Morgunblaðið - 10.02.1998, Síða 16

16 ÞRIÐJUDAGUR 10. FEBRÚAR 1998
HALLDOR KILJAN LAXNESS
MORGUNBLAÐIÐ
Morgunblaðið/KGA
ÞEGAR Halldór Kiljan Laxness varð m'ræður var farið í skrúðgöngu að Gljúfrasteini honum til heiðurs. Auður og Halldór tóku á móti göngufólkinu,
rösklega 300 manns, og með þeim á myndinni eru frænka Auðar, Fríða Sigríður Jóhannsdóttir, og dóttir þeirra Guðný.
Morgunblaðið/Ólafur K Magnússon
SKÁLDIÐ og forleggjarinn; Halldór og Ragnar í Smára kynna útgáfubækur Helgafells á 75 ára afmælisári
skáldsins, 1977. Helgafell gaf út fyrstu bók Halldórs, Barn náttúrunnar, í sérstakri viðhafnarútgáfu og um
haustið kom ritgerðasafnið: Seiseijú, mikil ósköp. Þann titil sótti Halldór í viðbrögð kunningja síns, en fyrir
honum hafði hann rakið nýja kenningu sína. Spurði svo: Heldurðu annars það sé ekki eitthvað til í þessu? Og
fékk svarið að bragði: „Seiseijú, mikil ósköp. „Slíkt svar fær maður ekki á hveijum degi og var málið útrætt af
beggja hálfu,“ skrifaði skáldið. „Ég læt orðin standa hér utaná bókarblöðum einsog þau voru töluð þá, því það
er þessa stellíngu sem ég hef einlægt verið að reyna að læra.“
JÓN ÚR VÖR
Ljós
þjóðarinnar
„ÞAÐ er erfítt að minnast Halldórs
Laxness í fáum orðum. Ég þekkti
hann persónulega. Hann tók ungum
skáldum vel og ég var einn þeirra
sem fengu að vera í náðarljósi
hans,“ sagði skáldið Jón úr Vör.
Jón rifjaði upp þegar Halldór
Laxness kom eitt sinn til Patreks-
fjarðar, þar sem Jón bjó á þeim ár-
um. „Hann var í heimsókn hjá
skólabróður sínum, en leitaði mig
uppi og gekk með mér um plássið.
Það var hreykið, ungt skáld sem
gekk með Halldóri um götumar og
sagði honum það helsta af þessum
góða stað.“
Jón sagðist hafa dáð Halldór alla
tíð. „Engu skipti þótt ég væri ekki
alltaf sammála honum. Halldór
sagði hluti þannig að ekki var hægt
annað en dást að því. Hann var Ijós
allrar þjóðarinnar, frekar en nokk-
ur annar maður á okkar tímum. Það
verður hann að sjálfsögðu áfram.“
INGIBJÖRG
HARALPSDÓTTIR
Áhrif Hall-
dórs verða
seint mæld
„SÚ tilfinning sem fyrst vaknar við
fregnina um fráfall Halldórs Lax-
ness er að nú séu tímamót. Halldór
Laxness bar ægishjálm yfír öllum
öðrum höfundum á íslandi um
margra áratuga skeið. Það er ekki
oft á hverri öld sem fámenn þjóð
eignast slíka listamenn," sagði Ingi-
björg Haraldsdóttir, formaður Rit-
höfundasambands íslands.
Ingibjörg sagði að áhrif Halldórs
á samtíð sína, þjóðina alla og þjóð-
lífið væru ómæld og þau yrði seint
hægt að mæla.
„Efst í huga mér er fyrst og
fremst þakklæti fyrir allar þessar
dásamlegu bækur og þessar per-
sónur sem hann skapaði. Þær hafa
verið, eru og verða órjúfanlegur
þáttur í tilveru okkar sem einstak-
linga og sem þjóðar."
GUÐBERGUR
BERGSSON
Góður höf-
undur lifir
með þjóð
sinni
GUÐBERGUR Bergsson rithöf-
undur sagði missi fjölskyldunnar
sér efst í huga. Þegar maður næði
eins háum aldri og Halldór væru
hans nánustu famir að „reikna með
því að hann dæi ekki fyrr en fjöl-
skyldan dæi með honum“. Þannig
hefði það verið í hans eigin fjöl-
skyldu; „faðir minn dó á svipuðum
aldri. Þannig tel ég mig skilja til-
fínningar fjölskyldunnar, ég skil vel
áfallið," sagði Guðbergur.
