Morgunblaðið - 05.04.1997, Blaðsíða 44

44 LAUGARDAGUR 5. APRÍL 1997
T
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
+ Sigiiijón Páls-
son fæddist á
Búlandsseli 9. sept-
ember 1911. Hann
lést á heimili sínu á
Galtalæk 30. mars
síðastliðinn. For-
eldrar Sigurjóns
voru Páll Pálsson,
f. 24.12. 1877 frá
Syðri Steinsmýri í
Meðallandi, d. 26.4.
1955 á Galtalæk, og
Margrét Þorleifs-
dóttir, f. 23.2. 1880
áÁáSíðu, d. 30.12.
1923 á Söndum.
Sigríður Sæmunds, f. 8.12.
1874, frá Borgarfelli kom á
heimili Páls eftir andlát Marg-
rétar og gekk börnum hans í
móðurstað. Sigríður dó 17.5.
1964 á Galtalæk. Systkini Sig-
uijóns voru: Páll, f. 1909, d.
1982. Sigríður, f. og d. 1910.
Jón, f. 1913, d. 1947. Þorbjörg,
f. 1915, d. 1985. Jóhanna Katr-
ín, f. 1917. Uppeldissystir Sig-
uijóns var Margrét Þorleifs-
dóttir Sigurðardóttir, f. 1925.
Eftirlifandi eiginkona Sigur-
jóns er Sigríður Sveinsdóttir,
f. 24.1. 1914, frá Langholti í
Meðallandi. Börn Siguijóns og
Sigríðar eru: 1) Páll, f. 17.7.
1944, ógiftur og barnlaus. 2)
Siguijón Pálsson frá Búlandsseli.
Foreldrar Siguijóns voru Páll Páls-
son frá Syðri-Steinsmýri í Meðal-
landi og Margrét Þorleifsdóttir.
Faðir Siguijóns flutti með fjöl-
skyldu sína eftir að Búlandssel varð
óbyggilegt eftir Kötlugos og 8
tomma þykkt öskulag huldi tún og
útjörð. Fjölskyldan fluttist að Sönd-
um í Meðallandi vorið 1919, en jörð-
in var umflotin Kúðafljóti.
Sigríður Sæmunds frá Borgarfelli
kom sem bústýra að Söndum 1925,
eftir að Margrét féll frá og var bú-
stýra Páls frá þeim tíma, og gekk
bömum hans í móðurstað.
Siguijón fór í útver til Vest-
mannaeyja, var þar á sjó fímm
vertíðir, frá 1925 til 1930. Var á
vertíð í Grindavík 1931 og Höfnum
1932. Siguijón lauk búfræðinámi
frá Hvanneyri með fyrstu einkunn
vorið 1935. Hann var öll sumur hjá
föður sínum á Söndum, þar til bú-
fræðinámi lauk. Hóf búskap, ásamt
Jóhönnu systur sinni á Söndum
1942 til 1944. Frá þeim tíma með
eftirlifandi eiginkonu, Sigríði
Sveinsdóttur frá Langholti í Meðal-
landi. Hann var alltaf við smíðar
bæði heima og heiman, sá m.a. um
byggingu skipbrotsmannaskýlis á
SkarðsQöru.
Þess ber að geta að um langan
tíma lá þjóðleið yfir Kúðafljót og
um bæjarhlaðið á Söndum, þar sem
viðsjált og mikið aurvatn var ekki
fært nema þaulkunnugum. í hlutar-
ins eðli liggur að þeir sem á Söndum
bjuggu kynntust kenjum Kúðaflóts,
öðrum fremur. Fólk varð að komast
yfir, hvort vetur var, eða sumar.
Frumskilyrði velfarnaðar var að
þekkja vatnið og alla duttlunga þess,
sérstaklega fyrir þá sem bjuggu í
miðjum vatnsflaumnum.
Bæjarhlaðið á Söndum varð brátt
Ert þú
EINN
í heiminum
Hefurðu engan að
tala við?
VINALÍNAN
561 6464 • 800 6464
(ff+fflöll kvöld 20 - 23
Jón, f. 14.3. 1946,
samb. Sigurdís Bald-
ursdóttir, þau slitu
samvistum, maki
Kristín Matthíasdótt-
ir, f. 2.4. 1941. Börn
Jóns: Ólína, f. 29.2.
1968, Margrét Sigríð-
ur f. 22.11. 1970, Sig-
uijón, f. 17.1. 1976,
Kristín, f. 7.12. 1976.
3) Sveinn, f. 1.10.
1947. maki Sigur-
björg Elimardóttir, f.
