Morgunblaðið - 17.06.1998, Blaðsíða 34

34 MIÐVIKUDAGUR 17. JÚNÍ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Rhodymenia Palmata
í Þjóðleikhúsinu
Morgunblaðið/Þorkell
FRÁ æfingu á óperunni Rhodymenia Palmata fyrir sýningu á íslands-
degi heimssýningarinnar EXPO ‘98 í Lissabon. í tilefni ferðarinnar
verður óperan sýnd í Þjóðleikhúsinu nk. fóstudagskvöld, 19. júní.
Kynning’ á Is-
lendinga sögum
ÓPERAN Rhodymenia Palmata
eftir Hjálmar H. Ragnarsson við
samnefndan kvæðabálk Halldórs
Laxness verður sýnd á Stóra sviði
Þjóðleikhússins föstudagskvöldið
19. júní, kl. 20. Aðeins er um þessa
einu sýningu að ræða en flytjendur
eru samankomnir á ný í tilefni leik-
ferðar á heimssýninguna EXPO ‘98
í Lissabon í lok mánaðarins. Óperan
var upphaflega samin og frumflutt
við opnun Listahátíðar 1992 í Þjóð-
leikhúsinu. Vorið 1995 var hún síðan
endurannin og sett upp sem loka-
verkefni eftir tveggja ára starfsemi
leikhússins Frú Emilíu í Héðinshús-
inu.
Rhodymenia Palmata er ópera i
tíu þáttum fyrir einsöngvara, kór og
hljómsveit og tekur um 50 mínútur í
flutningi. Einsöngvarar eru sem fyrr
Edda Heiðrún Backman, Jóhann
Sigurðarson og Sverrir Guðjónsson
en auk þeirra taka þátt í sýningunni
Benedikt Ingólfsson, Bryndís Sig-
urðardóttir, Egill Gunnarsson,
Harpa Amardóttir, Helga Braga
Jónsdóttir, Hinrik Ólafsson, Jóna
Guðrún Jónsdóttir, Margrét Sigurð-
ardóttir, Skarphéðinn Hjartarson,
Ágústa Sigrún Ágústsdóttir og
Valdimar Másson. Lýsingu annaðist
Jóhann Bjami Pálmason og búning-
ar era eftir Elínu Eddu Ámadóttur.
Tónlistarstjóm er í höndum Hjálm-
ars H. Ragnarssonar sem einnig
leikur á píanó með hljómsveit sýn-
ingarinnar; þeim Hallfríði Ólafsdótt-
ur, flautu, Ármanni Helgasyni, klar-
inett, Sigurði Halldórssyni, selló, og
Richai-d Kom, kontrabassa. Leik-
stjóri er Guðjón Pedersen og leik-
mynd er eftir Grétar Reynisson.
„... og mér gleymast aldrei aldrei
þín ástarblíðu sorgarhót“.
Samnefndur kvæðabálkur Lax-
ness birtist fyrst í Lesbók Morgun-
blaðsins 4. apríl 1926. Tildrög óper-
unnar era þau að stjórn Listahátíð-
ar 1992 ákvað að minnast níræðisaf-
mælis Nóbelsskáldsins með vegleg-
um hætti og leitaði til Hjálmars með
að semja tónverk við umræddan
kvæðabálk. Ofm era ýmis tilbrigði
um kveðjustund elskenda. Upp rifj-
ast atvik, persónur og staðir, og alls
kyns draumar vakna og fara á kreik.
Textinn ber það með sér að hér er
ekki um háalvarlega ópera að ræða
og húmor skáldsins svífur yfir vötn-
um. Rhodymenia Palmata er lat-
neskt fræðiheiti yfír söl og um nafn-
giftina segir Laxness í eftirmála við
Kvæðakverið að hann hafi valið
kvæðasyrpunni þetta nafn „vegna
þess formleysis og óreglu jurtarinn-
ar sem nafnið ber, svo og vegna þess
bragðs af seltu, sætu og joði sem er
af jurtinni einsog kvæðinu."
I kjölfar sýninga á óperanni hér á
landi fyrir þremur áram var að-
standendum hennar boðið að sýna
hana á Listahátíð í Harstad í Noregi
í júní 1996 og svo til Kaupmanna-
hafnar sem þá var menningarborg
Evrópu. Á hvorum stað vora tvær
sýningar fyrir fullu húsi.
Onnur ópera Hjálmars
í farvatninu
Leikstjórinn, Guðjón Pedersen,
ljóstrar því upp að hann vinni nú
ásamt Hjálmari að annarri ópera
tónskáldsins. Aðspurður segist hann
því hafa það á tilfinningunni að sýn-
ingin í Þjóðleikhúsinu á fóstudags-
kvöld verði sú síðasta á þessari óp-
era hér á landi en fyrii-hugaðar era
upptökur á óperunni til útgáfu á
geisladiski.
