Morgunblaðið - 13.08.1997, Síða 10

Morgunblaðið - 13.08.1997, Síða 10
í 1 reei t?-uoá .sr huoaöU/íivgim 10 MIÐVIKUDAGUR 13. ÁGÚST 1997 GIGAJaUUOSOM MORGUNBLAÐIÐ FRÉTTIR Haldið upp á 150 ára afmæli verslunar á Borðeyri við Húnaflóa Það kemur sennilega fáum ferðalangnum í hug sem kemur við á Borðeyri að þar hafi einhvern tíma verið blómlegur verslunarstaður. Ibúar kauptúns- ins eru um tuttugu talsins, eyrin er lítil og þau hús sem þar eru standa sum hver auð. Þegar betur er að gáð má sjá að verið er að gera upp eitt fallegasta húsið á staðnum, Riis-húsið. Það var lengst af íbúðarhús en var einnig notað sem verslunarhús- næði. Það er kennt við kaupmann- inn Richard P. Riis, sem verslaði á Borðeyri í þrjátíu ár. Það er við hæfi að endurbætur séu hafnar á þessu merka húsi einmitt í ár þeg- ar íbúar Bæjarhrepps minnast 150 ára verslunarafmælis staðarins. Sérstök afmælisnefnd afréð að minnast afmælisins með ljós- mynda- og munasýningu um menn- ingu og mannlíf á Borðeyri þar sem áhersla er lögð á verslunar- sögu þorpsins. Rakel Pálsdóttir nemi í þjóðfræði við HI var ráðin framkvæmdastjóri hátíðarinnar og setti hún upp sýninguna. Munir og myndir koma víða að, m.a. frá byggðasafninu á Reykjum og Þjóð- minjasafninu. Auk þess fór Rakel á milli bæja í Bæjarhreppi og falað- ist eftir munum á sýninguna. Hún segir sér hafa verið tekið vel og er árangurinn með ágætum eins og sjá má á sýningunni. Ennfremur prýða myndir eftir Þorvald Skúlason veggi Grunn- skólans á Borðeyri sem hýsir sýn- inguna. „Þorvaldur fæddist á Borð- eyri og bjó hér fyrstu árin, þess vegna teljum við okkur eiga hlut í honum,“ segir Georg Jón Jónsson bóndi á Kjörseyri og formaður af- mælisnefndar Borðeyrar. „Við segjum líka stundum að veldi Thorsaranna eigi rætur sínar hér því ættfaðir þeirra Thor Jensen eignaðist sína fyrstu eign her,“ heldur Georg áfram og brosir út í annað: „Thor kom til Borðeyrar bláfátækur verslunarlærlingur. Daníel Jónsson bóndi á Þórodds- stöðum gaf honum lamb sem er lík- lega það fyrsta sem hann eignaðist. Thor bar alltaf hlýhug til staðarins eins og kemur fram í minningum hans.“ Staður með merka sögu Georg er manna fróðastur um Borðeyri, enda hefur hann skrifað kafla um Borðeyri í væntanlega bók um Strandasýslu. Hann segir það vera eitt af markmiðum þess- arar afmælishátíðar að vekja at- hygli á Borðeyri og þeirri merku sögu sem hefur átt sér stað þar. „Það eru ótrúlega margar hug- myndir sem höfðu mikil áhrif á sögu seinni hluta nítjándu aldar og fyrri hluta þeirrar tuttugustu sem kviknuðu hér á Borðeyri. Þar með á ég ekki við að ef Borðeyrar hefði ekki notið við hefði ekkert breyst á íslandi heldur að á Borðeyri voru miklir hugsjónamenn sem voru með á nótunum." Hér á Georg við menn eins og Pétur Eggerz sem fluttist til Borð- eyrar árið 1857 og hefur verið nefndur faðir Borðeyrar. Pétur var umsvifamikill í verslun Borð- eyrar og reisti nokkur hús á staðn- um, þ.ám. Riis-húsið. Pétur var stórhuga og stofnaði Lestrarfélag Húnvetninga auk þess sem hann og búfrömuðurinn Torfi Ólafsson unnu að stofnun alþýðuskóla á Borðeyri. Ekkert varð úr fram- kvæmd síðari hugmyndarinnar en eins og Georg bendir á var hún einn af mörgum undanförum skólahalds fyrir almenning í land- inu. Pétur er þó þekktastur fyrir hlut sinn í félagsverslun Húnvetn- inga, svokölluðu Borðeyrarfélagi, sem sett var á laggirnar árið 1870. Borðeyrarfélagið var hlutafélag og um hríð öflugasta tilraun íslend- inga til að koma á fót innlendri verslun ásamt Gránufélaginu. Því Morgunblaðið/Kristinn Á BORÐEYRARTANGA er að finna elstu hús staðarins. Hér má t.d. sjá f.h. sláturhúsið, kaup- félagið, Riis-hús og símstöðina. Á Borðeyri kviknuðu margar góðar hugmyndir GEORG Jón Jónsson fræðir Þór Gunnarsson og börn hans, Sölver Inga og Helgu, um liðna tíð. MEÐAL þess sem gestir geta skoðað eru gömul póstkort. Um þessar mundir er haldið upp á 150 ára verslunaraf- mæli Borðeyrar við Húnaflóa. Sigríður B. Tómasdóttir sótti staðinn heim, skoðaði minjasýningu sem sett hefur verið upp og fræddist um sögu Borðeyrar