Morgunblaðið - 30.12.1997, Blaðsíða 50

1)0 ÞRIÐJUDAGUR 30. DESEMBER 1997
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
Ástkær systir okkar,
ÞURÍÐUR GUÐMUNDSDÓTTIR JENSEN,
Strandvejen 103,
3700 Renne,
andaðist á Borgundarhólmi á jóladag þann
25. desember.
Útförin fer fram frá Ronne-kapellu á gamlárs-
dag 31. desember.
Kolbrún Guðmundsdóttir,
Auður Guðmundsdóttir.
O-
Ástkær móðir mín, tengdamóðir, amma og
langamma,
MAGNÚSSÍNA ODDNÝ ÓLAFSDÓTTIR,
Urðarhæð 16,
Garðabæ,
lést á Skjóli fimmtudaginn 25. desember sl.
Útförin fer fram frá Bústaðakirkju mánudaginn
5. janúar kl. 13.30.
Þeim, sem vilja minnast hennar, er bent á
líknarstofnanir.
Ólafur R. Sigurjónsson, Brynhildur Aðalsteinsdóttir,
tengdabörn, barnabörn
og barnabarnabörn.
$
+
Ástkær móðir okkar, tengdamóðir og amma,
RAGNHEIÐUR GUÐMUNDSDÓTTIR
Hrafnistu,
Reykjavík,
áður til heimilis að
Kaplaskjólsvegi 60,
andaðist sunnudaginn 28. desember.
Jarðsungið verður frá Áskirkju þriðjudaginn
6. janúar kl 10.30.
Þeim, sem vildu minnast hennar, er bent á líknarfélög og stofnanir.
Vilborg Sigurðardóttir, Sigurður Hermannsson,
Ásthildur Sigurðardóttir, Sigmundur Arthúrsson,
Ásdís Sigurðardóttir,
og barnabörn.
+
Eiginmaður minnn, faðir okkar, tengdafaðir og
afi,
SIGMUNDUR JÓNSSON,
Þorragötu 5,
Reykjavík,
sem lést þriðjudaginn 23. desember sl. verður
jarðsungin frá Neskirkju þriðjudaginn 6. janúar
kl. 15.00.
Nanna Gunnlaugsdóttir,
Gunnlaugur M. Sigmundsson, Sigríður G. Sigurbjörnsdóttir,
Jón R. Sigmundsson, Björk Högnadóttir,
Sigmundur D. Gunnlaugsson, Gunnlaugur Jónsson,
Sigurbjörn M. Gunnlaugsson, Sigmundur Jónsson,
Nanna M. Gunnlaugsdóttir, Brandur M. Jónsson.
Þökkum auðsýnda samúð og hlýhug við andlát og útför bróður okkar,
TRYGGVA HALLDÓRS TRYGGVASONAR
frá Syðri-Hraundal.
Systkini hins látna.
+
í Þökkum samúð og hlýhug við fráfall
HELGU SOFFÍU GUNNARSDÓTTUR,
sem lést fimmtudaginn 11. desember sl.
Alúðarþakkir til lækna og hjúkrunarfólks og
allra þeirra, sem veittu henni hjálp og styrk í
veikindum hennar.
Njáll Gunnarsson og fjölskylda,
n Suður-Bár.
OLAFUR
JENSSON
+ Ólafur Jensson
fæddist í Reykja-
vík 16. júní 1924.
Hann lést á heimili
sínu 31. október 1996
og fór útför hans
fram frá Dómkirkj-
unni 7. nóvember.
Árið 1941 neyddu
brezk yfirvöld íslenzku
ríkisstjómina til þess að
dæma nokkra menn
fyrir landráð, af því að
þeir höfðu átt í útistöð-
um við brezka herinn.
Þetta gerðist í erfiðu
Dagsbrúnarverkfalli. Olafur Jens-
son var þá tæplega 17 ára gamall og
var í Bretavinnunni. Eftir það varð
hann sósíalisti. Sögubækur skýra
ekki fyrir fólki nú til dags ástæð-
umar fyrir átökunum á Austurvelli
30. marz 1949, þegar „þjóðin og
kylfan mættust". Olafur Jensson
var þar. Hver einasti pólitíkus í
landinu hafði reynt að fullvissa
þjóðina um, að herinn færi burt að
stríðinu loknu og að ekki yrði her á
íslandi á friðartímum, - ísland
stæði utan hemaðar- bandalaga.
