Morgunblaðið - 21.11.1998, Blaðsíða 26

26 LAUGARDAGUR 21. NÓVEMBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
ÚR VERINU
Auðlindagjald til umræðu á ráðstefnu um kvótakerfíð
„Málamiðl-
un líkleg-
lausn“
Skiptar skoðanir komu fram um auðlinda-
gjald á ráðstefnu um forsendur og reynslu
kvótakerfisins í gær. Fjöldi erlendra sér-
fræðinga flutti erindi á ráðstefnunni.
Morgunblaðið/Kristinn
FJÖLMENNI sótti ráðstefnu um forsendur og reynslu kvótakerfisins sem haldin var í gær.
KVÓTAKERFIÐ - for-
sendur og reynsla, var yf-
irskrift ráðstefnu á veg-
um Hagfræðistofnunar
Háskóla Islands og sjávarútvegs-
ráðuneytisins sem haldin var í gær.
Talsverð umræða um auðlindagjald
á sjávarútveginn skapaðist á ráð-
stefnunni. í erindi sínu varaði Ron-
ald N. Johnson, prófessor við ríkis-
háskólann í Montana, íslendinga við
frekari skattlagningu á sjávarút-
veginn. Hún hefði aðeins þau áhrif
að minnka tilhneigingu til þess að
nýta auðlindina á skynsamlegan
hátt. Anthony Scott, prófessor í
hagfræði við British Columbia-há-
skólann í Vancouver í Kanada, sagði
að endalaust mætti karpa um auð-
lindagjald út frá öllum sjónarhom-
um. Sagan sýndi hins vegar að í
deilumálum sem þessu væri niður-
staða ætíð málamiðlun af einhverju
tagi. Hann sagði því líklegt að fyrr
eða síðar þyrftu þeir sem nýta auð-
lindina að greiða fyrir það en þó
ekki samkvæmt hugmyndum þeirra
sem harðast ganga fram í þessu
máli.
í erindi sínu, Renta, veiðigjald og
kvótakerfi, fjallaði Ronald N. John-
son, um skattlagningu kvóta. Hann
sagði rökin fyrir sérstakri skatt-
lagningu útgerðarinnar byggð á
þeirri hugmynd að markaðsvirði og
arð af veiðiheimildum mætti skatt-
leggja án þess að það hefði neikvæð
áhrif á rekstur útvegsins. Johnson
fellst ekki á þessi rök. Hann segir
að almennt hafi slík skattlagning
þau áhrif að minnka tilhneigingu til
þess að nýta auðlindina á skynsam-
legan hátt og tryggja viðgang henn-
ar.
„Þótt auðlind sé talin sameign
þjóðar er nýting hennar í höndum
ákveðinna aðila og það er ekki
hægt að ganga út frá því sem vísu
að aulindagjald hafi engin áhrif á
hegðun þeirra. Jafnvel þótt gjald-
inu sé ekki ætlað að innheimta allt
leiguvirði kvótans, þá setti það rík-
ið samt sem áður í stöðu landeig-
enda yfir leiguliðum sínum. Þar
með minnkar frumkvæði útgerðar-
innar til þróunar og vaxtar, sem
aftur kemur ríkinu í klípu þegar
ákveða á hvar skuli fjárfest í sjáv-
arútvegi,“ sagði Johnson í erindi
sínu. Hann tók fram að röksemda-
færsla sín þýddi ekki að sjávarút-
vegurinn ætti að vera undanþeginn
sköttum. Reynslan hefði sýnt að
kvótakerfið væri kostnaðarsamt í
framkvæmd og því væri rétt að
kvótaeigendur greiddu gjald sem
rynni til viðhalds og stjórnunar
fiskveiðikerfisins.
Fijálst framsal höfuðkostur
kvótakerfísins
Anthony Scott fjallaði í erindi
sínu á ráðstefnunni um aflaheimild-
ir sem eignir og eiginleika eignar-
réttarins. Máli sínu til skýringar
bar Scott saman lagalegt og hag-
fræðilegt sjónarhorn á eignarrétt-
inn: „Lögfræðin einblínir á það hver
nýtur eignarréttarins, en hagfræðin
reynir að svara spurningunni um
það hvernig fólk nýti eignarréttinn,
þ.e.a.s. hvaða áhrif hann hefur á
hegðun þess.“ I hagfræðinni telst
það gott fyrirkomulag eignarréttar
sem hvetur fólk til þess að nýta
eignir sínar á hagkvæman og arð-
bæran hátt.
