Morgunblaðið - 11.09.1997, Qupperneq 27

MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
FIMMTUDAGUR 11. SEPTEMBER 1997 27
Ráðherra viður-
kennir lögbrot
Síðbúin viðbrögð ASÍ og VSÍ
ÞANN 21. ágúst s.l.
birti Morgunblaðið opið
bréf mitt til mennta-
málaráðherra, ASÍ og
VSÍ um tilnefningar og
skipun í Rannsóknaráð
íslands. Bréf mitt var
skrifað í framhaldi af
fyrirspurn minni á síð-
asta þingi um skipan
nefnda og stöðuveit-
ingar á vegum ráðu-
neytanna, þar sem
fram kom að langur
vegur er frá því að 12.
grein jafnréttislaganna
sé virt. 12. grein jafn-
réttislaganna hljóðar
svo:
í nefndum, stjórnum og ráðum á
vegum ríkis, sveitarfélaga og fé-
lagasamtaka skulu, þar sem því
verður við komið, sitja sem næst
jafnmargar konur og karlar og skai
ávallt á það minnt þegar óskað er
tilnefningar í hlutaðeigandi stjórnir,
nefndir og ráð. Til þess að fá það
á hreint hvers vegna aðeins tvær
konur voru skipaðar _ nýlega í 11
manna Rannsóknaráð íslands spurði
ég menntamálaráðherra þriggja
spurninga:
1. Hvort minnt hafi verið á ofan-
nefnda lagagrein þegar beðið var um
tilnefningar eins og lögbundið er.
2. Hvers vegna ráðherra hafði
ofannefnd sjónarmið ekki í huga
þegar hann skipaði tvo karla án til-
nefningar annarra?
3. Hvort tilvísun ráðherra til
hæfni einstaklinga við val í Rann-
sóknarráð, samanber viðtal hans við
Morgunblaðið 15/8, beri að skilja
sem svo að ráðherra telji að ekki
hafi verið hægt að finna konu sem
sé jafnhæf og þeir sem tilnefndir
voru.
Að auki beindi ég þeirri spurningu
til ASÍ og VSÍ hvers vegna þessi
samtök tilnefndu enga konu í ráðið
og spurt var hvort samtökin hafi
ekki verið minnt á ofannefnda grein
jafnréttislaganna í bréfi ráðherra
um tilnefningabeiðnir.
Svar menntamálaráðherra
Menntamálaráðherra svaraði
bréfi mínu í Mbl. 23. ágúst. Svör
hans voru eftirfarandi:
Ráðherrann viðurkennir berum
orðum að hafa ekki farið að lögum
þegar hann bað um tilnefningar í
Rannsóknarráð: “Hins vegar var
ekki vitnað í ákvæði 12. greinar jafn-
réttislaganna í bréfum, þrátt fyrir
lagafyrirmæli um það“. Ráðherrann
segist einnig hafa rætt þessa tilnefn-
ingu á fundi og orðrétt segir í svar-
inu: “Þegar málið var rætt við til-
nefningaraðila var minnt á ákvæði
um jafnrétti kynjanna". Eins og
fram kemur í eftirfarandi svörum
ASÍ og VSÍ kannast þau samtök
ekki við að slíkur fundur hafi verið
haldinn, né að yfirhöfuð hafi verið
minnt á lagagreinina í tengslum við
tilnefninguna í Rannsóknaráð að
þessu sinni. Meginmálið er þó það
að ráðherrann minnti ekki á laga-
greinina í tilnefningabréfinu og hef-
ur því brotið jafnréttislögin.
Val sitt á tveimur körlum í ráðið
skýrir ráðherrann með því að hann
hafi annars vegar viljað fá háskóla-
mann, sem hefði náin kynni af rann-
sóknastarfi á vettvangi atvinnulífs-
ins, og hins vegar athafnamann sem
hefði komið að rannsóknastörfum.