Inngangan í Nató var undirbúin
með leynd og knúin fram á Alþingi
að þjóðinni forspurðri, - þjóðarat-
kvæði kom ekki til greina. Um
þessa löngu liðnu atburði lætur fólk
sér nú fátt um finnast, en skilur bet-
ur, að koma hersins 1951 og Mars-
hall-hjálpin jók atvinnu í landinu, og
mörgum farnaðist þess vegna vel
efnahagslega á sjötta áratugnum.
Þriðja Alþjóðamót lýðræðissinn-
aðrar æsku og Alþjóðasambands
stúdenta var haldið í eyðilagðri
Berlín 1951. Þetta var mikil hátíð
vinstrisinnaðs æskufólks. Nöfn bar-
áttuhetja voru hrópuð, Dolores
Ibarrui, la Pasionara, Rúben
Ibarrui, Emst Thálmann, Erich
Muhsam og Karl Liebknecht og
Rósa Luxemburg að sjálfsögðu.
Olafur Jensson var þar og skrifaði
greinar um ferðina í Landnemann.
Olafur tók einnig þátt í fjórða
heimsmóti æskunnar tveimur árum
seinna ásamt á þriðja hundrað
manns frá Islandi. Þetta mót var
haldið í Búkarest. Olafur Jensson
hugði ekki á námsafrek í Lækna-
deild Háskóla Islands. Hann lét sér
nægja að útskrifast þaðan með góða
I. einkunn. Hugur hans stóð hærra.
Hann ætlaði að láta til sín taka, en
spumingin var enn, hvar?
Það réðst á Hammersmith-spítala
í London 1955-1957. Þar hóf hann
sérfræðinám í blóðmeinafræði hjá
próf. John V. Dacie, og við það fag
átti hann eftir að starfa til æviloka.
Þetta voru tvö yfirmettuð ár, -
sagði hann - ég tók rútínuaðferð úr
bakteríólógíunni og fór að lita blóð-
flögur með auramine, flúor-
escencelitun. Þetta var alveg nýtt og
gaf knallandi lýsingu. Eg varð hug-
fanginn af þessu rannsóknarverk-
efni, en blóðmeinafræði til sjúk-
dómsgreiningar varð að ganga fyrir,
ef ég átti að verða hæfur blóðmeina-
fræðingur á íslandi. - Að lokum var
bætt við þremur mánuðum í
Persónuleg,
alhliða útfararþjónusta.
Áralöng reynsla.
Sverrir Einarsson, útfararstjóri
Sverrir Olsen, útfararstjóri
Útfararstofa íslands
Suðurhlíð 35 ♦ Sími 581 3300
Allan sólarhringinn.
Birmingham, og svo var
flutt heim. Þó vantaði
enn nokkurn tíma í
meinafræði til þess að
sérfræðiviðurkenning
fengist, og því bankaði
Ólafur upp á hjá pró-
fessomum á Barónsstíg,
en prófessorinn sagði
Ólafi strax, að hann
hefði enga vinnu fyrir
mann eins og hann. Ef-
laust hefur prófessorinn
haft sínar gildu ástæð-
ur, og Ólafur lauk sér-
náminu í Newcastle í
Bretlandi og setti upp
lækningarannsóknarstofu í Reykja-
vík. Engar stöður vom fyrir hann við
spítalana í bænum, og þó var þar
enginn blóðmeinafræðingur starf-
andi fyrir. Ólafur gerðist nú einn
staersti „stofurekandi" bæjarins.
A stofunni niðri á Klapparstíg tók
hann eftir breytingum í kjörnum
hvítra blóðfrumna, sem hann þekkti
vel, frá því að hann var á
Hammersmith-spítala. Blóðsýnið
var úr stúlku frá Homafirði, og
Ólafur hringdi í Kjartan Amason
héraðslækni, sem tók blóðstrok úr
fjölskyldunni, og saman negldu þeir
niður erfðaganginn, fundu breyting-
ar í 12 einstaklingum af 62 í ættinni.