Prófessor Scott rakti kosti þess
að stýra fiskveiðum með kvóta-
kerfi, sem leiði til hámarkshag-
kvæmni. Hann telur réttinn til nýt-
ingar auðlindarinar og réttinn til
framsals höfuðkosti kvótans, þ.e.
þá er tryggi hámarkshagkvæmni
veiðanna. Gegn þessu verði hins
vegar að vega gaíla, svo sem kostn-
aðinn við það að framfylgja kerfinu
og hættuna á því að veiðiheimild-
irnar safnist á fárra hendur. Að
auki benti hann á að kvótakerfið
gæti haft nokkra byggðaröskun í
för með sér.
Kvóti keyptur til vemdar
Ragnar Ámason, prófessor við
Háskóla Islands, rakti hvernig
kvótakerfið hefði leitt til framfara í
fiskveiðistjómun og komst að þeirri
niðurstöðu að framseljanlegar afla-
heimildir auðveldi lausn ýmissa
vandamála sem tengjast fiskveið-
um. Auk þess að stuðla að hag-
kvæmni í veiðum gæfu markaðir
með veiðiheimildir stjórnendum
fiskveiða kost á besta leyfilega há-
marksafla á hverju ári. Þá færði
kvótakerfið ábyrgðina á og kostnað-
inn við að reka kerfíð frá ríkinu til
atvinnugreinarinnar sjálfrar. Eign-
arhald kvótans tryggði einnig að
sjávamtvegurinn gæti stjórnað
veiðunum á sem hagkvæmastan
hátt fyrir samfélagið.
Að síðustu taldi Ragnar framselj-
anlega kvóta opna leiðir til þess
sætta hagsmuni sjómanna og um-
hverfisvemdarsinna á markaði, á
þann hátt að þegar meiri hagur
væri af því að vernda fiskistofn en
að veiða hann, þá gætu verndar-
sinnar einfaldlega keypt kvóta þess
stofns af útgerðarmönnum.
Rök og sjónarmið í deilunni um
kvótakerfi og veiðgjald, var yfir-
skrift erindis Þórólfs Matthíasson-
ar, dósents við Háskóla Islands.
Hann lagði áherslu á það í máli sínu
að almenn umræða um kvótakerfið
og veiðileyfagjald hefði á stundum
verið mglingsleg, enda væri fisk-
veiðistjómun mjög flókin í sjálfri
sér. Deilt væri um ágæti kvótakerf-
isins sjálfs og svo um það hver ætti
að njóta arðsins af auðlindinni.
Þórólfur telur fiskveiðistjómunar-
kerfi með framseljanlegum kvóta
ekki vera það eina sem geti há-
markað hagnað af fiskveiðum. Onn-
ur kerfi gætu það líka.
Kvótakerfíð þjónar
tilgangi si'num
Birgir Þór Runólfsson, dósent við
Háskóla Islands, reifaði tilurð og
gerð íslenska kvótakerfisins fyrir
fundarmönnum. Hann telur reynsl-
una af kerfinu almennt góða.
Stöðugt komi fram nýjar sannanir
þess að kerfið hefur tilætluð áhrif,
þ.e. að hámarka afrakstur veiðanna.
Ástand fiskistofna er gott og leyfi-
legur heildarafli sumra tegunda
hefur verið aukinn. Afkoma sjávar-
útvegsins hafi tekið stórkostlegum
breytingum til hins betra eftir til-
komu kvótakerfisins. Birgir Þór tel-
ur kerfið ekki hafa valdið byggða-
röskun, þrátt fyrir kvótaleigu og
verslum með kvóta. Helst megi
greina flutning veiðiheimilda frá
suðvesturhorni landsins til norð-
austurhomsins, sem sé í raun í takt
við byggðastefnuna. En í almennri
umræðu sé aðallega deilt um hvort
heimta eigi gjald af þeim sem nýta
auðlindina eður ei.
