Morgunblaðið - 17.01.1998, Qupperneq 23

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 17. JANÚAR 1998 23
NEYTENDUR
LÉTTAR vínarpylsur uppfylla öll skilyrði
þess að mega kallast léttar. Brynhildur vill
engu að síður vekja neytendur til umhugs-
unar um að varan þarf ekki að vera fitu- og
hitaeiningasnauð þó hún kallist létt.
LÉTT poppkorn frá Orville er ekki með
25% færri hitaeiningar en sambærilegt
poppkom frá Orville. Samkvæmt íslenskri
reglugerð má þvf ekki kalla það létt.
UM helmings munur er á orku í pítusósu
og létt pítusósu. „Þó að munurinn sé svona
mikill er þetta ekki hitaeiningasnauð vara.
Fái fólk sér einn desílíta í pítuna bætir það
316 hitaeiningum við máltíðina."
LÉTTA marmelaðið er 25% hitaeininga-
snauðara en þetta venjulega frá sama fyr-
irtæki og uppfyllir því skilyrði um að
vera kallað létt.
MARGIR halda eflaust að allar vörur
sem merktar eru með „létt“ gefi fá-
ar hitaeiningar og hægt sé að borða
ríflega af þeim án þess að fitna. En
þetta er misskilningur. Oft eru „léttar“ vörur
ríkar af hitaeiningum en svo eru líka ýmsar
léttar vörur hitaeiningasnauðar. Þegar vörur
eru merktar með létt eða þegar matvörur eru
auðkenndar sem léttar vörur þýðir það einfald-
lega að þær eiga að innihalda a.m.k. 25%
minna af einhverju næringarefni og í flestum
tilfellum einnig 25% færri hitaeiningar en aðr-
ar sambærilegar vörur,“ segir Brynhildur.
Hversu hitaein-
ing'asnauðar eru
„léttar“ matvörur?
Léttar vörur þurfa að vera 25%
hitaeiningasnauðari
Reglur sem gilda hér á landi um fullyrðingar
og merkingar á matvælum eru samkvæmt
reglugerð 586 frá árinu 1993 um merkingu
næringargildis matvæla og reglugerð 588 frá
sama ári um fullyrðingar sem settar eru fram á
matvörum.
Samkvæmt reglugerðunum er heimilt að
nota viðskeytin skert eða létt við merkingu á
vörum þegar innihald næringarefnis eða
orkunnar er skert um 25% eða meira af hefð-
bundnu magni í samskonar eða sambærilegri
vöru. Þegar merking samkvæmt þessari grein
á við um skerðingu orkuefna skal orkugildi
(hitaeiningar) vörannar jafnframt vera skert
um 25% eða meira. A umbúðum matvæla sem
merktar eru á þennan hátt þarf einnig að koma
fram næringargildi vörunnar. Neytandinn á að
geta fundið þai- upplýsingar um orkugildi og
hversu mikið magn eftirtalinna næringarefna
er í vörunni: próteina, kolvetna, fitu, trefja og
natríums.
Nýlega birtist grein um léttar matvörur í
norska neytendatímaritinu Forbruker rapport-
en. Þar í landi þarf skerðingin að vera að
minnsta kosti 30% til að kalla megi vörurnar
léttar. Fram kom að í mörgum tilfellum væru
vörurnar fítuskertar en á móti kæmi að oft
væri öðrum orkuefnum eins og kolvetnum eða
próteinum bætt í þær í staðinn og þessvegna
væri munur hitaeiningafjölda alls ekki mikill
þegar upp væri staðið.
Merkingar í lagi
Þegar í stórmarkaðinn kom bar léttar vín-
arpylsur frá SS fyrir augu. „Léttu vínarpyls-
umar innihalda 7 g af fitu í stað 17 g. Þama er
semsagt meira en 25% munur. Það sama gildir
um hitaeiningamar; 148 he á móti 229 he.
Pylsurnar mega því kallast léttar og þær
bera því nafn með réttu samkvæmt skilgrein-
ingu reglugerðarinnar. Mér finnst á hinn bóg-
inn rétt að benda fólki á að þó búið sé að fækka
hitaeiningum um 25% era pylsurnar ekki endi-
lega orðnar hollustuvara."
Brynhildi finnst úrvalið af léttum vörum
ekki mikið miðað við í nágrannalöndunum og
svo ekki sé talað um lönd eins og Bandaríkin.
