Morgunblaðið - 26.11.1997, Blaðsíða 22

22 MIÐVIKUDAGUR 26. NÓVEMBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
ERLEIMT
Yfirheyrslur sáttanefndarinnar vegna máls Winnie Mandela
Sögð hafa fyrirskipað
manndráp o g barsmíðar
Jóhannesarborg. Reuters.
Reuters
WINNIE Madikizela-Mandela og lögfræðingnr hennar hlýða á
bæn áður en sannleiks- og sáttanefndin í Suður-Afríku hóf yfir-
heyrslur vegna ásakana á hendur henni í gær.
WINNIE Madikizela-Mandela, fyr-
irskipaði fylgdarmönnum sínum að
myrða nokkra blökkumenn, síðast
árið 1992, að sögn fyrrverandi trún-
aðarvinkonu hennar, Xoliswa Fal-
ati, sem kom fyrir sannleiks- og
sáttanefndina svokölluðu í Suður-
Afríku í gær.
Falati var í fylgdarliði Winnie
Mandela til ársins 1992 og var
dæmd í fangelsi fyrir aðild að
mannránum og árásum á fjóra unga
blökkumenn árið 1989. Hún kvaðst
í gær hafa orðið vitni að barsmíðum
fylgdarmanna Winnie Mandela á
ungum blökkumönnum á heimili
hennar og heyrt hana fyrirskipa
morðtilræði árið 1992.
Falati kvaðst hafa sagt Winnie
Mandela í desember 1989 að hvítur
prestur hefði misnotað fjóra drengi
kynferðislega og einn þeirra,
Stompie Seipei, sem var 14 ára,
væri uppljóstrari. Fylgdarmenn
Winnie Mandela hefðu því rænt
drengjunum og refsað þeim fyrir
uppljóstranir með barsmíðum á
heimili hennar. Seipei dó nokkrum
dögum síðar.
„Mér var fyrirskipað að syngja
til að yfirgnæfa hróp þeirra sem
grátbáðu um miskunn. Eftir árás-
ina sagði frú Mandela að þeir
[fylgdarmenn hennar] yrðu að
hreinsa blóðið," sagði Falati.
Tók þátt í barsmíðunum
Winnie Mandela virtist þreytuleg
en brosti nokkrum sinnum þegar
hún hlýddi á vitnisburð vinkonunn-
ar fyrrverandi, sem sakaði hana
m.a. um að líta á sig sem „hálf-
guð“. Winnie stefnir að því að verða
kjörin varaformaður Afríska
þjóðarráðsins (ANC) í atkvæða-
greiðslu, sem fram fer eftir rúman
mánuð, og hún bauð sig fram gegn
Jacob Zuma, sem nýtur stuðnings
forystumanna stjómarflokksins.
Talið er líklegt að varaformaður
Afríska þjóðarráðsins verði vara-
forseti Suður-Afríku árið 1999
þegar Nelson Mandela, fyrrverandi
eiginmaður Winnie, dregur sig í
hlé.
Fimm vitni komu fyrir nefndina
á mánudag og sökuðu Winnie
Mandela um pyntingar og morð á
blökkumönnum í Soweto á síðasta
áratug. Gabriel Pelo Mekgwe, sem
tók þátt í baráttu ANC gegn stjórn
hvíta minnihlutans fyrir afnám
aðskilnaðarstefnunnar, sagði
nefndinni í gær að hann hefði ver-
ið á meðal þeirra ungmenna sem
sættu barsmíðum fylgdarmanna
Winnie Mandela á heimili hennar
og hún hefði sjálf greitt honum
fyrstu höggin.