„Rhodymenia Palmata er ofsa-
lega íslenskt verk,“ segir Guðjón.
„Þetta er mjög melódísk ópera og
þó að greina megi áhrif héðan og
þaðan þá finnur maður greinilega
fyrir nærveru fjallanna."
BÆKUR
F r æ ð i r i t
LYKILL AÐ
ÍSLENDINGASÖGUM
Eftir Heimi Pálsson. Prentsmiðjan
Oddi hf. prentaði. Mál og menning,
Reykjavík 1998. 214 bls.
ÞESSI bók er ekki bréf til
fræðimanna, segir Heimir Pálsson
í formála að nýrri bók sinni um Is-
lendinga sögur sem
nefnist Lykill að Is-
lendingasögum.
Heimir segir að bók-
inni sé frekar ætlað
það hlutverk að miðla
fræðunum til kennara
og almennra lesenda.
Þrátt fyrir þetta er
það ekki lítið verkefni
fyrir rúmlega tvö-
hundruð síðna bók að
vera lykill að Islend-
inga sögunum. Bókin
gegnir þó sennilega
þessu hlutverki fyrir
lesanda sem er að
koma að sögunum í
fyrsta skipti. Hún er tiltölulega
lesvæn fyrir almennan lesanda,
lítið er um flóknar kenningar og
flest dregið nokkuð einföldum
dráttum. Farið er hratt yfir sögu.
Bókin skiptist í fimm megin-
kafla sem nefnast Sagnaheimur
miðalda, Leiðin á bókfellið,
„Bændur flugust á“ - Islendinga-
sögur, Sögurnar og samfélagið og
að síðustu Viðtökur sagnanna á
síðari öldum. Kaflaheitin eru
lýsandi um innihald hvers kafla.
Vitanlega má endalaust deila um
það hvort nógu ýtarlega sé fjallað
um hvern þátt en sé tekið mið af
væntanlegum lesendahópi hefði ef
til vill mátt fjalla meira um það
umhverfi sem sögurnar spretta
úr, bæði í fyrsta kaflanum þar sem
fjallað er um aðdragandann að til-
urð sagnanna og í kafla sem nefn-
ist Sögurnar og samfélagið. Þetta
hefði mátt gera í ljósi þess að nú
er farið að lesa sögurnar fyrst og
fremst sem afurðir ritaldarsamfé-
lagsins en ekki sem heimildir um
söguöldina. Ef til vill skortir eilítið
á þann skilning í bókinni í heildina
tekið en þó kynnir Heimir til sög-
unnar nýtt hugtak í þessu sam-
hengi er hann talar
um „sýndarveruleika
sagnanna“ en þar á
hann við að sögurnar
lýsi heimi sem ef til
vill hefur ekki verið til
nema í þessum text-
um.
Talsvert er af töfl-
um og skýringarmynd-
um í bókinni sem ein-
falda allan skilning á
efninu. Sömuleiðis eru
skyggðar innskots-
greinar í textanum
bæði til gagns og gam-
ans en í þeim eru ein-
stök atriði skýrð nánar.
Með það í huga að bókin er ætl-
uð almenningi, kennurum og
áhugafólki, eins og segir á bak-
síðu er óviðeigandi að mínu mati
að gera einhvers konar greinar-
mun á þeim og hinum sem „hafa
vit“ á hlutunum með því að nota
orð eins og „lærdómsfólk", „reyn-
dir lesendur“ og fleiri. Hefði höf-
undur auðveldlega getað komist
hjá slíku yfirlæti gagnvart lesend-
um.
Bókin er ekki beinlínis
skemmtileg aflestrar en hún held-
ur ágætlega athygli lesanda því
farið er hratt yfir sögu, eins og áð-
ur sagði.
Þröstur Helgason
Heimir Pálsson
Hagþenkir út-
hlutar styrkjum
SELKÓRINN hlaut verðskuldaðar viðtökur á fyrstu tónleikum sfnum á ítalfu.
Ævintýri líkast
Selkórinn söng við messu í Pantheon í
Róm á dögunum. Hjörtur Gfslason var
meðal áheyrenda.
LOKIÐ er veitingu starfsstyrkja,
þóknana og fyrri úthlutun ferða-
og menntunarstyrkja sem „Hag-
þenkir - félag höfunda fræðirita
og kennslugagna" úthlutar í ár.
Starfsstyrkir til ritstarfa voru
veittir 24 höfundum, samtals 2,7
milljónir króna en umsóknir bár-
ust frá 36 höfundum um 8,8 millj-
ónir. Hæstu styrkirnir námu
150-200 þús. kr. og runnu þeir
einkum til höfunda sem vinna að
ýmiss konar handbókum og upp-
sláttarritum. Hæsta styrkinn, 200
þús. kr., hlaut Helgi Hallgríms-
son náttúrufræðingur vegna rits
um íslenska sveppi og almenna
sveppafræði.