Þetta var Pelger-Huét-afbrigði. Það
hafði víst ekld greinzt fyrr á Islandi;
arfgenga formið er ekki tengt sjúk-
dómum, og læknar höfðu ekki haft
áhuga á því. Áður hafði Ólafur
greint elliptócýtósu í rauðum blóð-
fmmum, og ásamt Þóroddi
Jónassyni, héraðslækni á Breiða-
mýri, og Ólafi Ólafssyni, lækni á
Akureyri, gerði hann umfangsmikl-
ar ættarrannsóknir á fólki með
þennan sjúkdóm og seinna á ættum
með spherócýtósu. Á þessum upp-
hafsárum rannsakaði Ölafur einnig
blæðingarsjúkdóma í íslenzkum fjöl-
skyldum (dreyrasýki), og mynduðu
þær rannsóknir ásamt fyrmefndum
athugunum á elliptócýtósu,
spherócýtósu og Pelger-afbrigði
doktorsritgerð, sem hann varði við
Háskóla Islands. En mjög átti hann
eftir að endurskoða og breyta hug-
myndum sínum um arfgenga blæð-
ingarsjúkdóma frá því að doktorsrit-
gerðin var samin, enda rannsakaði
hann þá sjúkdóma áratugum saman
og allt þar til yfir lauk.
Orð Otto Warburgs eiga vel við
Ólaf Jensson: „A scientist must have
the courage to tackle the great
unsolved problems of his time, and
solutions have to be forced by
carrying out numerous experiments
and without much critical hesita-
tion,“ _ „vísindamaður verður að
hafa hugrekki til þess að fást við
mikilvægustu viðfangsefni síns tíma,
og hann verður að knýja fram lausn
á þeim vanda með því að gera ara-
grúa tilrauna og án þess að velta
mikið vöngum og hika.“ Líklegast
var sá arfgengur sjúkdómur ekki
kunnur á Islandi, að Ólafur Jensson
hefði ekki einhvem tíma athugað
hann. Starf Ólafs einkenndist af
þrotlausri söfnun blóðsýna frá fjöl-
skyldum, þar sem grunur lék á, að sá
sjúkdómur væri, sem hann hafði ein-
sett sér að athuga, og þær rannsókn-
ir, sem ekki var á hans færi að gera
eða urðu ekki gerðar hér á landi -
og þær voru oft margar að hans mati
og þær mikilvægustu - skyldu gerð-
ar erlendis og hjá þeim beztu, og þar
hafði hann oftast sitt fram. Hann
vissi, hvað hann vildi, hann hafði yf-
irsýnina frá upphafi til enda. Ólafur
var þekktur fyrir „verklok", og það
var áberandi í landi, þar sem margt
rann út í sandinn í vísindum.
Að „ljúka“ er að birta - já, og oft
hafði Ólafur varla lokið við rann-
sóknargreinina, að hann var tekinn
til við verkefnið á ný, og nú skyldi
athuga betur, athuga fleiri og með
nýrri tækni. Hin nýlega birta grein
varð aðeins áfangalok, verkefnunum
lauk aldrei. Fjöldi þeirra varð meiri
en upp verður talið, væg dreyrasýki,
arfgeng heilablæðing og amyloidos-
is, makróglóbúlínæmía, IgÁ-skort-
ur, sjaldgæfir Rhesus-blóðflokkar,
osteogenesis imperfecta, osteopetr-
osis, klofinn gómur, hryggrauf (sp-
ina bifida), blöðrunýru, sjónu- og
æðuvisnun, Wilsons-sjúkdómur ...
auk elliptócýtósu, spherócýtósu, von
Willebrands-sjúkdóms og systkina-
barnarannsókna og margs fleira.
Þessum rannsóknum Ólafs geta þeir
einir gert skil, sem til þess hafa
rannsóknarreynslu og sem jafn-
framt störfuðu lengi með honum.
Góðir rannsóknarmenn eru tæki-
færissinnar; þeir vinna með þeim,
sem geta og sækjast eftir að vinna
með þeim beztu, og þá skiptir litlu
máli, hvaða prívatskoðanir menn
hafa eða hvort átt hafi verið í deil-
um við þá áður. Ólafur Jensson var
engin undantekning frá þessu.