Viðskiptaráðherra Nýfundnalands
Vill aukin við-
skipti við Island
„TILGANGURINN með heimsókn
minni hingað er að reyna að hvetja
til aukinna viðskiptasambanda milli
Islands og Nýfundnalands, reyna
að vinna tiltrú íslenskra aðila á
Nýfundnaiandi og Labrador. Þar
kann að vera ákjósanlegur stökk-
pallur fyrir íslensk fyrirtæki inn á
n-amerískan markað," segir Judy
M. Foote, iðnaðar- og viðskiptaráð-
herra Nýfundnalands
og Labrador, austustu
fylkja _ Kanada. Við-
skipti íslands og Ný-
fundnalands hafa
einkum verið í sjávar-
útvegi en hún kvað
mikla möguleika fyrir
hendi á því sviði sem
öðrum.
Fulltrúar sjö fyrir-
tækja fylgdu Foote til
að leita sér markaðar
hér á landi og stofna
til viðskiptasambanda
við íslensk fyrirtæki.
„Við erum áfram um
að okkar fyrirtæki sæki inn á ís-
lenskan markað og sú ákvörðun
Eimskips að gera Argentiu að við-
komustað sínum kemur sér mjög
vel í því sambandi," sagði Foote.
Framtíðarhorfur góðar
Miklar sveiflur hafa orðið í
efnahagslífi Nýfundnalands og
Labrador vegna einhæfni atvinnu-
lífs. Atvinnuleysi er 17% en ástæða
þess er hrun hefðbundinna
fiskveiða en sjávarútvegur var og
er enn helsti atvinnuvegur
íbúanna, sem eru 570 þúsund.
Segir Foote batann lítinn og hægan
í bolfiski.
Hrun bolfiskveiðanna segir enn
til sín en verulegur uppgangur hef-
ur þó verið á öðrum sviðum atvinnu-
lífs og því þykir útlitið gott, að
sögn Foote. Hagfræðingar sjá fyrir
sér að þar verði meiri uppgangur
en í nokkru öðru fylki Kanada. Spáð
er 4,8% hagvexti í Nýfundnalandi
og Labrador á næsta
ári. í síðustu viku
hófst olíuvinnsla á
landgrunninu á svæði
sem nefnist Hibemia.
í dag er talið að með
núverandi tækni megi
vinna þar allt að 750
milljónir fata. Olía
hefur fundist á fleiri
svæðum við strendur
Nýfundnalands og
Labrador. Er spáð er
að árið 2010 muni
helmingur hráolíu-
framleiðslu Kanada
vera við Nýfundna-
land. Þá hafa miklar gaslindir fund-
ist á landgrunninu.
Námuvinnsla mun einnig eiga
eftir að vaxa, einkum kopar- og
nikkelvinnsla, en nýlega hefur
stærsti nikkelforði heims fundist í
Nýfundnalandi. Loks hefur mikill
vöxtur orðið á sviði upplýsinga-
tækni og líftækni, einkum á sviði
sjávarútvegs. „Við þurfum að
draga úr mikilvægi sjávarútvegs-
ins í efnahagslífi okkar og auka
fjölbreytni þess. Útlitið er upplífg-
andi og tiltrú okkar á framtíðina
er mikil," sagði Judy M. Foote.
Judy M. Foote
Gjaldþrot verðbréfafyrirtækisins Yamaichi á sama tíma og fjármálakreppa í Suður-Kóreu og víðar
Vandi Japans annars
eðlis en S A-Asíu
Sérfræðingar í málefnum Suðaustur-Asíu segja ríkidæmi Japans
gera að verkum að landið geti þolað miklu stærri áföll en nágranna-
ríkin, sem beijast nú í bökkum. Hins vegar eru mörg sjúkdómsein-
kennana hin sömu, sjúkar flármálastofnanir, haftakerfí og glötuð lán.
Tókýó. Reuters.
FLJÓTT á litið gæti ástandið í Japan
daginn eftir gjaldþrot fjórða stærsta
verðbréfafyrirtækis landsins, Yama-
ichi Securities, komið manni þannig
fyrir sjónir að það Iíktist hinni alvar-
legu kreppu sem hin minni ríki Asíu
hafa ratað í að undanfömu.
