Morgunblaðið - 17.06.1998, Blaðsíða 44

44 MIÐVIKUDAGUR 17. JÚNÍ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
U mh verfismerkingar
Hvenær og hvernig ætlar íslenskur sjávarútvegur að bregðast við?
„OHAÐA fjölþjóða-
stofnunin «X» staðfest-
ir að þessar sjávarfurð-
ir eigi uppruna sinn úr
stofni sem nýttur er á
sjálfbæran og ábyrgan
hátt samkvæmt staðli
sem viðurkenndur er af
aðildarríkjunum."
Sterkar líkur eru á
að sjávarafurðir verði
merktar svipað þessu í
framtíðinni. Svona
merldngar eru kallaðar
umhverfismerkingar.
Þeir sem standa utan
þeirra geta átt á hættu
að verða útilokaðir frá
því að selja afurðir sín-
ar innan helstu mat-
vælakeðja hins vestræna heims.
Fólk mun írekar kjósa umhverfis-
merkta vöru.
Nú má hvenær sem er vænta
stórfelldrar gagnrýni á fískveiðar
heimsbyggðarinnar. Margt bendir
til að sú herferð sé reyndar hafin.
Neytendur, dreifingaraðilar, fjöl-
miðlar, stjórnmálaöfl og umhverfis-
verndarfólk koma í auknum mæli til
með að seilast til áhrifavalda í
tengslum við framkvæmd fiskveiða.
Nýting fiskistofna verður einfald-
lega ekki lengur talin eingöngu
koma þeim ríkjum við sem gera til-
kall sitt til eignar og nýtingarréttar
á þeim. Megninröksemdin verður
að fiskurinn er hluti af forðabúri
heimsbyggðarinnar allrar.
Því hafi fólk í New York, London
eða Róm fullan rétt til að skipta sér
af nýtingu matarauðlinda sjávar.
i
Merkt tré
Lengi hefur borið á umfjöllun um
slæma umgengni við skóglendi jarð-
ar. Þetta hefur m.a. leitt til þess að
nú eru skógarafurðir seldar víðs-
vegar í vestrænum löndum merktar
umhverfismerki sem ber heitið For-
est Stewardship Council. Neytand-
inn telur sig fá sjálfkrafa ábyrgð
fyrir að hann sé að kaupa afurð sem
uppruna á úr skógum nýttum á
ábyrgan og umhverfisvænan hátt.
Þessi umhverfismerking hefur
Magnús Þór
Hafsteinsson
WARNEKS

Flott
undirföt
\

Kringlunni | s. 553 7355 ''SfS7
verið mjög vel heppn-
uð, ekki síst viðskipta-
lega séð. Það viður-
kenna þeir sem selja
slíka vöru. Margt
bendir til að neytendur
vilji sjá svona merki á
vörum sem þeir kaupa.
Þau eiga nefnilega að
vera jákvæð, og von-
andi verða þau það.
Nú er röðin komin
að fiskinum. Með slík-
um merkjum er ein-
faldlega verið að reyna
að mæta umhverfis-
kröfum og vaxandi
áhyggjum neytenda
vegna ástands hafsins í
sömu andrá.
Neytandinn má ekkert vera að
því að setja sig inn í smáatriði um
einstakar þjóðir eða fiskistofna.
Merktur fiskur
Umhverfismerki Marine Stew-
ardship Council (MSC), sem nota á
fyrir sjávarafurðir, verður tekið í
Ef við tökum ekki þátt
í því starfi sem nú er
hafið, segir Magnús
Þór Hafsteinsson,
munum við vakna upp
við þá staðreynd að
búið verður að setja
leikreglurnar.
notkun í ár. Matvælarisinn Uni-
lever og umhverfisverndarsamtök-
in WWF standa að baki þess sem í
framtíðinni á að verða sjálfstæð
stofnun sem ákveður hvort gefa
beri sjávarafurðum umhverfis-
merki eftir fyrirfram ákveðnum
reglum og gegn ákveðnu gjaldi.