Hann deildi hart við kollega sína, en
fremur var það um markmið og
leiðir, húsnæði og rannsóknarfé en
niðurstöður vísindalegra kenninga;
- þannig voru tímarnir, sem hann
lifði á. Ölafur hafði mannþekkingu
til þess að koma auga á þá beztu,
þá, sem höfðu þessa „kennd" til
rannsókna, þetta „flair“, og margir
urðu þeir, sem unnu hjá honum í
Bankanum í skemmri eða lengri
tíma og síðan var að finna á beztu
rannsóknarstofnunum hér á landi
og erlendis. Hann sendi fólk til út-
landa til samstarfsmanna sinna þar,
og heim kom það aftur með nýja
tækni, og allt var gert til þess að
setja tæknina upp í Blóðbankanum.
Þetta gekk svo langt um tíma, að
kjallari Blóðbankans var talinn sér-
staklega vel fallið húsnæði til vís-
indaiðkana og eftirsóttur sam-
kvæmt því. En það var ekki hús-
næðið, sem var svona vel fallið til
vísindastarfa, heldur yfirmaðurinn,
sem stjórnaði því.
Þegar Ólafur Jensson varð for-
stöðumaður Blóðbankans árið 1972,
sá hann fljótt, að það, sem hann ætl-
aði að gera í Blóðbankanum, tók
hug hans allan. Hann seldi því rann-
sóknarstofurnar í Domus Medica -
stofur, sem höfðu gefið honum mikl-
ar tekjur og hefðu haldið áfram að
gefa honum tekjur, hefði hann hald-
ið áfram rekstri þein-a þar. Það
samrýmdist ekki forstöðumanns-
starfinu að margfalda tekjurnar
með öðrum störfum úti í bæ, og enn
síður var það svo, þegar hann var
einnig orðinn prófessor við Háskóla
Islands, en þar varð hann prófessor
í erfðafræði árið 1990. Mér er
ómögulegt að sjá forstöðumanninn
Ólaf Jensson ganga um og hræða
(terrorisera) sitt starfsfólk með
sparnaðartali og tali um niðurskurð
og atvinnuleysi á sama tíma og
hann styngi milljónum í eigin vasa.
Hann var ekki maður, sem hafði
sparnað og niðurskurð að yfirvarpi
og afsökun fyrir getuleysi.
I samtölum hafði Ólafur gjaman
þann stíl, að hann beitti fyrir sig lík-
ingamáli og óhóflegu að því er
stundum virtist. Þetta gat verið frá-
hrindandi, en væri vel hlustað,
fannst, að hann hafði með þessu
móti mikið að segja. Og þótt þannig
væri talað, var líkingamálið aldrei
sett á prent í rannsóknargreinum,
jafnvel ekki þegar skrifað var á ís-
lenzku, máli, sem býður þó upp á lík-
ingar og er flestum óþjált til skrifa
um læknisfræðileg efni. Reyndar
var Ólafur snjall stílisti á íslenzku,
sbr. smásagan Kál, sem hann samdi
ungur og birti í Stúdentablaðinu ár-
ið 1949. Hafi menn hins vegar sakn-
að fræðilegrar umræðu hjá honum í
dagsins önn, þá er nóg af henni að
taka í þeim fjölmörgu tímaritsgrein-
um, sem hann skrifaði um dagana.
Ólafur kaus fremur að hafa hana
þar. Á síðustu misserum náði hann
að semja ásamt samstarfsmönnum
sínum yfirgripsmiklar yfirlitsgrein-
ar um helztu rannsóknarverkefni sín
svo sem um dreyrasýki og arfgeng-
ar heilablæðingar.
Ólafs Jenssonar verður minnzt
sem fremsta mannerfðafræðings á
Islandi. Rannsóknaiferill hans stóð
yfir óslitið í 40 ár og einkenndist af
síauknum afköstum, eftir því sem á
leið og rannsóknartækni fleygði
fram. Hann var maður, sem reis hátt
yfir flatneskju síns tíma. Svo langt
hafði hann náð. En samt mundi hann
enn vel endur fyrir löngu eitt verk-
fall sinnar vesælu þjóðar.
Ólafur Grímur Björnsson.