Úrvalið af salatsósum er fjölbreytt og Bryn-
hildur segir að yfirleitt séu þær hitaeiningarík-
ar. Engu að síður er sósan Thousand Island
mun hitaeiningaríkari og fitumeiri en sú létta
sömu tegundar og munurinn meiri en 25%.
„Ég bendi enn og aftur á að það er ekki þar
með sagt að fólk eigi að baða grænmetið sitt í
slíkri sósu þó hún sé léttari en önnur sambæri-
leg.“
Poppkornið illa merkt
Brynhildur segir að ekki sé rétt staðið að
merkingum á Newmans poppkorni þegar hún
Eru „léttar“ matvörur hollar og orkusnauðar? Guð-
björg R. Guðmundsdóttir bað Brynhildi Briem mat-
væla- og næringarfræðing að koma með sér í stór-
markað og skoða nánar þær „léttu“ vörur sem standa
neytendum til boða.
Morgunblaðið/Golli
„HÉR stendur að kartöfluflögurnar séu létt saltaðar en síðan er hvergi hægt að lesa á
pakkningunum hversu mikið saltmagn er í pokanum," segir Brynhildur Briem
matvæla- og næringarfræðingur. Samkvæmt íslenskri reglugerð eiga slíkar
upplýsingar að vera á pokanum.
fær slíkan pakka í hendur til
að skoða. „Þetta era banda-
rískar merkingar þar sem
hitaeiningafjöldi er gefinn
upp í einum skammti. Regl-
um samkvæmt ætti merk-
ingin að vera í 100 g svo ís-
lenskir neytendur ættu auð-
velt með að átta sig á þeim.
Skammtar geta verið svo
mismunandi stórir. Það er
auðvelt að blekkja neytend-
ur t.d. með því að hafa
skammtana nógu litla og þá
eru auðvitað fáar hitaeining-
ar í hverjum skammti. Það
eru þrir skammtar í hverj-
um popppoka og þetta er
villandi fyrir neytendur því
sumir borða heilan poka og
þá eru þeir búnir með þrjá
skammta.
Merkingar á Orville popp-
„ÞAÐ er til léttjógúrt sem er
hitaeiningasnauðari en fismjólk-
in og léttsúrmjólk er enn hita-
einingasnauðari. Það er fátt
annað en pyngjan sem fólk er að
létta ineð fismjólkurkaupum."
korni era í lagi en þar er
munurinn á hitaeininga-
fjölda of lítill og nær ekki
25%. Samkvæmt reglugerð
má því ekki kalla það létt
popp. Það era 480 he í 100
grömmum af venjulegu Or-
ville poppkomi en 410 í því
létta. Fitumagnið er mun
minna í létta poppinu eða 7
g í 100 g í stað 21 g.“
Hversu mikið salt?
Við röltum áfram um
ganga stórmarkaðarins og
spáum í næringarinnhald og
merkingar matvara. Létt-
saltaðar kartöfluflögur frá
Maruud eru ekki merktar
með saltmagni (natríum-
magni) og Brynhildur bend-
ir á að fyrir bragðið sé
ómögulegt fyrir fólk að vita
hversu saltríkar þær era. „Samkvæmt reglu-
gerðinni ætti að standa á pakkningunum
hversu mikið natríum þær innihalda."
Létt marmelaði frá Findus innihélt ná-
kvæmlega 25% færri hitaeiningar en sambæri-
legt marmelaði og staðið var rétt að öllum
merkingum vörannar.
Það sama á við um Léttosta. Þeir vora
merktir með réttum hætti og munurinn alveg
innan leyfilegra marka. Á hinn bóginn segir
Brynhildur að ekki sé rétt staðið að merking-
um á 17% Brie osti. Þar vantar orku og nær-
ingargildi ostsins þannig að hægt sé að bera
hann saman við annan sambærilegan ost.
I kæh er úrval mjólkurvara og ýmsar merkt-
ar með orðinu létt. Þegar Brynhildur er innt
eftir hitaeiningum og fituinnihaldi fismjólkur,
mjólkur, léttjógúrtar, létts engjaþykknis og
léttrar súi-mjólkur segir hún miklu muna á
mjólkinni.
„Það munar 50% á fituinnihaldi í mjólk og
léttmjólk og enn meiri er munurinn ef valin er
fjörmjólk, sælumjólk eða undanrenna, bæði á
hitaeiningum og fituinnihaldi. Munurinn á
engjaþykkni og léttu engjaþykkni er alveg við
mörkin, í léttu engjaþykkni era 99 he í 100 g á
meðan þær eru 129 í venjulegu engjaþykkni.
