
Það gefur auga leið,
að þegar svo miklir fjármunir eru í
húfi, að brýn nauðsyn er á að eftirlit
með meðferð þessara fjármuna sé í
góðu lagi. Það er jafnaugljóst að
mismunandi erfítt er að koma slíku
eftirliti við.
Hlutverk Ríkisendurskoðunar
Ríkisendurskoðun er sú stofnun
sem alla jafna á að sjá um að útgjöld-
um ríkisins sé rétt varið meðan fjár-
málaráðuneytið rumskar, ef kallað
er eftir fjármunum sem ganga illa á
skjön við greiðsluáætlun ársins.
Ríkisendurskoðun hefur lagt sig
eftir endurskoðun og eftirliti með
bótagreiðslum sjúkratryggingadeild-
ar, einkum út um landsbyggðina.
Endurskoðunardeild stofnunarinnar
sjálfrar einbeitir sér hins vegar aðal-
lega að bótagreiðslum lífeyrisdeildar
og þar er staðurinn þar sem ofgreiðsl-
ur, vangreiðslur og aðrar yfirsjónir í
afgreiðslu eru uppgötv-
aðar og reynt að koma
leiðréttingu á.
Samráðsnefndir og
læknadeild
Annað og stærra mál
er viðskipti Trygginga-
stofnunar vegna að-
keyptrar þjónustu. Al-
mannatryggingalög
segja fyrir um réttindi
þegnanna, en þau rétt-
indi eru ýmist til bóta-
greiðslna, þjónustu heil-
brigðisstétta eða að-
keyptra hjálpartækja
og lyfja. Burtséð frá
bótagreiðslum hafa
þessi viðskipti oftast nær það sér-
kenni að þau fara fram milli aðila
að Tryggingastofnuninni fjarstaddri.
Oft á tíðum eru teknar ákvarðanir
um útgjöld sem greiðandinn hefur
ekki áhrif á. Þannig segja t.d. lækn-
ar til um meðferð, rannsóknir, iyfjaá-
vísanir og kaup hjálpartækja án þess
að spyija kóng eða prest. Samningar
við þá gera ráð fyrir sérstöku eftir-
liti, þar sem læknum TR er heimilt
án fyrirvara að fara á stofur lækna,
skoða sjúkiingabókhald og önnur þau
gögn, sem þeir telja nauðsynlegt til
staðfestingar læknisverki. Reiknings-
gerð þeirra sem og annarra viðskipta-
vina stofnunarinnar er svo að sjálf-
sögðu undir því eftirliti, að það sem
þykir óvenjulegt eða stingur í augu
er tekið til athugunar.
Læknadeild Tryggingastofnunar
gegnir mikilvægu hlutverki sem eft-
irlitsaðili með þjónustu, hjálpartækj-
Hugmyndir eru til um
sjúkrakort, segir
Jón Sæmundur Sigur-
jónsson, fyrirtrygg-
ingaþega, sem geyma
jgölda upplýsinga
um sjúklinga.
um og síðast en ekki síst með gerð
og þróun örorkumata. Mikið álag er
á þeirri deild í því hlutverki, en um-
ræðan í þjóðfélaginu um mikla fjölg-
un örorkulífeyrisþega beinir sjónum
að þeirri deild, því enginn kemst á
slíkar bætur nema með viðurkenn-
ingu deildarinnar. Allt tal um óeðli-
legan þiýsting til að komast á örorku
er auðvitað út í hött, ef deildin beitir
einungis hlutlægu mati í sínum störf-
um. Læknadeild er sú deild þar sem
faglegt mat er lagt til grundvallar,
hvort sú þjónusta sem í boði er gagn-
ast sjúklingnum með réttum hætti,
bæði að magni, gæðum og í sam-
ræmi við lög og rétt sjúklings.
