Morgunblaðið - 12.03.1998, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 12. MARZ 1998 29
AÐSENDAR GREINAR
Af hverju
lágmarkslaun?
ERU SKILYRÐI á
Islandi fyrir lagasetn-
ingu um lágmarkslaun?
Undirritaður hefur lagt
fram frumvarp til laga
um að lögbundin lág-
markslaun á Islandi
skuli vera 85 þúsund
krónur fyrir fulla dag-
vinnu.
Fyrir næstum 50 ár-
um bað Georg Stigler
hagfræðinga að vera
„hreinskilna og bera
fullkomlega saman“ að
hækkun lágmarkslauna
leiddi til minnkandi at-
vinnu. Röksemdafærsl-
an að baki þessari spá er
einfóld og sannfærandi. Samkvæmt
því líkani sem sett er fram í nánast
öllum inngangsverkum um hagfræði
veldur hækkun lögboðinna lág-
markslauna því að atvinna minnkar
meðal verkamanna á lágmarkslaun-
um. Pessi röksemdafærsla hefur
sannfært flesta hagfræðinga. Skoð-
anakannanir sýna að meira en 90%
atvinnuhagfræðinga eru sammála
um þá spá að hækkuð lágmarkslaun
leiði til minnkandi atvinnu. Þessi ein-
hugur er sérlega athyglisverður í
starfsgrein sem alkunn er fyrir hat-
rammar deilur. En það er einn galli
á öllu saman: sönnunargögnunum
ber ekki saman um að hækkun lág-
markslauna minnki atvinnu.
I bókinni Myth and Measurement
sem er skrifuð af þekktum hagfræði-
prófessorum við Princeton háskóla í
Bandaríkjunum eru sett fram ný
gögn sem sýna að nýleg dæmi um
hækkun lögboðinna lágmarkslauna
hafi ekki haft þau neikvæðu áhrif
sem skólabókadæmið segir til um.
Sum hinna nýju gagna benda til já-
kvæðra áhrifa hækkana lágmarks-
launa á atvinnustigið; flest sýna yfir-
leitt engin áhrif. Þegar eldri rann-
sóknir á lágmarkslaunum eru skoð-
aðar að nýju kemur ekkert í ljós sem
styður þá kenningu að lögboðin lág-
markslaun minnki atvinnu. Ef fallist
er á niðurstöður sem þessi bók rök-
styður kann að fara svo að þær setji
spumingarmerki við hið hefðbundna
líkan atvinnumarkaðarins sem ráðið
hefur skoðunum hagfræðinga síðast-
liðna hálfa öld.
Hver eru möguleg áhrif
lögbindingar?
Það er ástæða til að gera grein fyrir
nokkrum frávikum varðandi vinnu-
markað lágtekjuhópa og lögboðin
lágmarkslaun. Hækkun lágmarks-
launa leiðir til stöðu þar sem verka-
menn, er áður þáðu mismunandi
laun, fá allir greidd hin nýju lág-
markslaun. Þetta kemur illa heim og
saman við þá skoðun að sérhverjum
verkamanni hafi áður verið greidd
upphæð sem svaraði nákvæmlega til
vh'ðis hans. Hækkun lágmarkslauna
hefur einnig í fór með sér „gáru-
áhi-if ‘ sem leiða til launahækkana til
þeirra sem áður þáðu laun fyrir ofan
lágmarkslaunin. Það kemur hins
vegar meira á óvart að hækkun lág-
markslauna virðist ekki valda sam-
svarandi minnkun fríðinda.
Ef það væri aðeins ein rannsókn
sem leiddi í ljós afbrigðilegar niður-
stöður um áhrif lögboðinna lág-
markslauna á atvinnu, mætti auð-
veldlega horfa framhjá henni. En
það er erfitt að líta framhjá þeim víð-
tæku rökum sem sett eru fram í
þessari bók. í heild vekja niðurstöð-
urnar verulegar efasemdir um þá
einfóldu skólabókakenningu sem
hagfræðingar nota til þess að skýra
áhrif lágmarkslauna. Þær veita
einnig tækifæri til þess að setja fram
og prófa aðrar kenningar um það
hvernig atvinnumarkaðurinn hegðar
sér. Sem viðleitni í þá átt, eru sett
fram og metin nokkur líkön í bókinni
sem fela aðeins í sér smávægileg frá-
vik frá kennslubókalíkaninu, en
skýra samt breiðara svið viðbragða
við áhrifum lágmarkslauna.
