Morgunblaðið - 19.04.1998, Qupperneq 6

6 SUNNUDAGUR 19. APRÍLÍ998
MóRg'tíNblaðíð
ERLENT
Harka byggð
á gömlu hatri
Reuters
RÚSSNESKAR konur halda á mótmælaskiltum i miðborg’ Riga, þar
sem þær krefjast þess að fá rétt til að ferðast til og frá Lettlandi
líkt og aðrir íbúar. Einungis brot rússneskumælandi íbúa Lettlands
hafa fengið lettnesk vegabréf.
Kúgun og niðurlæging
í hálfa öld er skýringin
á hinni hörðu afstöðu
Letta í deilunni við
Rússa. Brian Haure
segir deiluna hins veg-
ar vera farna að skera
á hina efnahagslegu
lífæð landsins.
SPRENGJUR springa í Riga.
Rússar loka fyrir olíuleiðslur
þannig að risaleiðslurnar er
lagðar hafa verið yfir Lettland eru
að tæmast. Eystrasaltsráðið, ÖSE,
Bandaríkin og USA hvetja ein-
dregið til að Rússar og Lettar setj-
ist að samningaborðinu og leysi
deilur sínar.
Andrúmsloftið er lævi blandið.
Fyrir utanaðkomandi kann svo að
virðast sem deilan, sem nú á sér
stað, hafi skyndilega blossað upp.
Aðdragandi hennar er hins vegar
langur. Handrit þessa leikrits var
unnið, æft og sett á svið löngu fyrir
frumsýninguna í Riga hinn 3.
mars. Pann dag söfnuðust þúsund-
ir rússneskra ellilífeyrisþega sam-
an í miðborg Riga og lokuðu aðal-
götunni Valdemara fyrir framan
ráðhúsið, rétt í þann mund sem
glæsivagnar háttsettra fulltrúa
Evrópusambandsins áttu að renna
í hlaðið. Lettneskir lögregluþjónar
réðust til atlögu og létu kylfuhögg-
in dynja á mótmælendum.
Óhjákvæmileg átök
Margir hafa haldið því fram að
óhjákvæmilegt væri að til átaka
kæmi milli Rússa og Letta. Það má
færa sterk rök fyrir því að allar að-
stæður hafi verið til staðar til að
mynda nýtt Kosovo í Lettlandi, er
Rússar fóru frá landinu gegn vilja
sínum árið 1991. Líklega væri rétt-
ara að segja að flestir hafi talið að
Rússar hafi farið frá Lettlandi.
Margir Letta eru þeirrar skoðunar
að Rússar ráði enn ríkjum í Lett-
landi og þá ekki síst í höfuðborg-
inni Riga, peningamálamiðstöð
Eystrasaltsins. Staða þeirra sé
jafnvel sterkari en hún hafi
nokkum tíma verið á þeim 50 ár-
um sem hemám Sovétmanna var-
aði. Að minnsta kosti hefur aldrei
verið jafnmikið fjármagn í umferð
í Riga í sameiginlegri sögu Rússa
og Letta. Þetta er oft nefnt þegar
Lettar eru beðnir um að skýra þá
hörku sem einkennir afstöðu
þeirra gagnvart Rússum.
Til að skilja stöðu mála og af-
stöðu Letta er nauðsynlegt að líta
á hina sögulegu þróun, að minnsta
kosti aftur til ársins 1945. íbúar
Eystrasaitsríkjanna vora ekki allir
sem einn fluttir nauðugir á brott í
lok síðari heimsstyrjaldarinnar en
þeim fækkaði um heiming.
Rússar vildu af ýmsum ástæðum
flytja Rússa til Eystrasaitsríkj-
anna í stað hinna upprunalegu
íbúa. Meðhöndlun Rússa á eigin
þjóð var litlu skárri í þeim efnum
en meðhöndlun þeiira á íbúum
Eystrasaltsríkjanna. Langflestir
þeirra 1,5 milljóna „innflytjenda"
er settust að í Eystrasaltsríkjun-
um frá árinu 1947 til loka áttunda
áratugarins voru verkamenn úr
verksmiðjum, sem vora neyddir til
að flytja sig um set.