Takist þessu merki að ná fótfestu
meðal neytenda munu afurðir sem
skortir það, eða svipuð merki í
framtíðinni, standa verr að vígi á
mikilvægum mörkuðum en afurðir
sem bera þau.
Merki MSC er eina haldfasta
áætlunin sem smásöluaðilar í Evr-
ópu hafa til að taka afstöðu til nú.
Stórar verslunarkeðjur eru á hött-
unum eftir slíku merki. Þær verða
mjög viðkvæmar fyrir hugsanlegum
hótunum umhverfissinna um að
hvetja til að neytendur sniðgangi
sjávarafurðir vegna þess að þeirra
hafi verið aflað með meintri
rányrkju. Með umhverfismerktar
sjávarafurðir í hillunum bæta þær
ímynd sína og slá haldgóðan
varnagla sem gott verður að hafa
þegar herferðin hefst gegn meintri
þrautpíningu fiskistofna heimsins.
Þær stökkva nú á fyrsta tækifæri
sem gefst.
Sjávarafurðir verða umhverfis-
merktar með einum eða öðrum
hætti í nánustu framtíð og MSC
hefur forskotið í dag.
Mörkuð tímamót
Nú í vor sat ég tvær ráðstefnur á
vegum Norrænu ráðherranefndar-
innar sem fjölluðu um framtíðaraf-
stöðu sjávarútvegs á Norðurlöndum
til umhverfismála. Þar var saman-
komið fólk frá öllum Norðurlönd-
um. Fulltrúar stjórnvalda, hags-
munasamtaka og ekki síst fjölmiðla.
Islendingar voru sorglega fámennir
á þessum ráðstefnum.
Síðari ráðstefnan var haldin í
Stokkhólmi í maí. Hún markar
tímamót í þessari umræðu á Norð-
urlöndum. Þar var lögð fram mjög
athyglisverð skýrsla sem verður
mikilvægt skjal. Skýrslan er tilraun
til úttektar á markaðsveruleika
sjávarútvegs Norðurlandanna á
næstu árum. Hún er gott plagg og
kjörin til alvarlegrar umhugsunar.
Ætla mætti að sjálf «Norður-
landameistaraþjóðin», sem státar af
fjölda stórfyrirtækja sem eiga gríð-
arlegra hagsmuna að gæta sem
varða þjóðina alla myndi nú ekki
láta sig vanta þegar svona viðburð-
ur er annars vegar. En hver var
veruleikinn? Þrír fulltrúar sjávarút-
vegsráðuneytisins sátu ráðstefnuna
með sjávarútvegsráðherra í farar-
broddi. Enginn frá hagsmunasam-
tökum útvegsins, hvað þá fyrirtækj-
unum, virtist sjá ástæðu til að koma
sínum viðhorfum á framfæri. Frá
öllum hinum þjóðunum komu full-
trúar yfirvalda, hagsmunasamtaka
og fyrirtækja sjávarútvegs. Þær
eru vaknaðar til vitundar um hvað
klukkan slær. Því fer fjarri að allir
séu sáttir við hljóminn og lái þeim
hver sem vill. Fólk reynir að hafa
áhrif á tónana. Undantekningin er
Islendingar. Hroturnar í þeim
heyrðust alla leið til Stokkhólms.
Ekki nógu vel á verði
Á góðum stundum tala aðilar inn-
an sjávarútvegs gjarnan fjálglega
um umhverfismál. Slíkt tal dugir
ekki nokkurn skapaðan hlut ef ekki
er reynt að koma viðhorfunum á
framfæri þar sem þau eiga heima.
Við þurfum vart að skammast
okkar umfram aðra. En allt tal um
að við séum öllum til fyrirmyndar í
sjávarútvegi bitnar verst á okkur
sjálfum og leiðir umræðuna á villi-
götur. Flestir virðast gleypa fréttir
af svona sleggjudómum hráa. Þetta
skapar falskt öryggi sem er verra
en ekkert öryggi. Staða okkar er þó
sterk. Við erum á réttri leið að
KEW Hobby léttir þér þrifin
Bílasápa
Staðgreitt kr. 19.944,-
Með Hobby 1500 og
Dynamic 4600 X-tra
getum við boðið þér
hagkvæmar lausnir á
hreingerningarþörfum
þínum.