Hvers vegna er um-
ræðan svona fyrir-
ferðarmikil?
Ástæðan fyrir því að
umræða um lágmarks-
laun er svo fyrirferðar-
mikil í hagfræði og
stjórnmálum er sú að
flestir einstaklingar
þiggja einhvern tíma á
ævinni lágmarkslaun.
Aætlað hefur verið að
meira en 60% alls vinn-
andi fólks hafi unnið á
lágmarkslaunum ein-
hvern tíma á starfsferl-
inum. Hverju sinni eru
þó aðeins 5% vinnandi
fólks á lágmarkslaunum. Þar sem
þeir sem þiggja lágmarkslaun eru
að mestu leyti úr hópi lágtekjufólks
og minnihlutahópa, hafa lágmarks-
laun einnig verið áhugamál umbóta-
sinna.
Margir frjálslyndir hagfræðingar
finna að lágmarkslaunum. Þeir
halda því fram að jafnvel þótt lág-
Hækkun lágmarks-
launa, segir Gísli S.
Einarsson, leiðir til
stöðu bar sem verka-
menn, er áður báðu
mismunandi laun, fá
allir greidd hin nýju
lágmarkslaun.
markslaun kunni að leiða til þess að
láglaunahópar fái örlítið stærri
sneið af kökunni, þá leiði þau einnig
til þess að aðrir verkamenn sem
eiga jafngott skilið séu útilokaðir
frá vinnumarkaðinum. William
Baumol og Alan Blinder skýrðu
þetta svo í kennslubók sinni árið
1979: „Meginafleiðing lágmarks-
launa er ekki launahækkun ófag-
lærðra verkamanna heldur tak-
mörkun á atvinnutækifærum
þeirra." Á svipaða leið skrifuðu Ro-
bert Heilbroner og Lester Thurow
(1987): „Lágmarkslaun hafa tvíþætt
áhrif. Þau hækka laun þeirra sem
hafa vinnu en kunna að leiða til þess
að aðrh' missi vinnuna."
Gagnaðilar í þessari deilu eru um-
bótasinnar, stjómmálamenn og aðr-
ir sem ekki hafa lagt stund á hag-
fræði. Meðal stuðningsmanna lög-
boðinna lágmarkslauna má nefna
Franklin D. Roosevelt, Martin
Luther King yngri, A. Philip
Randolph, Walter Reuther, Edward
Filene og Beatrice og Sydney
Webb. Meðal háskólamanna eru það
oft félagsfræðingar sem styðja lög-
boðin lágmarkslaun. Margir sem
ekki eru hagfræðimenntaðir efast
um hagfræðikenningar og gera lítið
úr spám um að hækkuð lágmarks-
laun leiði til minnkandi atvinnu en
leggja þess í stað áherslu á mögu-
leika þess að hækka laun þeirra
lægst launuðu.
Mismunandi skoðanir
almennings og hagfræðinga
Athyglisverðast er að almenning-
ur hefur yfirleitt ekki sömu nei-
kvæðu skoðun á lágmarkslaunum
og hagfræðingar. Kannanir sýna að
meirihluti almennings styður oft
hækkun lágmarkslauna. Könnun
sem gerð var árið 1987 (Gallup
1987) sýndi til að mynda að þrír af
hverjum fjórum Bandaríkjamönn-
um studdu hækkun. Enn meiri
stuðningur kemur í ljós í könnunum
meðal lágtekjufólks, þess fólks sem
hagfræðingar segja að líði helst fyr-
ir lágmarkslaunin. Skoðanir skipt-
ast þó jafnar þegar spurt er hvort
lágmarkslaun minnki atvinnu. Skoð-
anakönnun sem gerð var árið 1987
sýndi að 24% aðspurðra voru „mjög
sammála" þeirri staðhæfingu að
„hækkun lágmarkslauna mundi
valda einhverri minnkun atvinnu“,
en 22% voru „mjög ósammála".