Það er svo annað mál að þetta
leiddi til þess að flest var þetta fólk
ekki Rússar heldur Hvít-Rússar
eða Ukraínumenn, sem komu frá
svæðum er höfðu verið lögð í eyði í
stríðinu. Þetta er hins vegar líkleg
skýring á því að það hefur lítil
áhrif á stjórnvöld í Moskvu að það
séu fyrst og fremst ellilífeyrisþeg-
ar í Riga er þjást af völdum hinna
efnahagslegu refsiaðgerða Rússa.
í augum ráðamanna í Moskvu er
ekki um „alvöru" Rússa að ræða.
Ömurleg meðferð
Á meðan á hemámi Rússa stóð
var lettnesku ekki útrýmt sem
kennslumáli í skólum og sem rit-
máli. Ekki síst á áttunda áratugn-
um var hins vegar ekki hægt að
finna marga skóla þar sem kennsla
á lettnesku var á jafnháu stigi og
kennsla á rússnesku. Rússneska
var jafnframt hið opinbera mál.
Það era til óteljandi sögur af þeirri
meðferð sem Lettar, sem nú eru í
valdastétt landsins, urðu að þola í
æsku er þeir reyndu að nota lett-
nesku. Það er ein helsta skýringin
á því hatri sem er að finna í garð
Rússa og þeirri hörku er lettnesk
stjórnvöld sýna Rússum.
„Ef fjölskylda þín hefði horfið í
Síberíu einungis vegna þess að hún
var lettnesk og þér hefði verið sagt
alla þína æsku að lettnesku væri
einungis hægt að nota þegar talað
væri við hunda eða beljur, en ekki
við aðra manneskju, þá myndir þú
skilja okkur,“ segir Janis Straume.
Hann á sæti á lettneska þinginu,
Saimaen, fyrir hönd Föðurlands-
og frelsisflokksins.
Sú aðferð, sem Lettar hafa
ákveðið að beita fyrst og fremst, til
að launa Rússum meðferðina, er að
gera rússneskumælandi íbúum
Lettlands eins erfitt og hægt er að
gerast lettneskir ríkisborgarar.
Þeim lettnesku stjórnmálamönn-
um fækkar sífellt sem segja opin-
berlega að „stilla eigi Rússum upp
við vegg“ eða reka þá úr landi.
Þeir hugsa hins vegar sitt. Og jafn-
vel þótt alþjóðlegur þrýstingur
vaxi stöðugt eftir því sem Lettar
leggja meiri áherslu á aðild að
NATO og Evrópusambandinu er
afstaða stjórnkerfisins sú að gera
eins fáum Rússum og hægt er
kleift að fá ríkisborgararétt. Til
þessa hefur einungis einu prósenti
rússneskra íbúa Lettlands tekist
að komast í gegnum sérstakt
kvótakerfi og öðlast þar með rétt
til að koma sér fyrir í næstu biðröð
og sækja um lettneskt vegabréf.
Þetta kerfi hafði hins vegar ver-
ið starfrækt með vitund og sam-
þykki ÖSE alveg þangað til Göran
Persson, forsætisráðherra Svíþjóð-
ar, kom í skyndiheimsókn til Lett-
lands á miðvikudag. Hann greindi
ríkisstjórn Lettlands og þá ekki
síst forsætisráðherranum Guntars
Krasts tæpitungulaust frá því, að
Letta gætu gleymt sænskum
stuðningi og peningaaðstoð ef þeir
hélrlu áfi-am átökunum við Kreml.
Á föstudag virtust hins vegar
hverfandi líkur á því að þrýstingur
Svía myndi verða til að slá á hnút-
inn. Ríldsstjórnin hyggst vissulega
leggja fram lagaframvarp er
myndi veita öllum Rússum rétt á
því að verða fullgildir ríkisborgar-
ar með kosningarétt, í síðasta lagi
árið 2001. Alfred Cepanis, forseti
þingsins, var hins vegar ekki von-
góður í lok vikunnar. „Líkurnar á
því að framvarpið verði samþykkt
eru mjög litlar."