Þegar nánar er að gáð kemur í
ljós að kreppan í fjármálakerfí Jap-
ans er allt annars eðlis. Að vísu deil-
ir Japan nokkmm sjúkdómseinkenn-
um með hinum hijáðu nágrannaríkj-
um sínum, svo sem sjúkar fjármála-
stofnanir, haftakerfí sem setur hag-
vexti hömlur og gífurlegar upphæðir
í vonlausum og glötuðum lánum.
Yamaichi-fyrirtækið var þriðja
stóra gjaldþrot fjármálastofnunar í
Japan á jafn mörgum vikum, eftir
að Sanyo-verðbréfafyrirtækið og
Hokkaido Takushoku-bankinn lögðu
upp laupana.
Á miklu þenslutímabili í Japan í
lok níunda áratugarins höfðu öll
Yfir 20 tegundir
af sófaborðum á lager
- Ýmsar viðartegundir
Fákafen 9, sími 568 2866
þessi fyrirtæki gert það sama og
hagkerfí SA-Asíuríkjanna og Suður-
Kóreu gerðu á þessum áratug: Þau
færðu út kvíarnar svo um munaði í
trausti þess að þenslutímabilið héldi
áfram.
Þar fór saman bjartsýni þeirra og
vilji til að loka augunum fyrir vissum
vandamálum. í SA-Asíuríkjunum
kom þetta fram í því að öðrum var
kennt um það sem miður fór, einkum
og sér í lagi erlendum spákaupmönn-
um. í Japan voru lán, sem innheimt-
ust ekki, einfaldlega falin. Hrun
Yamaichi kom í kjölfar þess að fyr-
irtækið varð uppvíst að því að hafa
falið mikið tap á leynilegum banka-
reikningum.
Þessar hliðstæður hröktu meira
að segja japanska forsætisráðherr-
ann, Ryutaro Hashimoto, í vörn,
þegar hann fór á leiðtogafund
strandríkja Kyrrahafsins, APEC, í
Vancouver í Kanada. „Þessar Suð-
austur-Asíuþjóðir skulda öðrum
löndum fé. Japan lánar peninga.
Eðli vandamálsins er allt annað,“
sagði hann.
Hagfræðingar sem sérhæfa sig í
málefnum þessa heimshluta segja
forsætisráðherrann hitta naglann á
höfuðið með þessum ummælum.
Japan sé það miklu ríkara land en
SA-Asíuríkin sem beijast nú í bökk-
um og geti þolað miklu stærri áföll.
Sérstaða Japans
Russell Jones, aðalhagfræðingur
Tókýóskrifstofu alþjóðlegs fjármála-
ráðgjafarfyrirtækis, og fleiri hag-
fræðingar tilgreina nokkrar ástæður
fyrir þessari sérstöðu Japans.
í fyrsta lagi er Japan ekki háð
erlendu fjármagni. SA-Asíuríkin og
Suður-Kórea höfðu kynt undir hin-
um mikla hagvexti með erlendum
lánum og fjárfestingum. Þetta hafði
í för með sér að þau söfnuðu upp
miklum halla á greiðslujöfnuði við
útlönd og urðu háð erlendum hags-
munum og hagsveiflum.
Greiðslujöfnuður Japans við út-
iönd er aftur á móti mjög jákvæður,
eða sem nemur 2,5% af þjóðarfram-
leiðslu. Japanskt hagkerfi reiðir sig
á innlent lánsfé miklu frekar en er-
lent, og það eru engin teikn á lofti
um að þetta fjármagn sé á flótta
út fyrir landsteinana.
í öðru lagi hefur stærðin mikið
að segja. Tæland hafði í árslok 1996
aðeins yfir 38 milljörðum banda-
ríkjadala að ráða í gjaldeyriseign.
Suður-Kórea átti 32 milljarða. Bæði
lönd hafa leitað á náðir Alþjóðagjald-
eyrissjóðsins til þess að bjarga sér
út úr efnahagsógöngunum sem þau
hafa ratað í.
