Morgunblaðið - 10.02.1998, Side 24

I
24 ÞRIÐJUDAGUR 10. FEBRÚAR 1998____________________________________________MORGUNBLABIÐ
NEYTENDUR
Happdrættisvinningar
Oft eru vinningar
skattskyldir
Hnetusmjörið jafn
hollt og rauðvínið?
I niðurstöðum rannsókna á vegum Land-
búnaðarstofnunar Bandaríkjanna er ffreint
frá því að jarðhnetur innihaldi töluvert af
hjartastyrkjandi efni sem heitir „Resver-
atpr‘. Ólafur Sigurðsson kynnti sér málið.
VINNINGAR í happdrættum geta
reynst tvíbent happ, eins og ferð
til útlanda eða hljómflutnings-
tæki, ef ekki hefur staðið til að
fjárfesta í slíkum hlutum. Megin-
reglan er sú að vinningar eins og
bflar, heimilistæki og utanlands-
ferðir eru skattskyldir nema í
undantekningartilvikum.
Hafi fólk því ekki ætlað að fara
til útlanda eða ekki staðið til að
endurnýja hljómflutningstækin
hefur það jafnvel brugðið á það
ráð að skila vinningi til baka.
„Sérstök Iög gilda um peninga-
happdrætti eins og Lottóið og þar
er kveðið á um hvert peningarnir
eigi að renna og um skattfrelsi
vinninga. Sama gildi um Happ-
drætti Háskóla Islands, SÍBS og
DAS,“ segir Friðgeir Sigurðsson,
deildarstjóri Iögfræðisviðs hjá rík-
isskattstjóra. Sama gildir í þessu
tilfelli um vinninga í getraunum,
þeir eru líka skattfrjálsir.“
Friðgeir segir að þá séu einnig
heimildir í skattalögum til að und-
anþiggja skattlagningu í tiltekn-
um happdrættum. Sú undanþága
er stundum gefin ef öllum ágóða
er varið til menningarmála,
mannúðarmála eða kirkjulegrar
starfsemi. Félag heyrnarlausra,
happdrætti ýmissa íþróttafélaga
og Þroskahjálp falla til dæmis
undir þessa undanþágu.
- En fái fólk utanlandsferð eða
bfl í vinning hjá fyrirtæki eða í
samkeppni?
„Þá er meginreglan sú að happ-
drættisvinningar eru skattskyldir.
Undanskildir eru verðlitlir vinn-
ingar í almennum happdrættum
eins og t.d. geisladiskar, bolir eða
myndbandsspólur.
Friðgeir segir að ríkisskatt-
stjóri fái á borð til sín nokkur
svona mál á ári þar sem vafí leiki
á um skattlagningu stærri vinn-
inga eins og bfla eða utanlands-
ferða.
„Þegar vafi hefur leikið á um
hvort vinningur sé skattskyldur
eða ekki hefur niðurstaðan yfir-
leitt verið sú að um skattskyldar
tekjur sé að ræða. Það hefur
komið fyrir að fólk skili vinningi
til baka eins og utanlandsferð eða
þurfi að selja bfl sem það fær í
vinning. Fái fólk t.d. tveggja
milljóna króna bfl í happdrætti er
reiknaður skattur upp á
700.000-800.000 krónur og marg-
ir hafa ekki tök á að borga slíkar
upphæðir."
Þegar Friðgeir er spurður
hvernig fólk geti fengið vitneskju
um hvort það eigi að gefa vinning
upp til skatts eða ekki segir hann
að með leiðbeiningum ríkisskatt-
stjóra sem fylgi skattaframtali sé
birtur listi yfir þá sem hafa fengið
undanþágu frá skattlagningu
vinninga.
Nýlegar rannsóknir hafa sýnt fram á
hollustu efnisins fyrir hjai-tað og gegn
krabbameini. Fyrir stuttu vakti það
mikla athygli er rauðvín var talið hollt
vegna þessa efnis.
Þessar niðurstöður voru kynntar
sl. haust á fundi samtaka bandarískra
efnafræðinga (ACS) í Norður-Kar-
ólínufylki. Dr. Tim Sanders, sem
starfai' hjá rannsóknadeild Landbún-
aðarstofnunarinnar í Norður-Kai-
ólínufylki greindi frá niðurstöðunum.
Rannsóknin sýndi að í 100 g af hnet-
um (án hýðis) mældist um 280
míkrógrömm af Resveratol en í rauð-
víni eru um 640 míkrógrömm af efn-
inu í 100 g. Ekki er vitað nákvæmlega
hvemig efnið, sem er phytoalexin,
vh'kar en nokkrar rannsóknir hafa
sýnt fram á að það dragi úr samloðun
blóðflagna í æðunum og sé öflugur
andoxari og vinnur því gegn þránun
fitu og oxun á LDL-kólesteróh. Rann-
sóknin var styrkt af samtökum hnetu-
bænda.
Matarsýkingar af völdum veira
algengari en talið var
Vísindamenn telja að fólk fái mat>
areitranir og sýkingar oftar en það
gerir sér grein fyrir. Samt eru ekki
nema brotabrot af kvörtunum al-
mennings um sýkingar staðfestar þvi
algengast er að fólk kenni síðustu
máltíð um skyndileg veikindi eða van-
líðan sem er einkenni sumra veiru-
sýkinga milli manna (flensur o.fl. sem
er ekki matvælasýking). Hepatitis-A
veiran og aðrar iðraveirur sem þrífast
I meltingarvegi eru nú taldar algeng
orsök matarsýkinga.