Þetta er ófullnægjandi skýring því
það fyrirfinnast að sjálfsögðu slíkir
háskóla- og athafnamenn sem eru
konur. Tilvísan ráðherrans til þess
að meðalfjöldi kvenna í nefndum á
vegum menntamálaráðuneytisins sé
með skásta móti, eru ekki heldur
gild rök, því enn vantar töluvert á
að viðunandi jafnræði sé með kynj-
unum í nefndum ráðuneytisins.
Ráðherrann kemur sér hjá því að
svara hvort með tilvísun hans til
hæfni einstaklinga hafi hann átt við
að ekki hafi fundist
neinar konur sem væru
jafnhæfar og þeir karl-
ar sem hann skipaði.
Ráðherrann segir að
hann hafi verið að vísa
til þess hver almennur
hlutur kvenna er í
nefndum og ráðum á
vegum menntamála-
ráðuneytisins í viðtali
sínu við Morgunblaðið
(15/8) en ekki hins að
ekki væru til hæfar
konur sem ættu erindi
í Rannsóknarráð. Þetta
er afar sérkennilegt í
Guðný _ _ Ijósi þess að ekkert slíkt
Guðbjörnsdóttir. kemur fram í viðtalinu
við ráðherrann; en þar segir hann
eftirfarandi: “Eg hafði ekki þessi
sjónarmið sem jafnréttisráð hefur
þegar ég skipaði I Rannsóknarráð.
Ég mat þetta út frá hæfni einstakl-
inga“.
Svör ASÍ og VSÍ
Þar sem ekkert bólaði á svörum
samtaka vinnumarkaðarins í Mbl.
hafði ég samband við þau og fékk
Lokamarkmið mitt er
að öll ráðuneytin og
opinberar stofnanir sem
biðja um tilnefningar í
ráð og nefndir, segir
Guðný Guðbjörnsdótt-
ir, hafi það fyrir sið að
minna bréflega á 12.
grein jafnréttislaganna.
svörin sem hér er greint frá. Tals-
menn ASÍ staðfesta að ekki hafi
verið minnt á ofannefnda lagagrein
í tilnefningabréfinu og kannast ekki
við að minnt hafi verið á greinina á
sérstökum fundi eins og ráðherrann
heldur fram. ASÍ tilnefndi aðeins
einn fulltrúa til þess að samtökin
réðu fulltrúanum í raun en ekki ráð-
herrann. Ekki virðist hafa komið til
tals að sá fulltrúi yrði kona, þar sem
til stóð að tilnefna á ný þann aðila
sem sat áður í ráðinu fyrir ASÍ.
Talsmaður VSÍ í jafnréttismálum
segir að samtökin “fari almennt eft-
ir hæfni en ekki kynferði þegar þau
tilnefni í nefndir og ráð“, þrátt fyrir
gildandi jafnréttislög. Um tilnefn-
inguna í Rannsóknaráð upplýsti
framkvæmdastjórinn að VSI hefði
tilnefnt nokkra fulltrúa en enginn
þeirra hefði verið kona, vegna þess
að aðildarfélög VSÍ hafi ekki tilnefnt
konu. Þó sagði hann að talað hefði
verið við eina konu, en hún hafi
ekki tekið tilnefningu. Þetta fékkst
ekki staðfest þar sem nafn viðkom-
andi konu fékkst ekki upp gefið.
Talsmenn VSÍ staðfestu að ekki
hafi verið minnt á nefnda lagagrein
þegar beðið var um tilnefningar og
könnuðust ekki við sérstakan fund
um tilnefningarnar.
Málinu er ekki lokið
Það var ekki ætlun mín að elta
ólar við menntamálaráðherra út af
atriðum í svari hans sem koma ekki
meginmálinu við, eins og hvort
Kvennalistinn samræmist jafnrétt-
islögum. Örfá orð verða að duga.