í fortíð og nútíð. JÓNAS Rafnsson málar þak kaupfélagsins. var ætlað sama hlutverk og kaup- félögum bænda síðar meir. En svo vikið sé aftur að afmælis- hátíðinni þá er hún haldin til að minnast þess þegar Borðeyri varð löggiltur verslunarstaður með kon- ungsbréfi í desember 1846. Ekkert er getið um verslun á Borðeyri á tímum einokunar. í fomum heim- ildum er hins vegar oft getið um Borðeyri í sambandi við siglingar og farmennsku. Að sögn Georgs bendir allt til þess að Borðeyri hafi verið í tölu meiri háttar siglinga- og kauphafna hér á landi frá fyrstu tíð og fram á 13. öld. En þegar komið var fram á átjándu öld var verslun úr Hrútafirði einkum sótt til Stykkishólms eða Búðakaup- staðar. Eins og gefur að skilja voru Strandamenn lítt ánægðir með þetta ástand, miklar fjarlægðir réðu því að verslunarferðir voru langar og strangar. Reimt í Riis-húsi Eftir að Borðeyrarfélagið lagði niður laupana var verslun í hönd- um kaupmanna. Árið 1890 komst hún í hendur Richard P. Riis sem rak um tíma einu verslunina á Borðeyri. Menn óttuðust í byrjun veldi kaupmannsins en sá ótti reyndist ástæðulaus og var Riis vinsæll og virtur. Veldi Riis var mjög mikið, hann færði út kvíarnar og verslaði bæði á Hólmavík og Hvammstanga. Georg segir Riis aldrei hafa yfirgefið Riis-hús, menn hafi orðið hans varir í hús- inu. Hann segir það góðs viti, enda hefur Riis-hús varðveist eitt húsa frá þessum tíma en tvisvar sinnum hafa orðið stórbranar á Borðeyri. Á síðustu áratugum nítjándu aldarinnar var verslunarsvæði Borðeyrar mjög víðfemt. Þangað sóttu bændur úr suðurhluta Strandasýslu, úr Dalasýslu allt vestur í Saurbæ, úr Norðurárdal og Þverárhlíð í Borgai-firði og úr Húnavatnssýslu austur að Vatns- dal. Þegar sauðasala Islendinga var í sem mestum mæli var Borð- eyri aðalútflutningshöfnin norðan- lands ásamt Akureyri. Vesturfarar fóru einnig til fyrirheitna landsins frá Borðeyri þannig að óhætt er að segja að mikil umferð hafi verið um staðinn um tíma. Það var þó ekki eingöngu versl- un sem menn sóttu til Borðeyrar, veitingasala laðaði til sín viðskipta- vini. Jón Jasonarson reisti Verts- húsið svokallaða árið 1880. Þar var veitinga- og vínsala þangað til fót- unum var kippt undan slíkri starf- semi með áfengisbanninu 1912. Símstöð var á Borðeyri frá árinu 1908 til ársins 1951 þegar hún var flutt að Brú. Segja sumir þann tíma blómaskeið Borðeyrar, enda hafi unga fólkið sem þar vann sett skemmtilegan svip á bæinn. Árið 1974 var reist nýtt hús fyrir Grannskóla Borðeyrar. Það hýsir í dag Sparisjóð Hrútfirðinga og er miðstöð félagslífs fyrir sveitina. Síðustu tvö árin hefur ekki verið kennt á Borðeyri heldur hafa nem- endur verið keyrðir að Reykjum, hinum megin fjarðar. Þrátt fyrir minnkandi umsvif á Borðeyri er ágætur hugur í íbúum Bæjarhrepps og Borðeyrar. Máni Laxdal kaupfélagsstjóri segir íbúa sveitarinnar halda tryggð við versl- un í kaupfélaginu og óttast ekki um framtíð Borðeyrar sem verslunar- staðar. Georg bendir á að afmælis- hátíðin á Borðeyri verði vonandi fyrsta skrefið til að glæða staðinn lífi. „Það er aðkallandi að finna t.d. Riis-húsinu hlutverk. Víðs vegar um landið hefur gengið ágætlega að finna gömlum húsum nýtt hlut- verk, t.d. með sölu veitinga. Hér höfum við einnig mikinn áhuga á því að handverkshópurinn í sveit- inni verði með aðstöðu í Riis-húsi. Þetta á þó allt eftir að koma í ljós,“ segir Georg. Hann er bjartsýnn á framtíð Bæjarhrepps og í sama streng tek- ur Guðjón Ólafsson oddviti: „Við eram að vonast til þess að það horfi til betri vegar í málefnum landbún- aðar efth- lægðina undanfarin ár.“ Þegar talið berst að sameiningar- málum verður lítið um svör en báð- ir leggja áherslu á að þar þurfi að fara hægt í sakirnar. Það verður víst nóg af umræðu- efni á afmælishátíðnni sem nær há- marki sínu um helgina. Á laugar- dag er boðið upp á gönguferðir, grillveislu og kvöldvöku. Aðstand- endur hátíðarinnar vonast til að sjá sem flesta sveitunga sína, brott- flutta Borðeyringa og aðra. i I I í L

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.