Ólíkt þessu er gjaldeyrisforði Jap-
ans 228,15 milljarðar bandaríkja-
dala, sem er um helmingur allrar
gjaldeyriseignar sjö stærstu iðnríkja
heims, G7-hópsins svokallaða, og
fjórum sinnum meira en samsvar-
andi forði Bandaríkjanna. Ef japönsk
stjórnvöld þurfa að styrkja gjaldmið-
il landsins eða fjármálakerfi þess
geta þau notað þetta fé til þess.
Loks hafa Japanir vanizt kreppu-
ástandi. Fyrir minna en ári voru
SA-Asíuríkin - þeirra helzt Indónes-
ía, Malaysía og Tæland - enn álitin
„efnahagsundur" og kölluð „tígra-
löndin". Hin skyndilega kreppa sem
hefur gripið þau kom mörgum á
óvart.
En Japan hefur aftur á móti átt
í basli mestan hluta þessa áratugar.
Hagvöxtur hefur aðeins einu sinni
farið upp fyrir 3% frá árinu 1992,
en það var í fyrra. Fjármálasérfræð-
ingar hafa árum saman verið að
vara við áhættunni sem fylgir glöt-
uðum lánum.
Ráðamenn bandarísks efnahags-
lífs eru líka sannfærðir um að í Jap-
an sé vandinn annar en í SA-Asíu.
Bill Clinton Bandaríkjaforseti heils-
aði Hashimoto á leiðtogafundinuin í
Vancouver með því að lýsa áhyggj-
um bandarískra stjórnvalda af því
hvort Japan sé þess megnugt að
geta komið hjólum efnahagslífs Asíu
í gang á ný.
Ahætta í óvissuþáttum
En kreppan í SA-Asíu tengist
kreppu japanskra fjármálastofnana
líka á beinan hátt. Japanir hafa lánað
samtals um 188 milljarða bandaríkja-
dala til SA-Asíuríkjanna, þar sem
kreppan er verst, gengi gjaldmiðla
og verðbréfavísitölu hefur hrunið.
Það á eftir að koma í ljós hvort þessi
lán séu líka glötuð, en það myndi
gera stöðu japanskra lánastofnana
enn erfíðari og auka á líkumar á fleiri
stórum gjaldþrotum á borð við gjald-
þrot Yamaichi-fyrirtækisins.
Einnig er óljóst til hvaða bragða
japönsk stjórnvöld og helztu fjár-
málastofnanir landsins munu grípa.
Það sem vekur mestan ugg vest-
rænna sérfræðinga, einkum í Banda-
ríkjunum, er að japanskir bankar
muni reyna að bæta lausafjárstöðu
sína með því að selja eitthvað af því
mikla magni bandarískra ríkis-
skuldabréfa sem þeir eiga.
Heildarinneign Japana í banda-
rískum ríkisskuldabréfum er að
nafnvirði um 200 milljarðar banda-
ríkjadala. Ef þeir skella stórum hluta
þeirra á markaðinn í einu mun það
koma bandarískum ríkisfjármálum
úr jafnvægi, sem myndi leiða til
verulegrar vaxtahækkunar í Banda-
ríkjunum og í V-Evrópu í kjölfarið.
Annar áhættuþáttur felst í því að
Japanir gætu ákveðið að fella gengi
jensins, sem þeir gerðu síðast
snemma árs 1990. Madeleine Al-
bright, utanríkisráðherra Bandaríkj-
anna, sá ástæðu til að vara Japani
sérstaklega við því í fyrradag að
grípa til þessa ráðs. Ef gengi jensins
yrði fellt mundi það leiða til aukins
viðskiptahalla milli Bandaríkjanna,
Evrópusambandslandanna og Jap-
ans.
Aukinn viðskiptahalli við Japan
er það sem Bandaríkin og Evrópa
sízt vilja sjá, enda hefði það neikvæð
áhrif á atvinnuástand og gæti jafn-
vel leitt til væringa í milliríkjavið-
skiptum, jafnvel viðskiptastríðs.
►

\
í
i
\