Fyrst skal bent á 3. grein jafnrétti-
slaganna, þar sem segir að sérstakar
tímabundnar aðgerðir, sem ætlaðar
eru til að bæta stöðu kvenna til að
koma á jafnrétti og jafnri stöðu
kvenna, gangi ekki gegn jafnréttis-
lögunum. Þá er Kvennalistinn opinn
bæði konum og körlum, þó að bæði
kynin hafi ekki hlotið jafnan fram-
gang þar, eðli málsins samkvæmt.
Með svari sínu afhjúpar ráðherrann
vanþekkingu sína á jafnréttislögun-
um. Heldur hann virkilega að
Kvennalistinn hafí komist upp með
að brjóta lög?
Það að ASÍ og VSÍ eigi fulltrúa
í Jafnréttisráði tryggir ekki að þau
samtök virði jafnréttislögin enda
löngu Ijóst að núverandi Jafnréttis-
ráð er máttlítið tæki þar sem hags-
munaaðilar ráða of miklu. Ef jafn-
réttislögin eiga að hafa tilætluð áhrif
þarf pólitískan vilja, fjármagn, eftir-
lit og eftirfylgni, samanber til dæm-
is umboðsmann jafnréttismála á
Norðurlöndum og Samkeppnisráð
hér á landi. Þetta skortir allt og því
eru jafnréttislögin brotin.
En hvað er svona merkilegt við
það að ráðherra hafi brotið lög?
Hvaða viðurlög eru við slíku? Þetta
atriði er nú til gaumgæfilegrar at-
hugunar og málinu verður haldið
áfram á Alþingi þegar það kemur
saman. Hve lengi hafa lagabrot af
þessu tagi tíðkast og hve margir
ráðherrar og stjórnendur ríkisstofn-
ana, sveitarfélaga og félagasamtaka
hafa gerst brotlegir við 12. grein
jafnréttislaganna?
Markmið mitt með þessum skrif-
um er að fara gaumgæfilega ofan í
eitt skipunarmál í þeim tilgangi að
varpa ljósi á hvers vegna það geng-
ur svo seint að koma 12. grein jafn-
réttislaganna í framkvæmd. Hvers
vegna enn er svo langt í land að
konur séu 50% nefndarmanna í
nefndum og ráðum ríkisins eins og
svar við fyrirspurn minni á síðasta
þingi bendir til (337. mál). Skipunin
í Rannsóknarráð íslands varð fyrir
valinu þar sem um mikilvægt ráð
er að ræða. Það eru ekki aðeins
hagsmunir kvenna sem eru í húfi
heldur þjóðarheildarinnar. Það hlýt-
ur að varða þjóðarhag að rannsókn-
ir og rannsóknarstefna séu mótuð
eftir þörfum og sýn beggja kynja.
Lokamarkmiðið er ekki að kæra
menntamálaráðherra samkvæmt
lögum um ráðherraábyrgð (nr.
4/1963, 2. gr.), sem vissulega kæmi
til greina, þó ekki sé hefð fyrir að
nota þau lög. Lokamarkmið mitt er
að öll ráðuneytin og opinberar stofn-
anir sem biðja um tilnefningar í ráð
og nefndir hafi það fyrir sið að minna
bréflega á 12. grein jafnréttislag-
anna eins og lögbundið er, og að
aðilar virði þá áminningu. Lokavald-
ið til skipunar byggir á pólitískum
vilja stjórnvalda til að skipa konur
jafnt sem karla í nefndir og ráð ríkis-
ins, en viljinn er ekki nægur ef kon-
ur eru ekki tilnefndar.
Höfundur er þingkona
Kvennalistans.
Hvar er lagastoð
fyrir þessum
ákvæðum?
FYRIR framan mig á
borðinu er bréf. Þar seg-
ir: Samkvæmt bókum
okkar átt þú að greiða
þá upphæð sem færð er
á meðfylgjandi gíróseð-
il. Þetta þarft þú að
greiða í síðasta lagi
föstudaginn 22. ágúst.
