Morgunblaðið - 26.11.1997, Blaðsíða 35
34 MIÐVIKUDAGUR 26. NÓVEMBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 26. NÓVEMBER 1997 35
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
BUSETUSKILYRÐI
- BYGGÐAÞRÓUN
BÚSETA í landinu hefur gjörbreytzt á 20. öldinni.
Um aldamótin síðustu bjuggu þrír af hverjum fjórum
íslendingum í strjálbýli. Nú um stundir búa níu af hveij-
um tíu í þéttbýli og sex af hveijum tíu á höfuðborgarsvæð-
inu. Helmingur landsmanna bjó á höfuðborgarsvæðinu
þegar árið 1960 en nálægt 60% um síðastliðin áramót.
Spár standa og til þess að íbúum á landsbyggðinni fækki
enn um 6% á næstu tíu árum en fjölgi á hinn bóginn
um 16% á höfuðborgarsvæðinu á sama tíma.
Stefán Ólafsson, prófessor, hefur unnið skýrslu fyrir
Byggðastofnun um orsakir og eðli íbúaþróunar hér á
landi, sem kynnt var á miðstjórnarfundi Framsóknar-
flokksins síðastliðinn laugardag. Skýrslan og rannsókn-
ir, sem hún byggir á, spegla þá staðreynd, að búsetuskil-
yrði ráði mestu um byggðaþróun í landinu. íbúar höfuð-
borgarsvæðisins, þar sem fjölgunin er mest, eru ánægð-
astir með búsetuskilyrði sín. Ibúar Vestfjarða, þar sem
fækkunin er mest, óánægðastir. Fram kemur og í könnun-
inni að beint samband er á milli stærðar þéttbýlis og
ánægju með búsetuskilyrði. Sameining sveitarfélaga í
stærri og sterkari þjónustuheildir eru því rökrétt við-
brögð til að verja byggð í landinu. Sama máli gegnir
um styrkingu byggðakjarna í einstökum landshlutum.
Myndun þéttbýlis og fólksstreymi af landsbyggð til
stærri borga er ekki séríslenzkt fyrirbrigði. Búsetubreyt-
ing af þessu tagi tengist gjörbreyttum atvinnu- og þjóð-
lífsháttum á Vesturlöndum. Hún fór á hinn bóginn síðar
af stað hér en í grannríkjum og gengur hraðar fyrir sig.
Spá um íbúaþróun á næstu tíu árum bendir til þess að
íbúum tiltekinna landshluta eigi enn eftir að fækka
umtalsvert.
Byggðastefna, sem fylgt hefur verið hér síðustu ára-
tugi og styrkja átti byggð í landinu öllu, hefur augljós-
lega ekki skiíað tilætluðum árangri. Meðal annars þess
vegna horfa sveitarstjórnarmenn nú til stærri og sterk-
ari sveitarfélaga, stærri og sterkari byggðakjarna, sem
betur yrðu í stakk búnir til skapa þau búsetuskilyrði er
mestu ráða um búsetuval og byggðaþróun. Það kemur
heim og saman við þá könnun, sem hér hefur verið vitn-
að til, en hún leiðir í ljós sem fyrr segir að beint sam-
band er á milli stærðar þéttbýlis og ánægju íbúa með
búsetuskilyrði.
AFREKSMAÐUR
Á SKÍÐUM
AFREK Kristins Björnssonar frá Ólafsfirði, þar sem
hann keppti við alla beztu svigmenn heims í Park
City í Utah í Bandaríkjunum um helgina er einstætt í
einstaklingsíþróttum. Aldrei hefur íslendingur náð svo
langt í skíðaíþrótt. Kristinn varð í öðru sæti á fyrsta
heimsbikarmóti vetrarins í svigi síðastliðinn laugardag,
og sigraði alla keppinauta sína, nema Austurríkismann-
inn Thomas Stangassinger, sem varð í fyrsta sæti.
Kristinn var 49. í rásröðinni á mótinu í Utah og hefur
það aldrei gerst fyrr, á heimsbikarmóti í svigi, að maður
með svo hátt rásnúmer komist á verðlaunapall. Afrekið
kemur honum til góða með því, að á næsta móti verður
hann ræstur fyrr og rennir sér því við betri aðstæður en
í fyrri ferðinni á laugardag.