Einhvers staðar segir að engin
súpa sé borðuð jafnheit og hún er
soðin. Þannig er með aðferðirnar í
eftirliti með starfsháttum heilbrigð-
isstétta einnig. Reynt er að leysa
vandamál sem upp koma mest megn-
is í góðu samstarfi. Mikilvægu hlut-
verki í þessu sambandi gegna hinar
ýmsu samráðsnefndir samningsaðila
sem taka á öllum ágreiningsmálum
sem upp kunna að koma og þar sem
Jón Sæmundur
Sigurjónsson
MIKIL fiskgengd og
góður þorskafli það sem
af er þessu ári hefur
vakið mikla athygli og
umræður og sýnist sitt
hveijúm. Flestir fagna
því þegar vel fískast. En
einnig hefur heyrst að
mikil þorskgengd sé
vandamál. Er þá gjarnan
vísað til þess að erfiðlega
gangi að veiða ufsa:
þorskur sé um alla ufsa-
slóðina en ufsinn fínnist
hvergi. Sömu raddir
segja, að nauðsyniegt sé
að auka þorskkvótann
strax til að tapa ekki af
ufsanum og er því þá
gjaman hnýtt við að annars verði
þorski hent í atganginum við ufsa-
veiðar þorskkvótalíti 11 a skipa. Megin-
röksemdin fyrir kvótaaukningu er þó
oftast sú að fiskifræðingar vanmeti
stærð þorskstofnsins, einkum hrygn-
ingarstofnsins, og að vel sé óhætt að
auka þorskveiðamar og jafnvel nauð-
synlegt því að annars verðum við af
miklum afla.
Það er vægast sagt öfugsnúið þeg-
ar menn telja mikla fískgengd vera
böl. Auðveldara er að skilja að menn
vilji fiska meira. Best er þó að fara
sér að engu óðsiega í þessum efnum
og hugsa málið vel.
Aldur skiptir máli
Því hefur verið haldið fram að upp-
lýsingar fískifræðinga um aflabrögð
séu rangar - þeir séu ekki á sjó með
fiskiskipunum og sjái því ekki hversu
vel veiðamar ganga. Með þessu er
verið að búa til óþarfa ágreining því
að fískifræðinga og sjómenn greinir
ekkert á um hversu góð aflabrögðin
eru.
Þegar fiskgengdin undanfarið er
skoðuð má ekki gleyma að skoða ald-
ur þeirra físka sem standa undir mikl-
um afla. Þegar það er gert - byggt
á lestri kvama úr lönduðum afla -
kemur í ljós að þeir stóru fiskar sem
nú veiðast eru alls ekki eins gamlir
og margur ætlar. Lítið sem ekkert
er af 10 ára og eidri
fiski í aflanum og uppi-
staðan í netaafla em 7
og 8 ára gamlir fískar.
Það hefur verið vitað
um margra ára skeið
að þessir tveir árgangar
- frá 1989 og 1990 -
væm þeir skárstu í
langri röð 'lakra ár-
ganga í stofninum frá
1985 til 1992. Til þess
að gera sem mest úr
þessum árgöngum var
uppeldisslóð þorsks fyrir
norðanverðu landinu
lokað frá því síðsumars
1993, en þá vom þessir
fískar þriggja og fjög-
urra ára gamlir. Þessir fískar hafa
því fengið að vera í friði að mestu
þar til þeir komu fram á hrygningar-
svæðinu og er því von að fiskgengdin
aukist nú.
Lélegir árgangar
Árgangar í þorskstofninum em
áfram lélegir. í kjölfar þeirra tveggja
árganga sem nú standa undir veið-
Góð aflabrögð, segir
Krislján Þórarinsson,
eru árangur mark-
vissra aðgerða.
unum kemur lélegasti þorskárgangur
sem um getur á íslandsmiðum, árg.