Að öðrum kosti verður
umsækjandi af biðlista
tekinn inn í skólann í
þinn stað og þú færð
innritunargjaldið endur-
greitt."
Þetta er úr bréfi sem
nemandi fékk þar sem
hann er minntur á að
borga fallskatt í framhaldsskóla. Þar
er nemandanum sagt að hann fái
ekki skólavist áfram nema hann
borgi fallskattinn fyrst. Hvaða laga-
heimild er fyrir þessari refsingu? Ég
spyr menntamálaráðuneytið með
þessari grein hver lagaheimildin er;
ég get ekki fundið hana. Hvar er
hún? Ef ekki er um að ræða ótví-
ræða lagaheimild fyrir þessari refs-
ingu þá er hún lögbrot. Er verið að
bijóta lög á þessum nemendum?
í reglugerðinni um fallskatt sem
Björn Bjarnason kom ekki frá sér
fyrr en eftir að þingi lauk og eftir
að skólum lauk í vor eru mörg ákvæði
sem orka tvímælis frá tæknilegu sjón-
armiði séð. Fallskatturinn sem slíkur
er vitaskuld hreint hneyksli og hann
á að afnema. En í reglugerðinni er
ekki opnuð heimild fyrir það refsi-
ákvæði sem skólameistarinn sveiflar
yfir höfði nemanda síns og vitnað var
til hér á undan. Þannig sækir skóla-
meistarinn ekki heimild í reglugerð-
ina. En í reglugerðinni eru auk þess
önnur ákvæði sem vekja athygli:
1. Nemandi verður að geiða fall-
skatt fyrir alla þá áfanga sem hann
lýkur ekki prófi í. Nemandi getur
þó fengið fimm daga umhugsunar-
frest eftir að hann innritast sem
þýðir að hafi nemandi fyrir mistök
eða í fljótfærni skráð sig í áfanga
sem ekki hentar og hafi nemandinn
síðan vanrækt að skrá sig úr áfang-
anum í nokkra daga, segjum til 15.
september, þá ber honum samt að
borga fallskattinn. Nemandinn verð-
ur að skrá sig úr áfanganum innan
fimm daga frá því að stundatafla er
afhent! Hvaðan fær
ráðuneytið lagastoð fyr-
ir þessu refisákvæði?
2. Ef nemandi flyst
milli framhaldsskóla þá
dregur hann fallskatt-
inn með sér samkvæmt
reglugerðinni. Hvemig
má það vera þegar í
sömu reglugerð er gert
ráð fyrir því að skólinn
sem fær fallskattinn
skuli þá líta á hann sem
sínar sértekjur? Þannig
myndi skóli hafa beinan
hag af því að taka til
sín nemendur sem
hefðu fallið annars
staðar og þar með að gera þá að
sinni féþúfu?!
3.Í reglugerðinni er gert ráð fyrir
því að fallskatturinn fylgi nemanda
Ég dreg stórlega í efa
að nefnd ákvæði reglu-
gerðarinnar standist,
segir Svavar Gestsson,
og skorar á mennta-
málaráðuneytið að
draga reglugerðina til
baka.
í allt að fjögur ár þó að hann hafi
gert hlé á námi. Stenst þettta? Ég
dreg stórlega í efa að nefnd ákvæði
reglugerðarinnar standist. Ég skora
því á menntamálaráðuneytið að
draga reglugerðina til baka. Reglu-
gerðin mun koma til umræðu þegar
þingið kemur saman. En auk þess
væri ómaksins vert að láta reyna á
ákvæði hennar fyrir dómi. Op það
er að minnsta kosti lágmark að ráðu-
neytið svari þeim spurningum sem
hér er varpað fram: Hvar er lagastoð
fyrir þeim ákvæðum reglugerðarinn-
ar og bréfi skólameistarans sem hér
var vitnað til?