Allir beztu afreksmenn heims á skíðum tóku þátt í
heimsbikarmótinu í Utah, þar sem á mótinu er ekki um
neinn landskvóta að ræða. Þar voru því t.d. allir beztu
skíðamenn Austurríkis, Noregs og annarra stórvelda í
skíðaíþróttinni. Mótið var því ólíkt Ólympíu- og heims-
meistaramótum, þar sem þátttaka er takmörkuð við fjölda
þátttakenda frá hverju landi. Afrek Kristins er því sýnu
mikilvægara vegna styrkleika mótsins.
Með árangri sínum hefur Kristinn Björnsson skipað
sér á bekk með afreksmönnum á borð við Vilhjálm Einars-
son, sem hlaut silfurverðlaun í þrístökki á Ólympíuleikun-
um í Melbourne í Ástralíu 1956, og Bjarna Friðriksson-
ar, sem hlaut bronzverðlaun í júdó á Ólympíuleikunum
í Los Angeles 1984.
Dómstóll á
tímamótum
Miklar breytingar eru í vændum á skipulagi eftirlitsstofnana með
Mannréttindasáttmála Evrópu. Mannréttindadómstóllinn og mannrétt-
indanefndin verða sameinuð í eina nýja stofnun. Markmiðið er skjót-
ari og einfaldari afgreiðsla mála. Að sögn Páls Þórhallssonar ríður
á miklu að nýja dómstólnum takist að viðhalda trausti aðildarríkjanna
og alls almennings í sameinaðri og frjálsri Evrópu.
AÐSETUR Mannréttindadómstólsins í Strassborg.
AÐ HEFUR verið sagt um
Mannréttindadómstólinn í
Strassborg að hann sé að
verða eins konar stjóm-
lagadómstóll sameinaðrar Evrópu.
Það má til sanns vegar færa að mikil-
vægi dómstólsins hefur aldrei verið
meira en nú og fylgst er með hveijum
nýjum dómi af spenningi um alla álf-
una. Dómstóllinn er jafnframt á tíma-
mótum. Vegna mikils málafjölda og
þar af leiðandi seinagangs í afgreiðslu
kæra hafa verið ákveðnar róttækar
breytingar á stofnunum þeim sem
hafa eftirlit með sáttmálanum. Mann-
réttindanefndin og dómstóllinn verða
sameinuð og tekur nýja stofnunin til
starfa 1. nóvember 1998.
Sívaxandi málafjöldi
Evrópuráðssamningurinn um
verndun mannréttinda og mannfrelsis
tók gildi árið 1953. Fyrstu áratugina
komu tiltölulega fá mál til úrlausnar
hjá eftirlitsstofnunum Evrópuráðsins.
Fram til ársins 1985 höfðu skráðar
kærur hjá mannréttindanefndinni um
langt árabil verið að jafnaði 400-600
á ári. En þá hljóp mikill vöxtur í
kærufjöldann, hann hefur aukist ár
frá ári og árið 1996 voru skráðar
kærur hvorki fleiri né færri en 4.758.
Flest þeirra mála sem koma til kasta
mannréttindanefndarinnar fá endan-
lega úrlausn þar og er meirihlutanum
reyndar vísað frá. Fá mál fara alla
leið til Mannréttindadómstólsins.
Þannig voru ekki kveðnir upp nema
72 dómar árið 1996 sem er þó mjög
mikil aukning frá því sem var fyrstu
áratugina.
Ástæðurnar fyrir auknu álagi á
stofnanirnar í Strassborg eru meðal
annars fjölgun aðildarríkja og aukin
vitund almennings og lögmanna um
tilvist eftirlitsstofnananna í Strass-
borg og kærumöguleika. En óhjá-
kvæmileg afleiðing þessa hefur reynst
sú að meðferð mála í Strassborg hef-
ur dregist úr hömlu. Þau mál sem nú
er verið að dæma hjá Mannréttinda-
dómstólnum voru að jafnaði kærð
fyrir rúmlega fimm árum. Svo langur
biðtími er kaldhæðnislegur í ljósi þess
að dómstóllinn er iðulega að dæma
ríki brotleg fyrir slíkt hið sama þ.e.a.s.
drátt á málsmeðferð sem brýtur í
bága við 6. gr. Mannréttindasáttmál-
ans. Ekki má heldur gleyma því að
áður en menn leita til Strassborgar
verða þeir að hafa tæmt innlend rétt-
arúrræði, sem kallað er, sem einatt
tekur mörg ár. Ekki er fyrirsjáanlegt
að málafjöldinn dvíni því á skömmum
tíma hefur aðildarríkjum Evrópuráðs-
ins fjölgað í 40 þótt reyndar hafi þau
ekki öll gerst aðilar að Mannréttinda-
sáttmálanum enn.