1991 sem er innan við þriðjungur af
stærð meðalárgangs. Næst þar á eft-
ir kemur annar slakur árgangur en
síðan kemur loks einn árgangur sem
e.t.v. nær því að geta talist meðalár-
gangur. Síðan koma aftur tveir slakir
árgangar, 1994 og 1995, en ennþá
er of snemmt að meta árg. frá 1996
þótt vísbendingar séu um að hann sé
einnig slakur.
Eins og þessi upptalning ber með
sér em undanfarnir ellefu til tólf ár-
gangar ýmist um meðallag (1 árg.)
eða undir meðallagi, sumir langt und-
ir meðallagi. Það þarf því að nýta þá
físka sem í sjónum em af skynsemi;
þeir þurfa að standa undir veiðum
og hrygningu í nokkur ár því að fátt
er um físka til að leysa þá af hólmi.
Vemlegur uppgangur getur ekki orð-
ið í þorskveiðum fyrr en stærri ár-
gangar fara að bætast í stofninn.
Ufsi vandfundinn
Það er vissulega rétt sem sjómenn
segja að erfítt er að ná ufsanum og
ógemingur ef þorskkvótinn er lítill.
En vandamálið hér er ekki þorskurinn
heldur ufsinn. Ef lítið er af ufsa á
Islandsmiðum þá er það ekki þorskin-
um að kenna! Hér hef ég gmn um
að úthlutaðar heimildir til ufsaveiða
hafí vakið væntingar um afla sem
ekki fæst. Það er engin lausn á vanda
ufsaveiðanna að veiða þorsk langt
umfram skynsemi. Á ámm áður hefðu
menn líklega sagt sem svo að ufsinn
gæfi sig ekki. En nú hafa menn sinn
kvóta og heimta sinn fisk sem því
nemur. Þetta er skiljanlegt, en því
má ekki gleyma að ráðgjöf um ufsa-
veiðar hvílir á veikari gi-unni upplýs-
inga og þekkingar en ráðgjöf um
þorskveiðar, auk þess sem ufsinn er
flökkufiskur sem gengur milli Noregs
og íslands.
Menn mega ekki leggjast svo lágt
að afsaka brottkast á þorski með því
að þeir hafí fengið úthlutað ufsakvóta
sem ekki er raunhæft að veiða.
Gleðjumst yfir góðum afla
Menn eiga að gleðjast yfir góðum
afla. Þegar vel gengur að veiða má
ná góðum afla og góðum tekjum á
skömmum tíma með litlum tilkostn-
aði. Við það eflist hagur fyrirtækj-
anna og lífskjörin í landinu batna.
Það má ekki líta á góð aflabrögð sem
slys sem bæta eigi með þvi að auka
aflann og minnka fískistofnana þang-
að til aflabrögðin sökkva í sama
gamla farið aftur.
Góð aflabrögð eru ekkert slys held-
ur árangur markvissra aðgerða til að
fara betur með það sem sjórinn býður
uppá. Vonandi halda þessar aðgerðir
áfram að skila árangri þannig að afla-
brögð fari áfram batnandi á næstu
árum.
Höfundur er stofnvistfræðingur
hjá Landssambandi islenskra
útvegsmanna.
Er verra
að vel fiskist?
Kristján
Þórarinsson
fulltrúar viðkomandi félaga eru til-
búnir að taka á málum af einurð ef
grunur leikur á eða jafnvel einhver
verður uppvís að því að hafa orðið á
í messunni. Þá koma ætíð upp mál
sem þarf að leysa í sambandi við
túlkun samninga á þeim vettvangi.
Rafrænt eftirlit
Tölvumál hafa tekið miklum breyt-
ingum með tilliti til möguleika á
ýmiss konar eftirliti. Skráning á lyf-
seðlum getur nú farið fram með raf-
rænum hætti og eru með því að opn-
ast möguleikar að fylgjast með ávís-
anavenjum einstakra lækna auk þess
sem hægt er að kortleggja lyfja-
neyslu þjóðarinnar með mun skjótari
hætti en áður var. Mikil vinna hefur
verið lögð í gerð sjúkrakorta fyrir
hinn tryggða, en enn mun þó nokkuð
í land með að séð verði fyrir endann
á þeirri vinnu.