Blæðir út efnahagslega
Það virðist því sem hættan á því
að Lettum muni blæða út efna-
hagslega muni halda áfram að
aukast. Tekjur vegna flutninga á
rússneskri olíu og orku nema um
25% af tekjum lettneska ríkisins,
sem ekki era miklar fyrir. 01-
íuflæðið hefur þegar dregist sam-
an um 35%.
„Þetta er vitleysa. Stjórnmál era
stjórnmál. Við getum aldrei unnið
sigur, jafnvel þótt Lettland verði
gjaldþrota," segir Viktor Kull-
bergs, formaður Verslunar- og iðn-
aðarsamtaka Lettlands.
Kullberg lýsir sjálfum sér sem
hógværam lettneskum þjóðemis-
sinna, en hann segist harma að for-
sætisráðherra landsins og ríkis-
stjórnin í heild geti ekki setið á sér
og haldið sér saman.
„Það dæmir sig sjálft að segja
Rússa bera ábyrgð á stöðunni
vegna ögrana þeirra þegar það
liggur í augum uppi að um mann-
réttindabrot er að ræða. Ef menn
geta ekki fundið betri afsökun
fyrir því að lögreglan gat ekki set-
ið á sér, ættu menn að minnsta
kosti að geta haldið kjafti,“ segir
hann.
Líkt og margir aðrir stjómend-
ur fyrirtækja treystir Kullberg sér
ekki til að meta hvað deilan hefur
kostað í peningum nú þegar. Hann
leggur hins vegar ríka áherslu á að
skaðinn sé þegar skeður. Samtök-
in, sem hann er í forystu fyrir,
telja að það muni taka mörg ár að
byggja iipp viðskipta- og útflutn-
ingssambönd við Rússland að nýju.
Ef það tekst yfirhöfuð.
„Þeir menn sem skipta máli í
Rússlandi vilja ekki sjá okkur.
Riga og Lettland hafa ávallt verið
háð viðskiptum við Rússland. Það
er óvíst að við getum nokkurn tíma
breytt því,“ segir Kullbergs í far-
síma frá Frankfurt.
Fyrirtæki hans hefur líkt og svo
mörg önnur glatað hinum hefð-
bundnu rússnesku viðskiptavinum
sínum. Hann telur helst einhverja
möguleika á að finna nýja markaði
í Þýskalandi en á meðan halda
birgðimar áfram að hlaðast upp í
Riga.
Höfundur er danskur blaðamaður
og starfar á fréttastofunni Baltic
Highlights / Riga.
Forsetakjör
í Austurríki
FORSETAKOSNIN GAR verða
í Austurríki á morgun og þar
takast meðal annarra á þau
Thomas Klestil, núverandi for-
seti, og biskupinn Gertraud
Knoll. Býður hún sig fram utan
flokka og leggur í kosninga-
baráttunni megináherslu á fé-
lagslegt réttlæti og málefni
innflytjenda. Skoðanakannanir
benda hins vegar til, að
Klestil muni gegna
embættinu áfram næstu
sex árin.
uuiujiuuia
Reuters
Fresta olíu-
Qárfesting-
um um ár
Ós!ó. Morgunblaðið.
NORSKA stjómin hyggst fresta
nýjum fjárfestingum í olíuiðnaðin-
um um eitt ár til að draga úr vexti í
norskum efnahag.
Fjárfestingaáætlunin fyrir þetta
ár felur í sér aukningu um tæplega
140 milljarðra kr. ísl. kr.. Afleiðing-
in er m.a. skortur á vinnuafli og
kostnaðaraukning í mörgum verk-
efnum.
Er talið að ákvörðun stjórnarinn-
ar muni draga úr fjárfestingum um
85%.