Morgunblaðið - 30.04.1997, Qupperneq 35

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 30. APRÍL 1997 35
ÞJÓÐFRÆÐI
FRÁ markaðstorginu í Sale sem hefur tekið harla litlum breytingum í hundruð ára, en ýmsar minjar FRÁ blandaða grafreitnum í Sale þar sem finna má
frá timum íslenskra þræla munu senn hverfa. legstein með krossmarki.
Á annar-
legri strönd
Tyrkjaránið og saga íslendinganna sem hnepptir
vom í þrældóm í „Barbaríinu“ eru meitlaðar
* >
í vitund flestra Islendinga nútímans. Ulfar
Þormóðsson hefur farið í vettvangskönnun á Is-
lendingaslóðir í Marokkó og segir nú síðustu
forvöð að skrá þar með lifandi myndum heim-
kynni íslenskra þræla á 17. öld.
ÞAÐ ER mögnuð upplifun að
standa í nákvæmlega sömu fót-
sporum og ófrjálsir landar hafa
staðið í á erlendri grund fyrir
hundruðum ára; sporum sem þús-
undirnar hafa greypt í stein með
þungu stigi þræisins og fyrir aug-
um sama sýn og þá blasti við á
annarlegri strönd.
Annan ágúst 1627 lagði Murad
reis, sjóræningjaforingi að landi í
bænum Sale á Atlantshafsströnd
Marokkó. Hann var að koma úr
ránsferð norðan úr höfum. Innan-
borðs voru íslendingar og Danir
sem numdir höfðu verið á brott
frá Grindavík auk nokkurra
manna sem teknir voru nauðugir
úr kaupfari á rúmsjó.
Ræningjaskipið renndi upp
minni árinnar sem skilur að bæina
Sale og Rabat sem nú er höfuð-
borg Marokkó. Það sigldi framhjá
stærsta mannvirki sem íslending-
arnir höfðu augum litið, kastalan-
um Kasbah, og tóku stefnu inn í
skurð sem grafinn hafði verið í
sandeyrarnar. Hann lá að virki
sjóræningjanna sem, líkt og
Kasbah, hefur verið feiknarleg
bygging í augum landa vorra. Þar
í dýflissum var þeim búin vist þar
til þeir voru leiddir upp í bæinn
og seldir hæstbjóðanda.
Leiðin frá dýflissunni og að
markaðstorginu er sú sama og hún
var fyrir þrjúhundruð og sjötíu
árum. Enn í dag er haldið fram
hjá „doktornum" sem svo er kall-
að; hvítkölkuð bygging með hvolf-
þaki. Það er nú bænahús fyrir
andlega vanheila. Þá er gengið
meðfram „Stóru mosku“ og bæna-
húsi sem helst er sótt af konum,
börnum og óbyijum, farið um níð-
þrönga og sólarlausa stíga sam-
hliða hvíttuðum sandsteinsveggj-
um, eftir steinlögðum götum og
ívið breiðari þar sem kaupmenn
með kjöt og klæði hafa komið sér
fyrir í dyragættum og stéttarhell-
um og loks inn á sjálft torgið;
ÞRJÚHUNDRUÐ og sjötíu ára útsýni íslendinga frá Sale yfir tii Kasbah-kastala í Rabat. Fremst á
myndinni má sjá umrót vegagerðarinnar á eyrunum við hina fornu Saie.
ENDA þótt nútíminn hafi
haldið innreið sína til Sale er
fólk feijað enn þann dag í dag
í nokkrum mæli yfir ána sem
skilur að Rabat og Sale.
opið upp í himininn, girt húsum á
alla vegu.
Og hvílík sjón að sjá fyrir fólk
frá landi þar sem ekki var að finna
eitt einasta kauptún; í besta falli
tug eða tylft húsa í óreglulegri
sambúð hvert við annað og einn
og einn mann á stjákli á rnilli
þeirra með skepnu á undan sér
eða eftir. Þarna var hins vegar
iðandi kös og fólk í regnbogans
litum, ys og þys og arg og garg
og blóm og ávextir og dýrin úr
örkinni og fuglar himinsins og
hundruð álna af klæði og fæði
meira en íslenskt hugvit hefði get-
að skáldað upp úr djörfustu
draumum norðurfrá. Einhvern
veginn svona hefur þetta verið þá.
Þannig er þetta núna. Þarna. Á
íslendingaslóðum í Afríku. Og þú
finnur á þér, finnur það á þér, að
þarna hafa legið leiðir þíns fólks,
að þú ert ekki sá fyrsti sem gistir
staðinn. Hins vegar býður þér í
grun að þig hafi borið þangað með
seinni skipunum því nú er spildan
þar sem kastali sjóræningjanna
stendur og virkisveggirnir út frá
honum til beggja handa orðin eftir-
sótt. Þar á að byggja. Sömu sögu
er að segja um balana upp að
„Stóru mosku“, blandaða grafreit-
inn og landið þar um kring. Að
legu og stærð svipar þetta til opna
svæðisins framan við byggðina úti
á Seltjarnarnesi allt að Gróttu.
Vinnuvélarnar eru mættar á stað-
inn og byrjaðar að ýta upp vega-
stæði á eyrunum. Skipaskurðurinn
forni er fullur og dáinn í sandinn
og lóðirnar við hafið í hærra verði
í dag en í gær því þar er betra
að búa en í heiðinni.
Þess verður því skammt að bíða
að íslendingaslóðir í Sale lendi
undir nútímanum. Að sjálfsögðu
kemur okkur það ekki ýkja mikið
við hér uppi við pólinn hvernig
menn hreiðra um sig í Afríku. Eða
hvar þeir byggja sín hús. Hitt
kemur okkur við að þarna eigum
við brot af fortíð. Að henni ber
okkur að hyggja. Hún er til staðar
í dag. Þarna. En það er aldeilis
óvíst hvort hún verður ofanjarðar j**"
á morgun. Hluta af henni getum
við bjargað með því að kvikmynda
svæðið. Sem allra fyrst. Og því
er þetta skrifað. Þetta er brýning.
Og áskorun til kvikmyndasjóðs,
menningarsjóðs útvarpsstöðva og
einstaklinga og fyrirtækja og
ríkissjóðs og ráðuneyta um að slá
í púkk svo hægt verði að bjarga
því sem bjargað verður.
Fyrir íslandssöguna.
Höfundur er rithöfundur sem nú
um stundir fæst við að leita að
staksteinum eftir íslendinga sem
færðir voru í Barbaríið í
Tyrkjaráninu 1627.
HLUTI af virki sjóræningjanna í Sale; fyllt hefur verið upp í glugga dýflissunnar
svo hún þjónaði hiutverki sínu betur.