21.1. 1957. Börn
Sveins: Elimar Helgi,
f. 22. 2. 1973, Páll, f.
23.9. 1977, Siguijón, f. 12.11.
1979, Birnir, f. 12.1. 1984, Víðir,
f. 1.9. 1987. 4) Margrét, f. 2.2.
1949. samb. Hlöðver Filippus
Magnússon, f. 2.9. 1924. Barn
Margrétar er Jóhanna, f. 2.2.
1989. 5) Guðrún, f. 29.4. 1950,
maki Júlíus M. Þórarinsson, þau
skildu. Maki 2 Páll Ammendrup,
f. 30.9. 1947. Börn Guðrúnar:
Sigríður, f. 23.4. 1971, Lovísa
Björk, f. 16.2. 1973, Þóra Mar-
grét, f. 12.6. 1976, Andrés Gunn-
arsson, f. 3.9. 1989, Katrín
Emma, f. 18.12.1992. 6) Siguijón
f. 13.6. 1951, maki Birna Gunn-
laugsdóttir, f. 27.5. 1959. Börn
Siguijóns: Ásdís, f. 5.7. 1979,
Ama, f. 9.7. 1986, Siguijón Örn,
úr alfaraleið, þegar farið var að
brúa illfærustu vatnsföllin í Skaft-
ártungu upp úr 1940. Þeir feðgar,
Páll og Siguijón, fluttu ásamt fjöl-
skyldum sínum búferlum að Galta-
læk í Landsveit árið 1945 og Sand-
ar lögðust í eyði. Eitt fyrsta verk
Siguijóns á Galtalæk var að stækka
fjósið og hefja mjólkursölu. Jörðin
var §árlaus fyrsta árið, því var full
þörf á því að standa straum af jarð-
arkaupum með reglulegum tekjum.
Til gamans má geta þess að Galta-
lækurinn, um 1.700 hajörð, kostaði
um 75.000 kr. og þótti dýr.
Sumarið 1946 byggir Siguijón
vatnsaflsrafstöð í Galtalæknum. Er
hún enn, að vísu endurbyggð, afl-
gjafi ljósa, hita og smíða. Ifyrsta
bílinn sinn fékk Siguijón 1945 og
dráttarvél 1946, og á vélina
ámoksturstæki 1947. Mun það hafa
verið fyrsta vélin sem var svo búin,
austan Þjórsár. Fjölskyldan byggði,
á fáum árum, bæði upp fjárhús og
fjós og jók ræktun úr u.þ.b. einni
dagsláttu í um 120 ha.
Sigutjón stundaði lækningar fyrr
á árum, var með lyfjalager á Galta-
læk, frá héraðslækninum á Hellu,
Ólafi Bjömssyni, og héraðsdýra-
lækninum, Karli Kortssyni.
Sigurjón hafði mikinn áhuga á
félagsmálum, bæði á sveitar- og
landsvísu, var virkur í Ungmenna-
félagi Leiðvallahrepps, þann tíma
sem hann var á Söndum, og for-
maður lengi. Var formaður Rækt-
unarsambandsins um skeið eftir að
hann fluttist að Galtalæk. í
fræðslunefnd um árabil o.fl. sem
hér verður ekki upptalið. Hann var
og öflugur liðsmaður Framsóknar-
flokksins. Hann var hagmæltur og
gat vel komið fyrir sig orði við ólík
tækifæri.
Siguijón var hreinskiptinn og
dugandi málafylgjumaður, sem
ógjarnan lét sinn hlut.
Löngum var ég læknir minn
lögfræðingur, prestur.
Smiður, kóngur, kennarinn,
kerra, plógur, hestur.
(Stephan G. Stephansson.)
Börn og barnabörn.
„Ég hef lifað svo lengi í þessum
heimi að nú er ég orðinn forvitinn
um þann næsta.“ Þessi orð Benjam-
íns Franklin hefði Sigurjón bóndi
að Galtalæk vafalaust getað gert
að sínum jafnfróðleiksfús og hann
ætíð var.
f. 16.10. 1991. 7) Gréta, f. 23.4.
1953, í sambúð með Erni
Proppé, þau slitu samvistir,
maki Hörður Brandsson, f.
25.2. 1948. Börn Grétu: Þóra
Björk, f. 20.03. 1981, Arnar, f.
11.9. 1983, Guðrún Birta, f.
23.8.1995. 8) Valgerður, f. 4.11.
1955, maki Axel Gústaf Guð-
mundsson, d. 1981, í sambúð
með Sigurbergi Stefáni Krist-
jánssyni, d. 1991, nú í sambúð
með Sigmundi Felixssyni, f.