Helstu breytingar
Það var því talið tímabært að freista
þess að gera breytingar á eftirlitsstofn-
unum með Mannréttindas áttmálanum
til þess að geta betur tekist á við auk-
inn málafjölda. Meginbreytingin sam-
kvæmt svokölluðum viðaukasamningi
11 er sú að mannréttindanefndin og
dómstóllinn verða sameinuð í einn
dómstól. Fyrir vikið verður sá tvíverkn-
aður úr sögunni sem óhjákvæmilega
fylgdi því að bæði nefndin og dómstóll-
inn þyrftu að fjalla um mál. Dómarar
verða í föstu starfí en ekki í hluta-
starfi eins og verið hefur. Kjörtímabil
dómaranna verður sex ár en var níu
áður. Kveðið er á um sjötíu ára há-
marksaldur. Hlutverk ráðherranefndar
Evrópuráðsins breytist. Hún mun ekki
lengur hafa neitt ákvörðunarvald
vegna kærumála á grundvelli sáttmál-
ans heldur eingöngu sjá um að fram-
fylgja úrlausnum dómstólsins.
Flestir eru sammála um að breyt-
ingar hafi verið nauðsynlegar en sum
atriði þykja þó hæpin. Má þar helst
nefna að gert er ráð fyrir
innra málskoti, þ.e.a.s. að
í undantekningartilvikum
muni dómur 7 manna deild-
ar verða endurskoðaður af
17 manna deild. Þegar svo
háttar munu tveir dómarar af sjö sitja
áfram í dómnum, þ.e. dómari frá við-
komandi ríki og forseti deildarinnar.
Þessir munu því taka þátt í að endur-
skoða dóm sem þeir sjálfir kváðu
upp! Slíkt mun eiga sér fá fordæmi
hvort sem leitað er á alþjóðavettvangi
eða í innanlandsrétti. En formælendur
segja að þetta fyrirkomulag hafi verið
nauðsynlegt til að ná sátt um breyt-
ingamar.
Annað umhugsunarvert atriði er
það hvernig það eigi að geta gengið
upp að vera með fjörutíu manna dóm-
stól? Níu dómarar eru í Hæstarétti
Bandaríkjanna, hefði hann getað
gegnt sama hlutverki ef þar hefðu
verið fjörutíu dómarar? Hvernig á að
viðhalda samfellu og einingu í starf-
semi svo fjölmenns dómstóls og
tryggja gæði dómsúrlausna?
Yal á dómurum
Nú þegar öll samningsríkin hafa
fullgilt viðaukasamning 11 og einung-
is ellefu mánuðir eru til stefnu áður
en nýr sameinaður dómstóll tekur til
starfa er að mörgu að hyggja.
Þing Evrópuráðsins mun kjósa
nýju dómarana í janúar næstkom-
andi, einn tilnefndan af hveiju aðild-
arríki. Því hefur verið spáð að 2A til
y< af dómurum í nýja dómstólnum
verði óreyndir í þeim skilningi að
þeir hafi hvorki setið í núverandi
Mannréttindadómstól né mannrétt-
indanefnd. Ástæðan er sú að margir
af þeim sem sitja þar nú eru komnir
hátt á sjötugsaldur að minnsta kosti
og því ekki líklegt að þeir gefi kost
á sér áfram né að þing Evrópuráðsins
kjósi þá til áframhaldandi setu enda
verður hámarksaldur dómara 70 ár.
Þetta skapar auðvitað hættu á að
brot komi í dómaframkvæmdina og
samfella verði ekki milli gömlu stofn-
ananna og nýja dómstóls-
ins.
