Morgunblaðið - 10.02.1998, Side 1

72 SÍÐUR B
STOFNAÐ 1913
33. TBL. 86. ÁRG. ÞRIÐJUDAGUR10. FEBRÚAR 1998 PRENTSMIÐJA MORGUNBLAÐSINS
HALLDOR KILJAN
LAXNESS ER ALL UR
Klukkurnar hættar
að tifa en skáldið
lifir í verkum sínum
Eftir Matthías Johannessen
KNUT Hamsun hafði ástríðufullan
áhuga á klukkum. Nú eru þær hætt-
ar að tifa eins og hjarta hans. Pað er
einungis í verkum mikilla skálda
sem tíminn stendur kyiT. I tíma-
lausum skáldverkum eru klukkurn-
ar hættar að tifa. Þar er tíminn sigr-
aður; enginn dauði, engin tortíming.
Halldór Kiljan Laxness skrifaði
um tvær klukkur í skáldverkum sín-
um. í annarri var brestur. Samt
glumdi hún fátækri þjóð til dýrðar,
„svo var klukkan forn að einginn
vissi leingur aldur hennar með
sannindum. En um það er sagan
hefst var laungu kominn brestur í
þessa klukku og elstu menn þóttust
muna hljóm hennar skærari. Samt
undu gamlir menn enn þessari
klukku."
Og hann blandaðist niði Öxarár.
Hin klukkan var eins konar for-
boði eins og segir í Sjömeistarasögu;
skáldleg spásögn. Til þeirrar klukku
rakti Halldór Kiljan Laxness ættir
sínar.
I Innansveitarkroniku segir svo:
„Hann séra Jóhann sagði bara gef
oss í dag vort daglegt brauð og gaf
hrossunum brauðið. Segi ég sisona
við séra Jóhann, Það var þá vitið
meira eða hitt heldur að vera að
gefa ræflinum henni Stóru-Gunnu
gullpeníng, hvað á hún Mókolla mín
svosem að gera við gullpeníng!"
Fólk á borð við Stóru-Gunnu og séra
Jóhann hefur verið Halldóri Kiljan
Laxness hugleikið yrkisefni. Það er
kvikan í skáldskap hans. Með aðstoð
þessa fólks hefur honum öðrum
fremur tekizt að benda á bágindi
heimsins án þess úr yrði vella eða
skinhelgi. Samt var Stóra-Gunna
eini raunverulegi kapítalistinn sem
hann hafði kynnzt. Hún var engum
háð því hún átti ekkert. Frjáls eins
og fuglinn í því umhverfi fjallræðu-
fólksins sem skáldskapur Halldórs
Kiljans Laxness fjallar um að miklu
leyti.
Halldór Kiljan Laxness skrifaði
fyrstu grein sína í Morgunblaðið
fjórtán ára gamall. Hún birtist
þriðjudaginn 7. nóvember 1916 og
má vera að dagsetningin sé að ýmsu
leyti táknleg. Greinin fjallar um fólk
sem hefur gert veröldina bærilegri
með yfirsýn og viðmóti. Þar koma
við sögu Guðný Einarsdóttir amma
ömmu hans og minnisstæðustu fyr:
irmyndir Brekkukotsannáls. I
fimmtánda kafla Sjömeistarasögu,
Frændsemi við klukku, segir Hall-
dór Kiljan Laxness um þessa grein:
„Ritgerð undirritaðs um gamla
klukku 1915 sem ég mintist á hér að
framan, jafngilti þvi hjá Sigurði
skólameistara að pilturinn sem hélt
á penna hefði stigið þarna fram fyrir
fólkið og sagt góðan dag, hér em eg.
Þetta fanst hárómantískum meist-
ara okkar alla ævi minnisvert og
einhvernegin fela í sér forboða og
spásögn; jafnvel sambland úr hug-
myndinni um höll Braga þar sem
skáld kveðja sér hljóðs og segja til
sín, eða Wagners-senunni þar sem
gralsriddarinn stígur fram og sýng-
ur nafn sitt Lohengrin, frelsar ást-
konu sína og hverfur."
í blaðagrein þessari, sem heitir
Gömul klukka, segir m.a. svo: „Til er
klukka sem átti íyrr Isleifur Einars-
son etazráð á Brekku á Alftanesi,
áður sýslumaður á Geitaskarði í
Húnavatnssýslu. Mun hún hafa ver-
ið fengin hingað til lands á öndverð-
um síðasta fjórðungi 18. aldar.
Klukka þessi hefir íylgt ætt f.E. nú
um 100 ár, utan nokkur ár.“ Síðan
segir skáldið unga að ísleifur Ein-
arsson hafi verið „hugmaður og
dugnaðar" og hafi hann unnað fram-
fórum þjóðarinnar á öllum sviðum,
eins og komizt er að orði. „Fyrsti
endurbætti vefstóllinn kom hingað
fyrir útvegun hans, sendur systur
hans frá útlöndum. Sú kona var
amma ömmu þess er þetta ritar -
Guðný Einarsdóttir að nafni.“ Þá
segir skáldið unga, H. Guðjónsson
frá Laxnesi, að klukka þessi hafi að
sögn verið ein hin fyrsta, er til
landsins fluttist; margt hafi á daga
hennar drifið og frá mörgu gæti hún
sagt hefði hún mál. „Fyrsta klukk-
an, er amma þess, er þetta ritar, sá,
var Brekkuklukkan víðfræga. Það
var um 1841. Var þá ísl. Einarsson
látinn.“ Nokkru síðar varð eldsvoði
á Brekku, „fáu varð bjargað en þó
klukkunni.“ Síðan fær íyrri kona
Páls Melsteðs, Jórunn að nafni,
klukkuna í heimanmund, en svo er
henni fleygt í ruslið. En klukkunni
góðu er bjargað, hún er gerð upp og
loks er hún gefin ömmusystur
skáldsins, Guðrúnu Klængsdóttur,
konu Magnúsar Einarssonar í Mel-
koti í Reykjavík. „Guðrún er systir
ömmu þess, er þetta ritar. Klukkan
er því komin í ættina aftur.“ Guðrún
Klængsdóttir dó 1914 og er klukkan
þá í eigu manns hennar, „nú flutt að
Laxnesi í Mosfellssveit; þar innan
vébanda ættarinnar." Og nú stendur
H. Guðjónsson frá Laxnesi, fjórtán
ára, „augliti til auglitis við helgi-
dóma fortíðarinnar".
Sjá niðurlag: „Sá sem ekki
lifír ískáldskap ..." á miðopnu
Ljósmynd/Magnús Hjörleifsson
Opinber útför skáldsins
verður gerð frá Kristskirkju
HALLDÓR Kiijan Laxness lézt að Reykjalundi í
fyrrakvöld. Hann fékk hægt andlát í svefni á tí-
unda tímanum og var Auður kona hans hjá hon-
um. Áður hafði séra Jakob Rolland veitt honum
smurningu sjúkra að kaþólskum sið. Islenzk þjóð
syrgði skáld sitt í gær, fánar blöktu í hálfa stöng
og forseti og forsætisráðherra fluttu ávörp í íjöl-
miðlum og á Alþingi. Ríkissljómin ákvað að útför
Halldórs Kiljans Laxness færi fram á vegum hins
opinbera. Hún verður gerð frá Kristskirkju,
Landakoti, en skáldið verður jarðsett að Mosfelli í
Mosfellssveit.