I ár veitti Hagþenkir handrits-
höfundum í fimmta sinn styrki til
að vinna að gerð fræðslu- og
heimildarmynda. Til úthlutunar
var ein milljón króna. Voru veittir
átta styrkir. Hæsta styrkinn, 300
þús. kr., hlaut samstarfsverkefni
Hjálmtýs Heiðdals kvikmynda-
gerðarmanns og Sumarliða Is-
leifssonar sagnfræðings. Þeir
vinna að þáttaröð fyrir sjónvarp
um Dani og dönsk áhrif á Islandi.
Til þóknana vegna höfundar-
réttar á fræðslu- og heimildar-
myndum, sem sýndar voru í sjón-
varpi undanfarin ár, voru veittar
480 þús. kr. og skiptust þær milli
sex rétthafa sem áttu hlut að
handritsgerð.
Þá hefur félagið greitt 42 höf-
undum þóknun vegna ljósritunar
úr verkum þeirra í skólum. Há-
mark árlegrar þóknunar er 25
þús. kr. og eru þær greiddar
þeim sem senda stjórn félagsins
rökstuddar umsóknir um þóknun
vegna ljósritunar úr verkum sín-
um.
Þær tekjur, sem Hagþenkir
notar til þess að greiða höfundum
þóknanir og veita þeim styrki,
fær félagið vegna aðildar sinnar
að samningum „Fjölís, samtaka
rétthafa" um vissa heimild skóla
hins opinbera til ljósritunar úr
útgefnum verkum. Félagið á
einnig aðild að „Innheimtumið-
stöð gjalda" sem hefur tekjur
samkvæmt höfundalögum af
gjaldi sem lagt er á myndbönd,
myndbandstæki og hljóðbönd.
Tekjum vegna þeirrar aðildar er
varið til þóknana og starfsstyrkja
til höfunda fræðslu- og heimildar-
mynda.
Hagþenkir hefur undanfarin ár
veitt a.m.k. 20 höfundum ferða-
og menntunarstyrki. Fyrri út-
hlutun þeirra styrkja í ár er lokið
og hlutu þá 16 höfundar slíkan
styrk. Þessum styrkjum er eink-
um ætlað að standa undir kostn-
aði vegna fargjalda.
Uthlutunamefnd skipuð þrem-
ur félögum í Hagþenki annaðist
úthlutun starfsstyrkjanna en
stjórn félagsins úthlutar þóknun-
um og ferða- og menntunar-
styrkjum. Félagsmenn í Hag-
þenki eru 320, allt starfandi höf-
undar. Formaður er Gísli Sig-
urðsson íslenskufræðingur.
ÞAÐ hefur aldrei komið fyrir mig áð-
ur, að ég láti vekjaraklukkuna
hringja klukkan átta á sunnudags-
morgni í útlöndum til að vakna og
fara í messu. Þetta gerðist síðastlið-
inn sunnudag og var fyllilega þess
virði. Selkórinn frá Seltjamamesi var
nefnilega kominn til Rómar og söng
hann við kaþólska messu í þeim helga
stað Pantheon, eða fjölgyðishofinu,
eins og það hefur einnig verið nefnt.
Við messuna sjálfa söng kórinn
trúarleg lög eftir Speight, Franz List
og J. S. Bach, svo dæmi séu tekin, en
eftir messuna tóku við lög eftir ís-
lenzka höfunda eins og Róbert Abra-
ham Ottósson, Jón Þórarinsson, Jón
Ásgeirsson, Hjálmar H. Ragnarsson
og Þorkel Sigurbjörnsson, en hæst
reis söngur kórsins í íslenzka þjóð-
söngnum.
Það eru ekki margir Islendingar
búsettir í Róm, en flestir þeirra
komu til að hlusta á kórinn og hlaut
hann verðskuldaðar viðtökur meðal
þeirra og annarra áheyrenda, sem
bæði voru heimamenn og ferðamenn
af fjölmörgu þjóðemi. Þetta voru
fyrstu tónleikar kórsins á Ítalíu, en
þrír til viðbótar eru fyrirhugaðir í
Toscana.
Stjómandi kórsins, Jón Karl Ein-
arsson, var mjög ánægður að tónleik-
um loknum og sagði það ævintýri lík-
ast að fá að syngja á þessum stór-
merkilega stað, sem var upphaflega
reistur af Agrippu, tengdasyni
Ágústusar keisara fyiir um 2000 ár-
um. Það er mjög fátítt að kórar, sem
ekki eru beint tengdir kaþólsku
kirkjunni fái tækifæri til að syngja á
þessum helga stað, en þetta tækifæri
fékkst vegna kunningsskapar Jóns
Karls og eins af yfirmönnum Vatík-
ansins, en Pantheon er eins konar
annexía þaðan.