Undirvagnsspúll
Bílasettið inni-
heldur þessa þrjá
hluti sem gera
þvottinn ennþá
auðveldari.
Staðgreitt kr. 46.994,-
Snúningsbursti
ÞEKKING • ÚRVAL • ÞJÓNUSTA
REKSTRARVÖRUR
Réttarhálsi 2 • 110 Rvk • Sími: 520 6666
mörgu leyti og höfum ímyndina
okkar megin. Aldrei hefur verið
mikilvægara að hlúa að þessari
ímynd, bæta hana og láta ekkert
tækifæri ónotað til að sýna að við
erum trúverðug sem ábyrg þjóð
þegar nýting hafsins er annars veg-
ar. Þetta verðum við að sýna með
réttum aðgerðum og fullri þátttöku
í umræðu og samstarfi á alþjóða
vettvangi.
Allt of fáir virðast gera sér grein
fyrir mikilvægi þessa máls. Nú er
hreinlega verið að leggja línurnar
að því hvemig aðlaga beri sjávarút-
veginn að auknum umhverfiskröf-
um neytenda, en við erum hvergi
nærri vel á verði. Umhverfismerk-
ing verður mikilvægur þáttur í til-
raunum til að færa hið raunveru-
lega vald hvað varðar nýtingu á
matarauðlindum sjávar í auknum
mæli frá stjórnvöldum og sjávarút-
vegi einstakra ríkja í hendur utan-
aðkomandi aðila.
Augu sjávarútvegsins verða að
opnast fyllilega fyrir þeirri hættu
sem í þessu getur falist.
Dansi, dansi dúkkan mín?
Það sem gerast mun á næstu ár-
um á sviðum umhverfismálaumræð-
unnar í tengslum við fiskveiðar mun
marka mikilvægan ramma fyrir það
hvernig staðið verður að nýtingu
fiskistofna heimsins í framtíðinni. I
málverkinu sem dregið verður upp
innan þessa ramma erum við bara
lítil litaklessa. Tökum við ekki fullan
og einlægan þátt í því starfi sem nú
er hafið munum við vakna upp við
þá staðreynd að búið verður að
setja leikreglurnar án þess að nokk-
ur hafi leitað eftir okkar skoðunum.
Þá höfum við bara tvo kosti. Að
fylgja nótunum sem búið verður að
skrifa eða drepast ella. Margt bend-
ir til að tíminn sé að hlaupa frá okk-
ur. Fari svo leikur enginn vafi á
hvaða kost við veljum.
Við dönsum af kappi við tónlistar-
verkin sem aðrir hafa skapað án
þess að hafa nokkra möguleika til
að breyta hvorki takti né tónstiga.
Höfundur er fiskeldis- og fiskifræð-
ingur. Hann starfar sem fréttaritari
Ríkisútvarpsins i Noregi og biaða-
maður við norska sjávarútvegsblað-
ið Fiskaren.
Af þvaggöltum
og öðrum
sakamönnum
ÞAÐ hefur varla far-
ið fram hjá nokkrum að
mikil herferð hefur
verið í gangi hjá lög-
reglunni í Reykjavík og
víðar gegn svokölluðum
hraðakstri sem talinn
er helsta meinsemd í
umferðarmenningu
landans. Það að há-
markshraði er víða
óraunhæfur og hraða-
mælar jafnvel í nýjum
bílum ónákvæmir leiðir
til þess að annars lög-
hlýðnir borgarar lenda
í klóm lögreglunnar.