Áður var talið að orsakir matarsýk-
inga væru helst af völdum baktería.
Vísindamenn könnuðust þó við að
hafa átt í erfiðleikum með að útskýra
ýmis fjölmenn tilvik matarsýkinga,
þar sem engar bakteríur fundust í
sjúku fólld (matarsýking) né heldur
eiturefni þeirra í matnum (matareitr-
un). Er rætt um að matarsýking sem
kom upp á Austurlandi fyrir nokkru
geti verið vegna iðraveira sem bárust
úr matvælum.
Nýlega voru grandskoðuð gögn um
málið og komist að því að t.d. Hepa-
titis-A veirusýkingar væru alltof
sjaldan tilkynntar. Þetta mun vera
fjórða helsta orsök matarsýkinga í
Bandaríkjunum. Iðraveirur sem
valda mun vægari sýkingum, eru
taldar vera númer níu í röðinni.
Hepatitis-A veha sýkir frumur,
veldur hita, þreytueinkennum, lystar-
leysi, ógleði, óþægindum í maga og
loks gulu hjá fúllorðnum. Þetta er eitt
af alvarlegri matarsýkingum, fólk
verður oft óvinnufært í nokkrar vikur
og lifrarstai-fsemi getur orðið fyrir
varanlegum skaða. Hinsvegar valda
iðraveirumai' skammtíma ógleði,
uppköstum og/eða niðurgangi.
Allar þessar veirur berast í fólk
með matvælum með beinni eða
óbeinni snertingu við matvælin frá
t.d. mannasaur. Veirurnar eru mun
sterkari en bakteríumar og geta lifað
af magasýrumar og þola vel kælingu
og fiystingu. Veirumar komast í mat-
væli úr grunnsævi (skólp) og frá
akrinum (mengað vatn). Slælegt
hreinlæti starfsfólks sem meðhöndlar
matvælin veldur þó oftast sýkingum
sem þessum að mati vísindamann-
anna. Mæhngar sem staðfesta tilvist
veira em mjög erfiðar og dýrar og því
ekki notaðar að jafnaði.
Sjúklingur sem sýkist af Hepatitis-
A veirn verður ekki veikur fyrr en
eftir um 16-50 daga og þá er ólíklegt
að matarleifar finnist til að staðfesta
matarsýkinguna. Albesta leiðin til að
fyrirbyggja smit er öflugt hreinlæti
starfsfólks þar sem matvæh em með-
höndluð og rétt meðferð matvælanna
á öllum framleiðslustigum. Itrekað
hefur því verið mikilvægi þess að
starfsmenn þvoi sér oft um hendur,
nuddi vel, bursti undir neglumar og
noti svo sótthreinsiefni eftir hand-
þvott.
Ormur, ormur!
Fyrir nokkra vai’ sýnd mynd í
þýska ríkissjónvarpinu um onna í
fiski. Vakti þessi mynd athygli í
Þýskalandi.
Misskilnings gætti í þessum mynd-
um. Ormar í ferskum bolfiski em ekki
hættulegir, hvað þá í ljósi þess að fisk-
urinn er eldaður. Ormar og ýmiss
sníkjudýr em hluti af náttúrunni.
Ormar finnast í meira magni í stómm
fiski, sem hefur lifað lengur í heil-
brigðu umhverfi eins og í Norður-Atl-
antshafi. I Norðursjó er minna um
orma, enda fiskui' þar smár vegna of-
veiði og einnig hefur mikið af sel, sem
er nauðsynlegur fyrir lífshringrás
ormsins, drepist þai- vegna mengunai'.
Ferskur fiskur er mikilvæg upp-
spretta omega-3 fitusýra sem em sér-
lega hollar. Ein fitusýran er talin
nijög mikilvæg eðlilegum þroska
heilavefs og er bamshafandi konum
jafnan bent á að neyta fisks á síðustu
mánuðum meðgöngu eða taka lýsi.
Fiskur, sem er ekki ofveiddur og
kemur úr hreinum sjó, getm- verið
með ormum sem endurspeglar heil-
brigt lífríki. Við flökun og vinnslu er
ormurinn tíndur úr, en að sjálfsögðu
finnst hann í heilum fiski á sama hátt
og skordýr em í káli og öðra græn-
meti þar sem ekki er ofnotað skor-
dýraeitur.
Við á Islandi skiljum illa svona um-
fjöllun. Hún getur stórskaðað við-
skipti okkar við útlönd, en fiskveiðar
era meginatvinnugreinin okkai'. Við
höfum þurft að vemda miðin okkai'
og fiskistofnana af meha kappi en
aðrar þjóðir og hefur góður árangur
fiskvemdarstefnu okkar vakið athygli
víða um heim. Þegar fisksala frá Is-
landi dregst saman og verðið fellur,
er það á við meiriháttar náttúraham-
farir. Samt er fiskvinnslan hér ein-
hver sú tæknivæddasta í heimi og
með hvað besta gæðaeftirlitið, til að
tryggja heilnæmi.
Við höfum gert allt sem í okkar
valdi stendur til að vemda lífríki sjáv-
arins og tekist vel til þó enn megi
bæta. Ranghugmyndir eins og þær
sem koma fram í erlendum myndum
um orma í fiski sýnir okkur og öðram
íbúum norðurslóða hvemig borgarbú-
ar iðnríkjanna misskilja náttúrana.
Höfundur er mntvælafræðingur.
Fylgstu með nýjustu fréttum
á Fréttavef Morgunblaðsins
IKMsr
1
-
1
!
I
I
:
i
\
i
I
!