Nokkur umræða hefur
verið um það á vettvangi
ráðsins hvemig standa eigi
að valinu og hvort breyta
eigi út frá venjum í því efni. Nú þeg-
ar allir dómaramir eru valdir á einu
bretti og vegna vaxandi mikilvægis
Mannréttindasáttmálans og hinna erf-
iðu verkefna sem bíða er sérlega mik-
ilvægt að hinir vönduðustu menn velj-
ist til starfans. Jafnframt heyrast
raddir um að rétta verði hlut kvenna
en þær hafa verið sjaldséðar í alþjóða-
dómstólum. Reglur mæla fyrir um að
hvert ríki leggur fram lista með þrem-
ur nöfnum og hefur skapast sú venja
að listinn er í forgangsröð. Nú hyggst
þingið láta meira til sín taka við valið
á dómurunum en verið hefur og hefur
í því sambandi verið bent á fyrirkomu-
lagið í Bandaríkjunum þar sem öld-
ungadeildin tekur dómaraefni á beinið
áður en kosið er. Meðal þess sem lík-
legt má telja að dómaraefni yrðu
spurð um er þátttaka í stjórnmálum
og tungumálakunnátta.
Flest ríkin hafa nú skilað inn tilnefn-
ingum. Eins og fram hefur komið er
Gaukur Jörundsson umboðsmaður Al-
þingis sem jafnframt á sæti í mannrétt-
indanefnd Evrópu í fyrsta sætj á ís-
lenska listanum. Þannig leggja íslend-
ingar sitt af mörkum til þess að sam-
fella nái að skapast í störfum eftirlits-
stofnana Evrópuráðsins á þessum mik-
ilvægu tímamótum auk þess sem það
er óumdeilt að við íslendingar höfum
ekki hæfari mönnum á að skipa.
Hvernig á að skipta
dómurum í deildir?
Þótt markmiðið með viðaukasamn-
ingi 11 hafí verið að einfalda málsmeð-
ferð í Strassborg verður ekki sagt að
nýja skipuritið sé auðskiljanlegt. Dóm-
stóllinn verður deildaskiptur þannig
að það er alls ekki svo að allir dómar-
amir taki þátt í afgreiðslu eins og
sama málsins. í hverri deild verða sjö
dómarar. Hins vegar munu þriggja
manna nefndir ákveða hvort kærur eru
tækar til efnismeðferðar. Og þegar um
mikilvæg mál er að ræða kemur til
kasta stóru deildar (grand chamber)
þar sem verða 17 dómarar.
Fræðimenn hafa mikið velt því fyr-
ir sér hvernig réttast sé að skipta
dómurunum í deildir en dómstóllinn
mun sjálfur setja reglur þar að lút-
andi. Beinist athyglin þá að sjö manna
deildunum því þar mun hitinn og
þunginn af dómarastarfínu fara fram.
Þýskur fræðimaður, Jochen A. Frow-
ein, hefur stungið upp á því að deild-
irnar verði sérhæfðar þannig að ein
fjalli um tjáningarfrelsismál, önnur
um 6. gr. sáttmálans o.s.frv. Sú til-
laga hefur þó hlotið heldur dræmar
undirtektir. Er bent á að iðulega varði
mál fleiri en eina grein sáttmálans
auk þess sem yfír 50% mála snúist
um 6. gr., sem varðar rétt til réttlátr-
ar málsmeðferðar innan hæfílegs tíma
fyrir sjálfstæðum og óvilhöllum dóm-
stóli, þannig að þau yrðu aldrei öll
afgreidd af einni deild.
Flestir virðast hins vegar sammála
um nauðsyn þess að blanda í deildirn-
ar þannig að þess sé gætt að í sömu
deild veljist dómarar frá ólíkum hlut-
um Evrópu. Ekki er talið heppilegt að
í einni deild séu eingöngu dómarar
frá Norður- Evrópu og í annarri ein-
göngu dómarar frá Suður-Evrópu því
þá sé hætta á að mismunandi viðmið
séu að verki. Væntanlega verður einn-
ig að vera svigrúm fyrir dómara frá
kæruglöðustu þjóðunum eins og
ítölum, Frökkum og Pólvetjum að
flakka á milli deilda. Sáttmálinn gerir
nefnilega ráð fyrir að dómari frá því
ríki sem kært er fyrir brot á sáttmá-
lanum taki þátt í málsmeðferð í því
skyni meðal annars að tryggja að
nægileg þekking á réttarkerfí viðkom-
andi lands sé fyrir hendi hjá þeirri
deild sem kveður upp dóminn.