Vel hefur veiðst að
undanfórnu, enda fann
einhver vitringurinn í
dómsmálaráðuneytinu upp á því að
rétt væri að minnka það frávik sem
vera má frá hámarkshraða áður en
lagt væri til atlögu. Veiðistaðir voru
valdir af kostgæfni og radarmælt
þar sem helst má ætla að bráðin
gefi sig. Auðvitað kemur betur út að
fara í átaksverkefni tímabundið og
hvíla hylinn á milli eins og góðum
veiðimönnum sæmir.
Reyndar hef ég veitt því athygli
að ákvæði um hámarkshraða virð-
ast ekki eiga við um lögreglubifreið-
ar í almennum akstri, enda vart
hægt að ætlast til að lögreglumenn
virði óraunhæfar hraðatakmarkan-
ir. Þó ekki séu bifreiðar þeirra með
blikkandi ljós kann að vera að þeir
séu einkennisklæddir á leið að sinna
brýnum verkefnum í knöppum mat-
artíma, t.d. búslóðarflutningum fyr-
ir lögreglustjóra.
Settur lögreglustjóri í Reykjavík
hefur nýlega boðað nýja stefnu í
löggæslu í borginni, nú muni lög-
reglan taka smámálin föstum tök-
um, enda mun vænlegra til árang-
urs að fást við þau mál en hin stærri
og alvarlegri. Þvaggeltir sem þjóna
kalli náttúrunnar á almannafæri
verði nú umsvifalaust handteknir og
skiptir í því sambandi einu þó al-
menningssalerni séu fá og vand-
fundin í miðborginni. Meðan úr-
ræðaleysi löggæslunnar í fíkniefna-
málum er algjört og ofbeldismenn
ræna börn og gamalmenni er sjálf-
sagt að einbeita sér að þessum
brýnu verkefnum.
En lögreglan í Reykjavík krækti
fyrir nokkrum dögum heldur betur í
þann stóra, enda fréttum af afrek-
inu umsvifalaust komið til fjölmiðla.
Þórður
Þórðarson
Kona, ellilifeyrisþegi,
var tekin á 62 km
hraða, handtekin um-
svifalaust og færð á
lögreglustöðina af
tveimur fílelfdum lög-
reglumönnum. Það er
deginum ljósara að lög-
reglan fer offari í sam-
skiptum við borgarana
í þessum málum. Lög-
reglunni ber við beit-
ingu valds síns að taka
tillit til hagsmuna og
réttinda þeirra ein-
staklinga sem valdbeit-
ingin beinist að. Vart
mun alvarleiki brotsins
í tilviki sem þessu slík-
ur að þörf sé á tafar-
lausri handtöku og flutningi með
valdi á lögreglustöð með allri þeirri
niðurlægingu sem slík meðferð hef-
Vart er alvarleiki
brotsins í tilviki sem
þessu slíkur, segir
Þórður Þórðarson, að
þörf sé tafarlausrar
handtöku.
ur í för með sér. Önnur úrræði
hljóta að eiga við í slíkum málum.
Vinnubrögð sem þessi eru til þess
eins fallin að grafa undan trausti al-
mennings á lögreglunni og hér eru
þess utan ekki í heiðri höfð sjálf-
sögð grundvallarmannréttindi. Ég
tel að þegar verði að bregðast við
þeirri misneytingu valds sem látin
er viðgangast í þessum efnum af
hálfu lögregluyfirvalda. Það hlýtur
að vera aumkunarvert fyrir hinn al-
menna lögi'eglumann að þurfa að
framfylgja fyi'irmælum sem brjóta í
bága við almenna réttarvitund og
sitja síðan undir reiði borgaranna
vegna óréttlætisins.
Eg fæ raunar ekki betur séð en
gamla rannsóknarréttarfarið gangi
nú aftur og dómsvald og rannsókn
sé í raun á einni hendi og refsivend-
inum veifað frjálslega. Sorglega fáir
hafa hins vegar uppburði í sér til
þess að kæra afgreiðslu lögreglu til
dómara eftir þá útreið sem þeir
hafa fengið.
Höfundur er hæstaréttarlögmaður.