Gervitunglaeftirlit
með veiðum
í erindi sínu um nýja tækni og
myndun afnotaréttinda af sjávar-
gæðum kynnti Michael De Alessi
nýstárlegar aðferðir sem nota má til
þess að skilgreina og vemda afnota-
rétt af auðlindum sjávar, rétt eins
og hægt er að varna öðmm aðgang
að einkaeign á landi. De Alessi
nefndi meðal annars að með hjálp
gervitungla sem em útbúin hita-
næmum myndavélum mætti jafnvel
fylgjast með ferðum fiskitorfa og
senda upplýsingarnar um hæl í tölv-
ur fiskibáta. Hann benti á að einka-
framtakið væri allsráðandi í tækni-
þróun við fiskveiðar um allan heim
og gæti gert gæfumuninn er frum-
kvöðlar leituðu nýrra leiða til þess
að tryggja viðgang fiskistofna í
heimshöfunum.
Julian Morris frá Institute of
Economic Affairs í Lundúnum fja.ll-
aði um umhverfisverndarstefnu
hins frjálsa markaðar. Hann sagði
virðingu fyrir einkaeign í samfélagi
sem byggðist á frelsi og virðingu
fyrir lögum mynda gmnninn að um-
hverfisvernd sem væri í takt við al-
mannavilja. Ríkisafskipti gætu haft
ófyrirséðar afleiðingar, t.d. að geng-
ið væri á eignarrétt einstaklinga og
þannig grafið undan einkaframtaki
við verndun umhverfisins. Að vísu
væri ríkisafskipta stundum þörf, en
þá aðeins í félagi við þá sem glímdu
við beint við umhverfisvandann.
Margt áunnist
Phil Major, fyrrverandi ráðu-
neytisstjóri sjávarútvegsráðuneytis
Nýja-Sjálands, rakti í erindi sínu
fiskveiðistjómun Nýsjálendinga síð-
asta áratug. Sagði hann að þrátt
fyrir erfiðleika í upphafi 9. áratug-
arins hefði margt áunnist og sigrast
hefði verið á mörgum vandamálum
sem upp hefðu komið. Verulega
hefði þurft að skera niður aflaheim-
ildir til að ná fram sjálfbæram veið-
um en almennt hefði ríkt sátt um
stjómun fiskveiðanna. Major sagði í
hringborðsumræðum að Nýsjálend-
ingar hefðu fallið frá auðlindagjaldi
á sjávarútveginn vegna þess al-
menningur teldi sig hæfari til að
verja arðinum sem kynni að skapast
í sjávarútvegi heldur en yfirvöld.
Með því að innheimta skatt af þess-
um arði hafi útvegurinn einnig
kröfu á yfirvöld um stuðning í ein-
hverju formi lendi greinin í þreng-
ingum.
Þjóðin á að
njóta arðsins
í hringborðsumræðum á ráð-
stefnunni varð nokkur umræða um
auðlindagjald eða skattheimtu af
sjávarútvegi. Markús Möller hag-
fræðingur benti á að betri stjórnun
fiskveiða skilaði útgerðinni sífellt
meiri arði. Samkvæmt lögum ætti
þjóðin auðlindina og því ætti þjóðin
að fá að njóta arðsins sem af henni
skapaðist og njóta þannig um leið
betri stjórnunar. Benti Markús á
útboð veiðiheimilda í þessu sam-
bandi. Ronald Johnson sagðist hins
vegar sannfærður um að útboð
veiðiheimilda væri í raun eignaupp-
taka á þeim fjárfestingum sem at-
vinnugreinin hefði staðið að. Julina
Morris sagði ágóða hvata til að fjár-
festa í nýrri tækni. Ef þessi ágóði
væri skattlagður drægi þannig úr
hvatanum. Phil Major tók undir
þetta og sagði reynslu Nýsjálend-
inga sýna að arður sem myndaðist
innan sjávarútvegsins væri tilkomin
vegna þess að auðlindin væri nýtt á
skynsaman hátt. Utgerðarmenn
nýttu síðan ágóðann til fjárfestingar
sem samfélagið nyti góðs af.