Annars sagði Guðbergur dauða
Halldórs Laxness tilefni til íhugun-
ar. „Góður höfundur nær alltaf út
fyrir sjálfan sig. Blaðamenn skrifa
fyrir þjóðina, góður höfundur fyrir
Evrópu eða heiminn allan.“ En góð-
ur höfundur lifði jafnframt með
þjóð sinni. Verk hans myndu lifa,
svo fremi sem þau héldu skírskotun
til lesenda framtíðarinnar. „Ég
vona bara að verk hans lendi ekki
aðeins í hrósi, að þau verði áfram
lifandi; mikilvægast er að halda
þeim frá fræðimönnum," sagði
Guðbergur.
HANNES
PÉTURSSON
Þakklæti
fyrir skáld-
list hans og
ritsnilld
„VIÐ fráfall Halldórs Laxness er
mér efst í huga hjartanlegt þakk-
læti fyrir skáldlist hans og rit-
snilld. Og ég er ekki aðeins þakk-
látur honum fyrir tiginborinn
skáldskap heldur líka fyrir rit-
smíðar um önnur efni, enda þótt
þau höfði stundum ekki til mín,
því að í þeim eins og öllu sem
Halldór samdi sló penni hans
gneistum sem glæddu með manni
innri eld,“ sagði Hannes Péturs-
son skáld.
„Sem ljóðskáld þakka ég sér í
lagi alla þá lýrisku fegurð sem býr
í skáldverkum Halldórs Laxness,
ekki einungis í bestu ljóðum hans
því ótal margir staðir í skáldsögum
hans standa sem lýrik við hlið
hinna mestu ljóða íslenskrar
tungu,“ sagði Hannes Pétursson og
vísaði í orð annars ljóðskálds, Ein-
ars Benediktssonar: „Sá deyr ei
sem heimi gaf lífvænt ljóð.“
THOR
VILHJÁLMSSON
„Lotning“
„Lotning. Þakklæti. Veislan í þeim
farangri sem við höfum fengið frá
Halldóri Laxness, henni mun ekki
linna,“ sagði Thor Vilhjálmsson er
hann var spurður hvað honum væri
efst í huga við andlát Halldórs
Laxness.
„Veisluföngin þar eru óþrjót-
andi. Hann hefur gert okkur Is-
lendinga fullveðja, og við njótum
hans hvert sem við fórum, þess
sem hann hefur gefíð okkur.“
STURE ALLÉN
Undraverð-
ur og djúpur
húmor
STURE Allén, aðalritari sænsku
Akademíunnar, hafði frétt af láti
Halldórs Laxness og sagði að það
væri mikill missir. Halldór hefði
verið elsti Nóbelshöfundurinn
lengi, mikill aldursmunur hefði
verið á honum og þeim næstelsta.
Allén hitti Laxness fyrir rúmum
tíu árum þegar sænska Akademían
gerði sér ferð til íslands, m.a. til að
hitta Halldór Laxness. Þeir hittust
á Gljúfrasteini og það var eftir-
minnileg heimsókn, að sögn Alléns.
„Það var mjög ánægjulegt að
finna að hinn undraverði húmor
sem ég met svo mikils í verkum
Laxness einkenndi skáldið í per-
sónulegum kynnum. Það er þessi
„djúpi húmor“ sem líka er í Islend-
ingasögum. Ég las bækur Halldórs
Laxness snemma og hef alltaf dáð
ferskleika bóka hans þar sem
húmorinn skiptir svo miklu,“ sagði
Allén.
Var hann kunnur og dáður í Sví-
þjóð, líka fyrir síðustu verk sín?
„Já, það held ég að sé óhætt að
segja. Peter Hallberg stuðlaði
manna mest að því að hann varð
þekktur hér og Laxness átti vini í
Svíþjóð."
Sture AUén sagði að bækur Lax-
ness væru skrifaðar af íslenskum
sjónarhóli sem væri svo gaman að
kynnast. Gamall tími og nýr mætt-
ust í þeim.
Þegar hann var minntur á að Is-
lendingar töluðu oft um Halldór
sem alþjóðlegan heimsborgara í
skáldskap sínum, sagði hann að
það væri öruggt að Halldór hefði
ekki getað lýst íslenskum veruleika
án reynslu sinnar og þekkingar af
umheiminum. Verk hans hefðu
mikið almennt gildi.
FRÍÐA Á.
SIGURÐARPÓTTIR
Gaf okkur
svo ómetan-
lega mikið
FRÍÐU Á. Sigurðardóttur rithöf-
undi var þakklæti efst í huga, að-
spurð um viðbrögð hennar við frá-
falli Halldórs Kiljans Laxness. Líf
hans hefði verið sem gjöf. „Hann
gaf okkur Islendingum svo ómet-
anlega mikið. Ég er honum mjög
þakklát fyrir það sem hann gaf.
Mér þótti afar vænt um hann sem
skáld,“ sagði Fríða. Halldór hefði
verið einn af þessum mönnum sem
nýttu þá möguleika sem lífið gaf til
hins ýtrasta. Nú þegar langri og
góðri ævi hans væri lokið bæri að
þakka það.