Tungumál
Franska og enska eru hin opinberu
tungumál Evrópuráðsins. í allri starf-
semi Mannréttindadómstólsins hefur
jafnræðis verið gætt milli
þessara tungumála tveggja,
öll skjöl mála eru til staðar
á báðum tungumálum og
túlkar hafa verið við rétt-
arhöld og dómarafundi
þannig að nægilegt hefur verið að
dómaramir skildu annað opinbera
tungumálið, ensku eða frönsku. Hjá
mannréttindanefndinni hins vegar hef-
ur gegnt öðru máli að því leyti að lát-
ið er við það sitja að öll skjöl séu annað-
hvort á ensku eða frönsku. Hefur
þannig verið sparaður mikill þýðingar-
kostnaður. Þar eð nýi dómstóllinn mun
taka við störfum mannréttindanefnd-
arinnar velta menn því nú fyrir sér
hvort ekki sé rétt að kreíjast þess af
verðandi dómurum að þeir skilji bæði
ensku og frönsku þótt það nægi að
þeir geti tjáð sig á öðru tungumálinu.
Ekki hafa verið teknar ákvarðanir
um það hvort breytingar verði gagn-
vart málsaðilum hvað tungumál snert-
ir. Dómar eru kveðnir upp á ensku
og frönsku og hefur það verið gagn-
rýnt að af hálfu Evrópuráðsins skuli
þeir ekki þýddir yfir á móðurmál
kæranda. Ennfremur er vert að benda
á að kærendur frá flestum aðildarríkj-
um hafa getað átt samskipti við mann-
réttindanefndina á móðurmáli sínu
einfaldlega vegna þess að í föstu
starfsliði hennar hafa verið einstakl-
ingar frá velflestum málsvæðum. ís-
lendingar hafa þó hvorki getað sent
inn kærur né málskjöl á íslensku.
Mörg erfið verkefni
Mörg erfið verkefni bíða dómstólsins
þegar hann tekur til starfa. Augljós-
lega verður að hafa undan kærufjöld-
anum. Enginn getur sagt fyrir um
hver þróun verður í því efni. Ljóst virð-
ist þó að dómstóllinn getur aldrei tek-
ið að sér að vera áfrýjunardómstóll
fyrir alla Evrópu. Hans staður er til
hliðar við réttarkerfi þjóðanna en ekki
íyrir ofan þau. Hann á að horfa yfír
öxl aðildarríkjanna og grípa í taumana
þegar aðildarríkin hafa brugðist því
hlutverki sínu að vemda grundvallar-
réttindi borgaranna og kveða þá upp
stefnumarkandi fordæmi sem einnig
eru öðmm til leiðsagnar. Það hlýtur
því að vera keppikefli að efla vernd
grundvallarréttinda í innanlandsrétti
þannig að kæra til Strassborgar sé
óþörf. Með lögfestingu Mannréttindas
áttmálans árið 1994, breytingu á
stjómarskránni 1995, stofnun embætt-
is umboðsmanns Alþingis árið 1987
og setningu stjómsýslulaga árið 1993
stigu íslendingar stór skref í^þessa
átt. En rétt er að geta þess að íslend-
ingar hafa síður en svo ónáðað eftirlits-
stofnanimar í Strassborgu að óþörfu.
Til þess hefur verið tekið að frá ís-
landi hafa borist fáar kæmr en þeim
mun þýðingarmeiri.
Nú er það ekkert launungarmál að
réttarkerfí nýju aðildarríkjanna í
austri uppfylla engan veginn kröfur
Mannréttindasáttmálans. Margir hafa
af því þungar áhyggjur hvaða áhrif
þetta kunni að hafa á framtíð dóm-
stólsins. Er það framkvæmanlegt að
halda til streitu hinum ströngu kröfum
Mannréttindasáttmálans gagnvart
nýju aðildarríkjunum? Verður dóm-
stólinn í anda raunsæis að slaka á
kröfunum gagnvart þessum ríkjum,
að minnsta kosti á meðan þau em
að tileinka sér aldagamlar hefðir lýð-
ræðis- og réttarríkja? Ef það er rétt
blasa við tveir kostir og er hvomgur
góður. Annaðhvort verður dómstóllinn
að viðurkenna lagskiptingu þannig að
mestar kröfur séu gerðar til kjamans,
gömlu aðildarríkjanna en minni til
ríkja eins og Rússlands. Hinn kostur-
inn er sá að dómstóllinn í þágu réttar-
einingar slakaði almennt á kröfunum
sem þýddi að þýðing sáttmálans fyrir
þróaðri réttarríki dvínaði.