Fitumagnið er miklu minna í létta engjaþykkn-
inu.
Fismjólkin léttir pyngjuna
Aðspurð segir Brynhildur fismjólkina fitu-
litla en ekkert sérstaklega hitaeiningasnauða.
„Það era 77 he í 100 g en á markaðnum er t.d.
léttjógúrt með aðeins 57 he í 100 g. Létt súr-
mjólk (reyndar óblönduð vara) inniheldur 42
he í 100 g. Að mínu mati léttir fismjólkin ekk-
ert nema pyngjuna því lítraverðið á henni er
420 krónur. Borið saman við t.d. verð á lítra af
létt súrmjólk sem er 97 krónur er verðmunur-
inn mjög mikill."
Islenskt létt majónes var ekki til í hillum
þessa stórmarkaðar svo Hellmanns majónes
varð fyrir valinu. Þai- vora merkingarnar
bandarískar og því ekki samkvæmt íslenskri
reglugerð. Brynhildur segir að orkumunurinn
sé mikill þó hér eigi það líka við að nota eigi
allt majónes sparlega.
Mikill orkumunur en samt
hitaeiningaríkt
- En hvað með eggjalaust létt remúlaði?
„Eggjalaust létt remúlaði getur hentað þeim
sem vilja forðast egg t.d. vegna ofnæmis. Mik-
ill orkumunur er á venjulegu remúlaði og
þessu eggjalausa létt remúlaði.
Hvað snertir díet pítusósu munar helmingi á
orkumagni. í venjulegri pítusósu era he alls
653 í 100 g en 316 í díet sósunni. Þrátt fyrir
mikinn orkumun á þessum vöram er létta sós-
an ekki hitaeiningasnauð matvara. Merkingar
era í lagi.
Ef einn desílítri er settur á pítuna í brauðinu
er fólk að bæta við salatið 316 hitaeiningum
sem er töluvert."
Á leið út úr stórmarkaðnum er Brynhildur
spurð hvernig neytendur sem era að hugsa um
hollustu eigi að velja matvöra í körfuna sína.
„Meginmálið er að velja fjölbreytta fæðu,
hafa mikið af ávöxtum og grænmeti en reyna
að sneiða hjá fituríkum vöram. Þá er líka æski-
legt að nota sætar og mjög saltar vörur í hófi.
Neytendur ættu líka að lesa á pakkningar og
velta fyrir sér innihaldi matvörunnar sem þeir
eru að kaupa. Þó vara sé t.d. auglýst fitusnauð
er hún oft hitaeiningarík."
Hagkaup opnar fyrstu
Hraðkaupsbúðina
I DAG, laugardag, verður opnuð verslun
Hagkaups í Borgarnesi undir nafninu Hrað-
kaup þar sem verslun JS var áður til húsa.
Orn Kjartansson, sölustjóri hjá Hagkaupi,
segir að áhersla verði lögð á ferskleika,
gott úrval og skjóta afgreiðslu í þessari
nýju verslun fyrirtækisins. „Verslunin er í
300 fermetra liúsnæði og hún er því minni
en Hagkaupsverslanirnar. Vöruverðið er
engu að síður svipað og hjá Hagkaup. Við
leggjum áherslu á skjóta afgreiðslu og höf-
um því ekki sérstakt kjöt- eða fiskborð í
búðinni. Ferskar vörur á við kjöt og fisk er
engu að síður hægt að kaupa pakkaðar og
einnig verður boðið upp á nýbakað brauð
og kökur hjá okkur í sjálfsafgreiðslu frá
Morgunblaðið/Ingimundur
VERSLUNARSTJÓRINN, Stefán Haralds-
son, fyrir framan Hraðkaup
Geira bakarfi." Þegar Örn er spurður hvort
þessi verslun sé boðberi nýrrar keðju mat-
vöruverslana segir hann tímann verða að
leiða það í ljós. „Framhaldið skýrist á þeim
viðtökum sem þessi búð fær. Við höfum
ekkert sérstaklega verið að leita fyrir okk-
ur á landsbyggðinni og munum láta reyna á
hvernig til tekst núna áður en slíkar
ákvarðanir verða teknar."
Verslunin er opin alla virka daga frá
klukkan 9-20 og um helgar frá 10-20. f til-
efni opnunarinnar verða ýmis tilboð á mat-
vörum og viðskiptavinum boðið upp á kaffi
og kökur. Allt starfsfólk Hraðkaups í Borg-
arnesi er heimafólk.