15.3. 1950. Börn Valgerðar:
Guðmundur Páll, f. 9.11. 1976.
Sigríður Anný, f. 25.7. 1978,
Krislján Gisli, f. 3.10. 1984,
Grétar, f. 30.5. 1990. Siguijón
átti níu barnabarnabörn. Sigur-
jón fluttist 1919 að Söndum í
Meðallandi, hóf þar búskap
1942, eftir að hafa lokið bú-
fræðinámi frá Hvanneyri og
verið reglulega í útveri. Hann
fluttist ásamt konu sinni og
foreldrum á Galtalæk í Land-
sveit 1945. Þar hóf hann búskap
og bjó þar þar til hann lést.
Siguijón hafði fullt umboð frá
héraðslæknunum á Hellu til að
stunda einföldustu lækningar á
mönnum og málleysingjum fyrr
á árum. Siguijón var vel hag-
mæltur og gat komið fyrir sig
orði við ólík tækifæri. Var með-
al annars alla tið virkur í Fram-
sóknarflokknum. Siguijón var
hagleikssmiður á málm og tré
og notaði það óspart í sínum
búskap.
Útför Siguijóns fer fram frá
Skarðskirkju í dag og hefst
athöfnin klukkan 14.
Ég kynntist Siguijóni fyrst fyrir
um 6 árum og tengdist síðar fjöl-
skyldu hans náið er ég kvæntist
Guðrúnu dóttur hans. Hann var þá
kominn nokkuð til ára sinna, orðinn
stirður í hreyfingum en mér varð
það strax ljóst að þar fór maður
óvenju fróður og skýr í hugsun.
Siguijón starfaði við búrekstur
nær alla sína ævi, en búið á Galta-
læk er um margt óvenjulegt. Þar
langt inni í landi, við jaðar miðhá-
lendis íslands, lærðu ábúendur að
verða sjálfum sér nógir um flest
það er við þéttbýlisbúar teljum
sjálfsagt að þiggja af öðrum. Þar
framleiða menn sína eigin raforku,
gera sjálfir við eigin bifreiðar og
vélar og svo mætti lengi telja. Þar
hefur auk hefðbundins búrekstrar
margs konar önnur starfsemi farið
fram svo sem þjónusta við ferða-
menn, skógrækt, fiskeldi og fleira.
Þeir menn er reka slíkt bú verða
því að hafa yfirgripsmikla þekkingu
og reynslu og slíkt hafði Siguijón
í ríkum mæli.
Þótt bústörfin tækju mikinn tíma
gaf Siguijón sér ætíð tíma til lestr-
ar. Hann las mjög mikið um hin
margvíslegustu efni en saga ís-
lands og landsmál voru honum sér-
staklega hugleikin sem og jarð- og
eldfjallafræði, enda mun nábýlið
við hina voldugu Heklu vafalaust
hafa stuðlað að því síðastnefnda.
Siguijón fylgdist mjög vel með
fréttum og landsmálaumræðu allt
fram á síðasta dag. Hann var
skemmtilegur viðræðu og mála-
fylgjumaður mikill. Við spjölluðum
oft og lengi saman er leið okkar
hjóna lá að Galtalæk, og þótt skoð-
anir okkar færu ekki alltaf saman
var ætíð fróðlegt fyrir mig að kynn-
ast skoðunum Siguijóns jafnvíðles-
inn og málefnalegur og hann var.
Það er sagt að þeim sé ekki erf-
itt að deyja sem lifað hefur góðu
lífi. Siguijón sýndi mikið æðruleysi
og raunsæi er hann horfðist í augu
við dauðann, enda gat hann verið
sáttur við líf sitt og ævistarf.
Ég vil votta Sigríði konu hans,
bömum og öðrum aðstandendum
innilega samúð.
Páll Ammendrup.
Mig langar í fáum orðum að
minnast vinar míns og frænda Sig-
urjóns bónda á Galtalæk. Þrátt fyr-
ir að við vissum að hann gekk ekki
heill til skógar á undanförnum
misserum vorum við að vona að
aðgerðin sem hann fór í fyrir stuttu
frestaði því sem þá var ljóst að
væri óumflýjanlegt. Hann vissi þó
betur, en af sama æðruleysinu og
einkenndi líf hans allt tók hann því
sem verða vildi og gerði sem minnst
úr veikindum sínum. Við áttum síð-
ast spjall saman aðeins fjórum dög-
um fyrir andlát hans og þá vildi
hann heldur ræða fyrirhugað álver
og virkjanaframkvæmdir en líðan
sína. Nú þegar kveðjustundin er
runnin upp leita minningarnar á
hugann.