Hugmyndir eru til um sjúkrakort
með segulrönd fyrir tryggingaþega,
sem geyma fjölda upplýsinga um
sjúklinginn, t.d. hvaða rannsóknir
hafa verið gerðar á honum og með
hvaða niðurstöðum, hvaða sérþarfir
viðkomandi hefur sem sjúklingur
o.s.frv. Slíkar upplýsingar, sem hver
og einn bæri með sér, gætu sparað
óteljandi nýjar rannsóknir og heil-
brigðisstarfsfólk yrði þá að réttlæta
það sérstaklega, ef beðið yrði stöðugt
um nýjar rannsóknir þótt skipt væri
um meðferðaraðila. Nú býr sjúkra-
trygging við það að greiða síendur-
teknar rannsóknir á sama sjúklingn-
um, ef hann fer á milli lækna. í sum-
um löndum er beitt þeirri aðferð að
læknar hafa einungis ákveðna upp-
hæð sem þeir mega ávísa á til lyfja
og rannsókna. Hugsunin er að koma
í veg fyrir fijálslega notkun röntgen
og rannsókna svo og að beina út-
skriftum að ódýrari lyfjum. Hér á
landi hefur ekki verið hugað að þessu,
en öðrum aðferðum beitt.
Rafrænt eftirlit með tannaðgerð-
um er væntanlega hinum megin við
hornið. Þar væru allar aðgerðir í
munni hvers sjúklings skráðar og
tölvan léti vita í hvert sinn sem hrófl-
að væri við eldri fyllingu og auk þess
væri vitað hveijir legðu sig eftir því
og í hvaða mæli. Þá auðveldar rafræn
skráning allt eftirlit og samanburð á
beitingu gjaldskrár meðal tannlækna.
Hjá tryggingatannlækni er farið ofan
í saumana á aðgerðaráætlunum tann-
lækna og tannréttara í vandasömum
verkum og greiðsluhlutdeild sjúklinga
ákveðin í samræmi við þeirra rétt.
Tryggingaráð og ráðuneyti
Skv. lögum ber Tryggingaráði að
hafa eftirlit með íjárhag, rekstri og
og starfsemi Tryggingastofnunar rík-
isins. Það lítur einnig að því, að ráð-
inu er óheimilt að taka hveija þá
ákvörðun sem snýr að aukningu
kostnaðar umfram samþykktar fjár-
veitingar Alþingis hveiju sinni.
Tryggingaráð er að því leyti ekki ríki
í ríkinu, þótt það hafí víðtækar heim-
ildir til að túlka framkvæmd al-
mannatryggingalaganna.
Að síðustu ber að nefna hlutverk
heilbrigðis- og tryggingamálaráðu-
neytisins, sem ákveður íjárhags-
rammann fyrir hvert ár eftir að ljóst
er hvaða fjárveitingar eru í boði af
skattakökunni. Ráðuneytinu er mikið
í mun að heildartölur standist yfir
árið og að skýrt verði með afgerandi
hætti hvað það var sem bar út af,
ef sýnilegt er að tölur standast ekki.
Það er því fylgst með af hálfu ráðu-
neytisins með vakandi auga, en allar
ákvarðanir um breytingar á útgjöld-
um til aukningar eða sparnaðar eru
teknar þar endanlega á hinu pólitíska
sviði.