Síðast en ekki síst þarf nýi dóm-
stóllinn að axla mörg mismunandi
hlutverk stofnananna sem hann tekur
við af. Styrkur gamla dómstólsins
hefur verið að kveða upp vel rök-
studda dóma sem hafa haft djúpstæð
áhrif á stjórnskipunarrétt aðildarríkj-
anna og vernd grundvallarréttinda í
álfunni. Reyndar er rétt að geta þess
að dómstóllinn hefur verið gagnrýnd-
ur fyrir mótsagnakennda dóma síð-
ustu 3 árin um þess sem hann hefur
í mörgum mikilvægum málum klofnað
í tvo um það bil jafn stóra hluta, sem
veikir fordæmisgildið. Nefndin hefur
haft fjölþættara hlutverki að gegna.
Hún hefur að sumu leyti innt hálfgerð
dómsstörf af hendi (ákvörðun um
hvort kæra er tæk til efnismeðferðar,
álitsgerð), rannsakað mál,
leitað sátta, flutt mál kæ-
renda fyrir dómstólnum og
gefið þeim sem til hennar
leita holl ráð. Það á eftir
að koma í ljós hversu vel
nýja dómstólnum tekst að axla öll
þessi mismunandi hlutverk. Svo dæmi
sé tekið fer sáttameðferð þannig fram
að nefndin skýrir viðkomandi ríkis-
stjórn og kæranda frá því í trúnaði
að bráðabirgðaniðurstaða nefndarinn-
ar sé sú að um brot á sáttmálanum
sé að ræða. Auðvitað væri það óvenju-
legt ef fjölskipaður dómstóll færi
þessa sömu leið. En eins og einhver
sagði þá ættu menn ekki að láta hefð-
irnar þvælast fyrir raunhæfri mann-
réttindavernd.
Stjórnlaga-
dómur samein-
aðrar Evrópu
Aukin vitund
um kæru-
möguleika
203 börn talin hafa mikla þörf fyrir sérstuðning en fá ekki
Morgunblaðið/Þorkell
BÖRN að leik við einn leikskóla borgarinnar.
Grípa verður til að-
gerða þegar í stað
Hátt á sjöunda hundrað Könnun á þroskafrávikum í 54 leikskólum
leikskólaböm í borginni em talin vera með svo- Fjöldi barna Væð einkenni Alvarieg einkenni Heildarfj. dvalarst. Fjöldi leikskóla Hlutfal! af 54
kölluð þroskafrávik af einhveiju tagi og talið er Ofvirkni 85 42 37 3.076 35 65%
Tvítyngi 139 70 21 739 35 65%
Málþroskafrávik 171 95 52 1.017,5 46 85%
að rúmlega 200 böm með alvarleg einkenni fái ekki Vægur eða miðlungs misþroski 55 33 14 302,5 25 46%
þann sérstuðning sem þau þurfa á að halda, að Félagsleg tilfelli erfiðleika 181 94 63 1.216 42 78%
Samtals 631 334 187 6.351
því er fram kemur í nýút- Önnur frávik 47 11 16 281 21 39%
kominni skýrslu. Samtals, heild 678 345 203 6.632
NEFND á vegum Dagvistar
bama sem falið var að
skoða sérstuðning við
böm á leikskólum
borgarinnar lét fara fram könnun á
hversu mörg börn í leikskólunum
þyrftu á stuðningi að halda vegna
svonefndra þroskafrávika, sem geta
verið af ýmsum toga. Svör bámst
frá 54 leikskólum af 64 og em niður-
stöðurnar birtar í skýrslu sem kynnt
var í borgarstjóm í síðustu viku.
Skv. svömnum töldust 678 böm
vera með þroskafrávik af einhverju
tagi á leikskólunum 54 sem flokkuð
vom í tvo flokka, væg og alvarleg.
„Það vora 345 börn sem tilkynnt
var um með væg einkenni af ýmsum
toga. Fjöldi þeirra bama sem talin
eru hafa alvarleg einkenni em 203
eða 3,7% barna í leikskóla (miðað
er við 5.400 börn í leikskólum).