Allt frá því að ég fyrst man eft-
ir mér hefur Siguijón verið einn
af mínum bestu vinum og heimili
h’ans Galtalækur mér sem annað
heimili. Sem barn og unglingur var
ég í sveit hjá Siguijóni á sumrin
og var þar alltaf tekið sem einum
af heimilisfólkinu. Hann hafði ein-
stakt lag á að hvetja menn til dáða,
hrósa því sem vel var gert, en leið-
rétta og segja til um hvað mætti
betur fara. Ég minnist þess sem
krakki að hann fór með mig út í
verkfærahús, lét mig hafa rafsuð-
una og sagði að ég hefði gott af
að læra að rafsjóða. Hann fylgdist
með og sagði mér til, en fór síðan
í burtu og kom um það bil klukku-
stund síðar til að sjá hvernig gengi.
Sagði mér hvað ég væri að gera
vitlaust og fór aftur. Nokkrum dög-
um síðar tók hann mig aftur út í
verkfærahús og kenndi mér á sama
hátt undirstöðu í logsuðu. Þannig
var Siguijón, honum fannst nauð-
synlegt að menn kynnu allt það
helsta við smíðar, hvort sem var á
tré eða járn. Honum fannst reyndar
að menn ættu að læra sem flest til
allra verka og vera liðtækir á sem
flestum sviðum. Þannig var hann
sjálfur, hann leitaði sífellt eftir því
að kunna skil á öllum hlutum og
geta gert sem flest sjálfur.
Fáa menn hef ég hitt sem voru
betur að sér í sögu lands og þjóðar,
enda las hann allt sem hann komst
yfir og var mikill áhugamaður um
allt sem sneri að jarðfræði, sögu og
ekki síst fornbókmenntum. Einnig
var honum pólitíkin hugleikin. Ég
minnist þess að sem krakka fannst
mér pólitískar deilur á Galtalæk
vera fastur liður þegar gesti bar að
garði. í þeim efnum hafði Siguijón
mjög fast mótaðar skoðanir og var
ekki tilbúinn að liggja á þeim. Síðar
komst ég að því að hann mat þá
ekki síst sem hann átti í hvað hörð-
ustum pólitískum deilum við, enda
held ég að stundum hafi þetta verið
honum sem íþrótt líkt og kveðskap-
urinn.
Siguijóni var mjög umhugað um
að nýta sér nýja tækni sem hann
taldi geta orðið til hagræðingar
jafnvel þótt ekki væru allir sann-
færðir um ágæti hennar í upphafi.
Eitt dæmi um það er að fljótlega
eftir að Siguijón flutti að Galtalæk
árið 1945 byggði hann sér einka-
rafstöð, sem síðar var svo endur-
bætt og hefur rafstöðin þjónað allri
raforkuþörfinni fyrir búið síðan.
Haft var að orði þegar virkjunin
var í undirbúningi að ekki mætti
hrófla við fossinum í læknum því
hann væri fallegur. Sagt er að Sig-
uijón hafi svarað því til að ekki
mundi fegurð fossins ylja sér í
frosthörkum. Það sýnir þá framsýni
sem einkenndi Siguijón að áfram
hélt hann með áform sín og virkj-
aði, enda viss um að þannig treysti
hann undirstöðu búskapar á Galta-
læk. Engin spurning er að virkjun-
in hefur átt sinn þátt í því að Galta-
lækur varð stórbýli þrátt fyrir að
vera nokkuð afskekkt áður en vega-
samgöngur bötnuðu. Á síðustu
árum hefur búið hins vegar minnk-
að aftur, enda á búskapur almennt
verulega undir högg að sækja eins
og þekkt er. En fossinn í læknum
er enn fallegur. Og ávallt var bygg-
ing virkjana og atvinnusköpun í
landinu Sigurjóni mikið áhugamál.
Hann sá í fallvötnunum auðæfi sem
hann taldi þjóðina verða að nýta
sér og ósjaldan ræddi hann þau
mál. Það er margs að minnast, en
verður ekki gert frekar hér. Ég sem
alltaf hef talið mig vera eins og
einn úr systkinahópnum og við fjöl-
skyldan sem höfum átt svo margar
gleðistundir á Galtalæk, horfum nú
á eftir Siguijóni Pálssyni, einlæg-
um vini og frænda og getum ekki
SIGURJON
PÁLSSON
nema þakkað fyrir vináttu hans og
tryggð.
Ég kveð frænda minn með virð-
ingu og þökk fyrir vináttuna. Bless-
uð sé minning hans. Siggu, systkin-
unum frá Galtalæk og öllu Galta-
lækjarfólkinu sendi ég samúðar-
kveðjur.