Eins og sagði í upphafi er hlut-
deild almannatrygginga á fjárlögum
langstærst allra einstakra mála-
flokka. Eins og sést af þessari upp-
talningu er mikil áhersla og vinna í
það lögð að eftirlit með meðferð þess-
ara fjármuna sé í góðu lagi. Það er
mikils um vert að velferðarkerfi okk-
ar sé skilvirkt og að hver króna komi
að fullum notum. Til þess þarf eftir-
lit með framkvæmdinni að vera full-
komið. Það er til gamall og góður
þýskur málsháttur sem segir: „Traust
er gott, en eftirlit er betra.“ Það er
í þeim anda, sem fara ber með fjár-
muni tryggingakerfisins.
Höfundur er deildarstjóri í
heilbrigðis- og
tryggingaráðuneytinu
Alþjóðlegiir heilbrigð-
isdagur 7. apríl 1997
Alþjóðaheilbrigðis-
málastofnunin hefur
undanfarin ár beint því
til þjóða heims að helga
einn dag á ári sérstöku
heilbrigðisvandamáli.
Yfírskrift heilbrigðis-
dagsins, sem er 7. apríl
í ár, er „Nýir smitsjúk-
dómar: Alheimsviðvör-
un - alheimsviðbrögð".
Á undanförnum áratug-
um hefur náðst mikill
árangur í baráttunni
gegn smitsjúkdómum,
en því miður hafa sjúk-
dómar, sem við á Vest-
urlöndum töldum að
heyrðu sögunni til,
komið aftur upp á yfírborðið sem
vandamál. Til viðbótar hafa 30 nýir
og afar smitandi sjúkdómar gert vart
við sig á síðastliðnum 20 árum og
eru margir þeirra mjög erfíðir viður-
eignar.
Það er mér mikil ánægja
að segja frá því, segir
Ingibjörg Pálma-
dóttir, að í gær voru
samþykkt á Alþingi
lög um sóttvarnir.
Margar ástæður eru fyrir því að
nýir og gamlir smitsjúkdómar skjóta
upp kollinum í heiminum, m.a. aukin
tíðni ferðalaga um heiminn, vöxtur
stórborga með mikilli samþjöppun
fólks og skortur á hreinu vatni. Ná-
grannaþjóðir Norðurlanda, þ.e.a.s.
baltnesku löndin og hluti fyrrverandi
Sovétríkjanna, hafa átt við mikil
vandamál að stríða
varðandi smitsjúkdóma.
Því hefur Norræna ráð-
herranefndin ákveðið að
efla samstarf, m.a. um
sóttvarnir við þessar
þjóðir og taka íslenskir
læknar virkan þátt í því
samstarfi.
Við íslendingar höf-
um verið vel á varðbergi
gagnvart smitsjúkdóm-
um. Það er því mikii
ánægja að segja frá því
að í gær voru samþykkt
á Alþingi lög um sótt-
vamir. Með þessum
mikilvægu lögum hefur
verið sett rammalöggjöf
þar sem fyrirkomulag sóttvarna verð-
ur fært til nútíma horfs og tryggt
að samræmi ríki. Lögunum er m.a.
ætlað að tryggja að unnt verði að
bregðast við nýjum aðstæðum og
nýjum smitsjúkdómum sem reynslan
sýnir að ávallt geta skotið upp kollin-
um. Einnig er þeim ætlað tryggja
betri heildarsýn yfír smitsjúkdóma á
landinu og skjót viðbrögð við þeim.
Til að tryggja öflugt starf að sótt-
vömum um land allt verður ráðinn
sérstakur sóttvarnalæknir til að vinna
að sóttvörnum í landinu.
Það er ánægjulegt að á sama tíma
og Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin
beinir því til þjóða heims að helga
alþjóðaheilbrigðisdaginn 7. apríl bar-
áttu gegn smitsjúkdómum getum við
íslendingar státað af nýjum lögum
um sóttvamir. Sú löggjöf gerir okkur
enn betur í stakk búin til að beijast
gegn þeirri hættu sem alvarlegir
smitsjúkdómar geta haft í för með
sér á komandi árum.
Höfundur er heilbrigðis- og
tryggingamálaráðherra.
Ingibjörg
Pálmadóttir