Þeir flokkar þroskafrávika sem
koma fjölmennastir út era
málþroskafrávik, félags- og tilfinn-
ingaerfiðleikar og ofvirkni. Þetta eru
alls 152 börn samanlagt sem til-
kynnt em með alvarleg frávik í ein-
hveijum þessara þriggja flokka. Það
sem er hvað alvarlegast við þessa
útkomu er að fjöldi þeirra bama sem
tilkynnt em með alvarleg einkenni
em 203 böm. Þetta eru böm sem
starfsfólk leikskólanna á afar erfitt
með að bjóða viðunandi þjónustu við
núverandi aðstæður,“ segir í skýrsl-
unni.
Við samanburð á milli ára kom-
ast skýrsluhöfundar svo að þeirri
niðurstöðu að leiða megi líkur að
því að 3-3,5% bama með þroskafrá-
vik, sem nutu sérstuðnings í leik-
skólunum, njóti ekki þess stuðnings
lengur eftir þær breytingar sem
gerðar vom á endurgreiðslum
menntamálaráðuneytisins til borg-
arinnar vegna sérstuðnings við fötl-
uð börn árið 1995. Þá bendi niður-
stöður til þess að þörf bama fyrir
sérstuðning á íslenskum leikskólum
sé svipuð og í nágrannalöndum okk-
ar eða á bilinu 6-7%.
Lítið fyrirbyggjandi eða
uppbyggjandi starf
„Þetta horfir ekki vel við foreldr-
um eða starfsfólki á leikskólunum.
Þarna er um að ræða börn með
þroskafrávik eins og ofvirkni, mis-
þroska og félagslega- og tilfinninga-
lega erfiðleika, sem þurfa mikinn
stuðning," segir Jóhann Thorodd-
sen, yfirsálfræðingur Dagvistar
barna, sem sæti átti í
nefndinni.
„Þegar leikskólar era í
þeirri stöðu sem þeir era
í dag gagnvart þjónustu
við þennan hóp barna er
ljóst að lítið er hægt að
vinna fyrirbyggjandi eða uppbyggj-
andi. Væntanlega er hver leikskóli
að reyna að bjarga sér eins og hann
getur út frá þeim þröngu römmum
sem þeim era sniðnir. Það er hætta
á því að málum sé bjargað frá degi
til dags og reynt að láta sem flest
böm fá einhverja örvun/athygli sem
veldur því að öll fá of lítið,“ segir í
skýrslu nefndarinnar.
Jóhann bendir á að þetta vanda-
mál sé sambærilegt við stöðu mála
678 börn eru
með einhver
þroskafrávik
í grunnskólunum þar sem séu allt "*
of fáir stuðningstímar við böm sem
þurfa nauðsynlega á sérstuðningi
að halda. „Ef um er að ræða of-
virkt bam tekur það eðlilega mjög
mikinn tíma og það bitnar á öllum
hópnum,“ segir hann.
Sé bömum á leikskólum sem
hafa mikla þörf fyrir sérstuðning
og þjálfun ekki sinnt færist vanda-
málið yfir til grannskólanna en þar
era þau þó ærin fyrir. Að sögn Jó-
hanns er talið að 15-20% grunn-
skólabarna þurfi á sérstuðningi að
halda einhvemtíma á leið sinni í
gegnum grannskólann.
Borgin komi til ,
móts við brýna þörf
í nefndinni sátu auk Jóhanns,
Jónína Konráðsdóttir leikskólastjóri
og Bergljót Guðmundsdóttir frá
Félagi ísl. leikskólakenn-
ara. „Það er alveg ljóst
að borgin verður að koma
til móts við þessa brýnu
þörf aðallega með tvenn-
um hætti, að auka þann
stuðning sem kemur beint
frá borginni (sk. borgarkvóti) og
að styrkja athugunar- og ráðgjafar-
þátt fagsviðs Dagvistar bamas-
Grípa verður til aðgerða strax á
þessu ári og halda svo áfram að
taka á vandanum í ákveðnum skref-
um þar til þeirri stöðu hefur verið
náð að hægt verði að segja að kom-
ið sé til móts við sérþarfir barna í
leikskólum Reykjavíkur," segir í
áskoran höfunda í niðurlagsorðum
skýrslunnar. ^