Tryggvi Þór Haraldsson.
Þeim fækkar óðum öldruðu sveit-
arhöfðingjunum, sem settu svip á
síðari hluta aldarinnar og umhverfi
æskunnar. Þeir hafa lifað í minn-
ingu um hlý lognsumur og töðu-
lykt. Þeir voru hluti af hamingju-
sömu æviskeiði og hljóta í huganum
þakkir fyrir barnagæsku og gest-
risni og virðingu fyrir dugnað og
hjálpsemi. Þessir höfðingjar lifðu
með reisn, vanvirtu ekki náttúruna
eða lífíð og höfðu skýrar og ákveðn-
ar skoðanir á mönnum og málefn-
um. Þeir gátu ýmist verið eins og
höggnir úr hörðu bergi eða mótaðir
úr mjúkum leir. Allt fór það eftir
viðfangsefni á hveijum tíma. Þetta
voru heilsteyptir menn og umfram
allt manneslqur.
Einn þessara höfðingja var Sig-
uijón Pálsson, bóndi á Galtalæk í
Landsveit. Sama daginn og Siguijón
lést kvaddi annar heiðursmaður úr
sömu sveit, Eyjólfur Ágústsson,
bóndi í Hvammi. Hann hafði nýlega
misst tvo syni sína með stuttu milli-
bili. Lífsins gangur er stundum lítt
skiljanlegur. Fyrir okkur kúasmal-
ana í Næfurholti var Eyjólfur í
Hvammi nánast goðsögn. Honum
brá fyrir í réttum og á mannamót-
um, háum og glæsilegum, og frá-
sagnir af verkum hans og mann-
kostum mótuðu myndina með skýr-
ari dráttum.
Reykjavíkurkrakkarnir, sem
fengu að þroskast og bergja af
brunni mennskunnar í Næfurholti,
kynntust allir Siguijóni á Galtalæk
og hans góða fólki. Hann hafði flutt
með fjölskyldu sína árið 1944 frá
Söndum í Meðallandi að Galtalæk.
Líklega hefur Galtalækur þótt
sæmilegasta jörð á mælikvarða
þess tíma. En Siguijón var mikill
ræktunarmaður og við rætur eld-
fjallsins mikla, ógnvaldsins hrika-
lega, breytti hann ásýnd jarðarinn-
ar, jók við ræktarland, sléttaði rún
og raflýsti hús frá eigin rafstöð.
Hekla lét grænkuna hans að mestu
leyti í friði.
Sigurjón og kona hans, Sigríður
Sveinsdóttir, eignuðust átta börn,
sem öll eru á lífí. Varla hefur verið
mulið undir þau í harðri lífsbaráttu.
Eins og venja hefur verið í sveitum
tóku þau fullan þátt í verkefnum
dagsins um leið og þrek leyfði. Allt
urðu þetta góðir og gegnir einstakl-
ingar og dýrmætt framlag þeirra
hjóna til lítillar þjóðar.
Siguijón og Sigríður voru sam-
hent og ég hygg að hjónaband þeirra
hafí verið einstaklega gott og
ástríkt. Líf þeirra beggja einkennd-
ist af látlaustri og stöðugri vinnu;
vinnu við að bæta jörðina, vinnu við
að ala upp börnin og vinnu við að
gera öðrum greiða. Þetta er auðvit-
að í hnotskurn saga bændafólks á
íslandi á þessari öld. En Siguijón
lét sig líka miklu varða félags- og
stjórnmál og lét í ljós hiklausar
skoðanir á þeim vettvangi. Hann
var mjög fróður um alla landshagi
og hafði þekkingu á ólíklegustu
málaflokkum.
Siguijón var mjög eftii-tektar-
verður fyrir margra hluta sakir.
Hann var dulítið suðrænn í útliti,
andlitsdrættir skarpir og augun
gátu verið hvöss. Hann var alla
jafna hæglátur en fjarri því að vera
skaplaus. Og hann var sístarfandi.
Greiðasemi hans var svo mikil að
með ólíkindum var. Hann átti stórt
og gott verkstæði og nágrannar
hans nutu þess oftlega. Hann gerði
við bíla og búvélar, heimilistæki og
raunar hvað sem var. Ekki voru
synir hans síðri þegar þeir höfðu
vit og getu til að hjálpa. Allir boðn-
ir og búnir til að greiða götu sam-
ferðamannanna. Þessi hjálpsemi var
ómetanleg í einangraðri sveit þar
sem langt var í gas og súr, tól og
tæki. Ekki veit ég til þess að Sigur-
jón hafí tekið greiðslu frá nágrönn-
um fyrir unnin verk. I hans huga