Að mati greinarhöfundar gefur
þessi umræða, sem hér hefur verið
gerð grein fyrir, tilefni til að skoða
stöðu fólks með lægstu laun, stöðu
þeirra sem þiggja bætur, ellilaun,
eða hvers konar lífeyri sem það þarf
að framfleyta sér á. Mín niðurstaða
er að hagfræðiniðurstaða Myth and
Measurement sé að hagstæðast sé
fyrir þjóðarhag, hagvöxt, heimilin,
fyrirtækin, fjárfesta, og fjölskyldur
að fínna út hvað lágmarkslaun þurfi
að vera há í krónum talið þannig að
einstaklingurinn hafi þann afgang
umfram nauðþurftir að hann geti
með neyslu lagt eðlilegan skerf til
hagvaxtar á Islandi.
Höfundur er þingmaður Alþýðu-
flokksins á Vesturlandi.
í Linsunni starfar sérmenntaö
fólk sem veitir þér faglega
ráögjöf og þjónustu við val
á réttum linsum. Augun þ1n
eiga það skiliö aö þú gerir
kröfur.
UN5AIM
Aðalstræti 9
sími 551 5055
Gísli S.
Einarsson
Fermingarmyndir
BARJIA^FJÖLSKYLDU
LJOSMYNDIR
Ármúla 38 • sími 588-7644
Gunnar Leifur Jónasson
Pakistanskar vörur
Rýmingarsala v/flutnings
Allt að
50% afsláttur
Háholtl 14,
Mosfellsbæ
(annar eigandi, áður Karatchi,
Armúla)
Sfðir leðurfrakkar
st. S-XXXL, jakkar,
koparstyttur, kínasilki,
ullarteppi frá Kasmlr,
reiðskálmar,
útskornar gjafavörur.
Opið virka daga frá kl. 13-18
Opið laugardag frá kl. 13-16
Verið velkomin.
Símar 566 8280 og 566 6898 (á kvöldin).
Ráðstefna um ártalið 2000
og vandamál tengd því í tölvum og tæknibúnaði
á Grand Hótel Reykjavík, Gullteigi
þriðjudaginn 17. mars nk. kl. 13.00
Ráðstefnustjóri: Guðbjörg Sigurðardóttir
deildarstjóri í forsætisráðuneytinu
Dagskrá ráðstefnunnar;
13.00-13.10 Setning ráðstefnu Þórhallur Arason formaður stjómar opinberra innkaupa
13.10-13.25 Almenn umfjöllun um vandamál tengd ártalinu 2000 og dagskrá kynnt Guðbjörg Sigurðardóttir deildarstjóri
13.30-14.00 Niðurstöður könnunar á aðgerðum ríkisstofnana varðandi ártalið 2000 Júlíus S. Ólafsson forstjóri
14.00-14.30 Ríkisendurskoðun - álit og aðgerður Sverrir Geirmundsson ríkisendurskoðun
14.30-15.00 Kaffihlé Seljendur kynna lausnir
15.00-15.30 Reiknistofa bankanna - og árið 2000 vandamálsins Guðmundur Guðmundsson deildarstjóri
15.30-16.00 Flugleiðir - aðgerðir til úrlausnar á 2000 vandamálinu Leifur Magnússon ’ framkvæmdastjóri flugflota- og öryggissviðs
16.00-16.30 Seljendur kynna lausnir
Aðilar að ráðstefnunni:
Ríkiskaup, RUT nefndin, Verkefnisstjóm um upplýsingasamfélagið, Samtök
ísienskra sveitarfélaga, Seðlabanki fslands, Rfkisendurskoðun, Rfkisbókhald,
Verslunarráð íslands, Samtök iðnaðarins, Samtök verslunarinnar-
Félag íslenskra stórkaupmanna og Kaupmannasamtök íslands.
Ráðstefnugjald kr. 2.000. - Skráning í síma 552 6844.
Laugavegi 51 Sími: 552 5100