Höfundur er formaður þingflokks
Alþýðubandalagsins og óháðra.
Svavar Gestsson.
N ýtingar réttur sterkari
en eignaréttur
AUÐLIND fiskimið-
anna er eign þjóðarinn-
ar. Þessi eign er nánast
heilög. Eigendurnir
mega hvorki selja hana,
nýta né leigja og taka
gjald fyrir. Aftur á
móti úthluta stjórnvöld
til valinna aðila nýt-
ingarrétti á auðlindinni.
Þá má sá sem fengið
hefur þann rétt nýta
hann innan þeirra tak-
marka sem sett eru og
meira en það, hann má
selja sinn nýtingarrétt
og hann má leigja hann
gegn gjaldi. Þetta eiga
margir erfitt með að
skilja og er það ekki óeðlilegt. Eða
er það hagkvæmara fyrir útgerðar-
aðila að kaupa leigurétt af kvóta-
hafa fyrir 100 kr. heldur en að borga
hinum löglega eiganda 100 kallinn?
Að búa að sínu
Nú er nýting auðlindarinnar fólg-
in í fleiru en að veiða fiskinn. Það
þarf að vinna hann og gera sem
verðmestan í sölu. Þá er ekki óeðli-
legt að eigendurnir fengju örugga
atvinnu í því sambandi. Fiskvinnslu-
fyrirtækin hringinn í kringum landið
hefðu nóg að gera við að auka verð-
mæti aflans og koma
honum á markað. Einn-
ig væri öflug þjónustu-
starfsemi þar sem fólk
hefði atvinnu við að
byggja skip og gera við
og breyta, og annast
hvers konar aðra þjón-
ustu við útgerðina.
Þannig byggi þjóðin að
sínu og allir hjálpuðust
að við að efla hag og
velferð þjóðfélagsins.
Nýting auðlindarinnar
kæmi öllutn til góða.
Hvert stefnir?
En þetta virðist ekki
vera sjálfgefið. Leigu-
réttindin á auðlindinni ganga kaup-
um og sölum. Fjársterkir aðilar eign-
ast stöðugt meiri kvóta. Stórfyrir-
tækin eru farin að sameinast og eru
að myndast, að því að sagt er, mjög
öflug fyrirtæki í sjávarútvegi. Rétt-
indi eigenda auðlindarinnar verða
minni og minni. Stórfyrirtækin eru
orðnir sterkir einokunaraðilar. Miklu
verri en efnaði maðurinn sem átti
þorpið áður. Hann hélt oft uppi at-
vinnunni en nú er hún flutt í burtu
og ýmis byggðarlög lenda í atvinnu-
leysi og eymd. Hentistefna kvótaeig-
endanna ræður.
Þjóðin öll getur þurft
a,ð sameinast í nýrri
sjálfstæðisbaráttu, segir
Páll V. Daníelsson, til
að fá rétt til að nýta
eign sína og veiða sér
fisk í soðið.
E.t.v. má kalla það svartsýni en
ég sé fyrir mér að stefnan í fiskveiði-
málunum leiði til þess að færri og
færri nái tökum á auðlindinni og svo
gæti það komið upp að íslensku fyr-
irtækin telji hagkvæmt að sameinast
erlendum fyrirtækjum og þannig
geti stjórn auðlindarinnar smátt og
smátt komist í hendur útlendinga.
Og það verða þá ekki aðeins hinar
dreifðu byggðir okkar lands, heldur
landið allt sem verður jaðarbyggð
og fólkið mun búa við fátækt og
erfiðleika og á næstu öld þarf þjóðin
að sameinast um að hefja nýja sjálf-
stæðisbaráttu til að fá rétt til að
nýta eign sína og veiða sér fisk í
soðið.
Höfundur er viðskiptafræðingur.
Páll V.
Daníelsson