Morgunblaðið - 21.11.1998, Blaðsíða 46

46 LAUGARDAGUR 21. NÓVEMBER 1998
MARGMIÐLUN
MORGUNBLAÐIÐ
Starf frétta-
mannsins
„Hér er ég að drukkna og þú bara
talar um vatnið!“
As Good As It Gets
Fjölmiðlar í Norður-
Ameríku sæta
harkalegri gagnrýni
þessa dagana, ekki
síst í kjölfar Clint-
on/Lewinsky-málsins svo-
nefnda. Inntak gagnrýninnar er
í sem stystu máli að fjölmiðlam-
ir séu að fyllast af innihalds-
lausu blaðri.
Merking er það fyrsta sem
dmkknar í upplýsingaflóði.
Einu sinni var það hlutverk
fréttamanna að leita upplýsinga
og koma þeim á framfæri.
Miklu skipti (og skiptir enn) að
gæta hlutleysis. Það var gert
með því að greina frá öllum
hliðum máls; öllum sjónarmið-
um. Af tæknilegum ástæðum
þurfti að leita upplýsinganna og
þær bárast hægt fram á hinn
opinbera vettvang.
Þetta er
VIÐHORF liðin tíð, fyrst
Eftir~Krístján G. °S .
Arngrímsson vegna tækm-
framfara. Það
þarf ekki lengur að leita langt
eftir upplýsingum og þær ber-
ast svo sannarlega ekki hægt
fram á sjónarsviðið. Þetta vekur
þá spumingu hvort starf frétta-
mannsins hafi ekki breyst um
leið og þessi bylting varð í upp-
lýsingatækni.
Það mun hafa verið banda-
ríski rithöfundurinn Neil Post-
man sem benti á að fréttamenn
yrðu nú að hætta að líta á upp-
lýsingaöflun sem meginatriðið í
starfi sínu og skilgreina það í
staðinn sem merkingarleit.
Kannski sýnist manni þetta hár-
togun, að gera greinarmun á
upplýsingum og merkingu, en ef
nánar er að gáð þá er þetta ekki
alveg ólíkt gamla góða munin-
um á formi og innihaldi - og
hann varð sem kunnugt er ákaf-
lega umdeildur á hinni nýliðnu
póstmódemísku tíð.
Upplýsingabyltingin svo-
nefnda hefur aðallega reynst
vera fólgin í því, að eiginleg leit
að upplýsingum er að mestu
orðin óþörf. Magnið sem frétta-
menn hafa orðið úr að moða, svo
að segja fyrirhafnarlaust, er
óþrjótandi. Svo undarlega sem
það kann að hljóma þá hefur
þetta í raun gert starf þeirra,
samkvæmt hinni hefðbundnu
starfslýsingu, óvinnandi. Það er
sama hvert þeir líta, þar er upp-
lýsingar að hafa og þeim ber að
koma á framfæri. Sífellt skjóta
upp kollinum nýjar hliðar, ný
sjónarmið - ný viðhorf.
Fréttamaðurinn - þessi fjár-
hundur upplýsingasamfélagsins
- getur ekki lengur haldið til
haga öllum þeim upplýsingum
sem að honum steðja. Þess
vegna verður til stórkostleg
þversögn í starfi fréttamanns-
ins: Meginverkefni hans er ekki
lengur að safna upplýsingum,
heldur í rauninni hið gagn-
stæða, að hafna upplýsingum -
það er að segja, þeim upplýsing-
um sem engu máli skipta. Það
er einfaldlega orðið ógemingur
að fylgja boðorðinu um að
leggja bara fram allar upplýs-
ingar sem hugsanlega gætu
skipt máli.
Þýðir þetta að það sé ekki
lengur hægt að gæta hlutleysis í
fréttaflutningi? Verða frétta-
menn óhjákvæmilega að taka
afstöðu með einum á móti öðr-
um einfaldlega af því að þeir
hafa ekki tæknilega möguleika
á að gæta þess að allar raddir
heyrist? Auðvelda svai-ið við
þessum spurningum er já. Það
er auðvelt vegna þess að það
krefst ekki frekari vangaveltna.
Fréttamaðurinn setur sig ein-
faldlega í spor lesandans/áhorf-
andans og vegna þess að það er
„hvort eð er ómögulegt annað“
en að taka afstöðu með ein-
hverjum þá er bara að velja sér
samherja (eða andstæðing). Þar
með verður helsti munurinn á
fréttamanninum og áhorfandan-
um sá, að fréttamaðurinn er
áhorfandi að atvinnu. Báðir
verða í rauninni óvirkir í upp-
lýsinganeyslunni, ekki vegna
leti, heldur vegna þess að það
fara allir kraftar, öll einbeiting,
í að taka við öllum upplýsingun-
um sem dynja yfir.
Erfiða svarið við ofangreind-
um spurningum er nei. Það er
erfitt vegna þess að í því er
fólgin krafa um að grandvallar-
boðorð fréttamennskunnar um
hlutleysi skuli áfram haft í
heiðri. En það þarf að beita nýj-
um aðferðum til að geta áfram
farið að þessu boðorði. Krafa
lesenda og áhorfenda er ekki
lengur „segðu mér allt um mál-
ið“; hún er orðin: Segðu mér
einungis það sem máli skiptir.
Það er misskilningur að þeg-
ar „stór“ mál koma upp skapist
„eftirspurn eftir upplýsingum“.
Eftirspurnin er eftir merkingu,
inntaki. Lesendur era ekki á
höttunum eftir upplýsingum um
öll hugsanleg smáatriði - það er
allt of mikið af upplýsingum nú
þegar. Það er til marks um inni-
haldsleysi, að fréttamenn (og
reyndar fleiri) virðast vera farn-
ir að taka á öllum málum eins og
leik, þar sem allt snýst um leik-
hæfni og sigur. Það er að segja,
formlegir þættir era orðnir aðal-
atriðið, líkt og ekki sé um neitt
annað að ræða. (Þetta er sér-
staklega áberandi í umfjöllun
bandarískra fjölmiðla um stjóm-
mál, þar sem fréttamenn leggja
oftast áherslu á valdabaráttu
stjórnmálamanna en ekki þau
málefni sem um er að ræða.)
Fréttamaður sem álítur það
einungis vera hlutverk sitt að
koma á framfæri sem mestu
magni upplýsinga bregst skyldu
sinni við lesendur/áhorfendur.
Svo mótsagnarkennt sem það
virðist, þá er hlutverk frétta-
mannsins fyrst og fremst orðið
það að túlka, vega og meta -
reyna að bjarga merkingunni
frá drakknun. Þá finnst frétta-
manninum kannski eins og að
hann sé að „sitja á upplýsing-
um“ og slíkt er í hrópandi and-
stöðu við innsta eðli frétta-
mannsins.
En verður hjá því komist að
hafna upplýsingum? Kannski
hefur það í rauninni alltaf verið
óhjákvæmilegt að einhverju
leyti - því allur fréttaflutningur
er að vissu marki túlkun - en
eftir því sem upplýsingaflóðið
verður ofboðslegra því augljós-
ara verður það hve nauðsynleg
þessi túlkun er. Og því vanda-
samara verður starf frétta-
mannsins. Hann getur ekki
lengur verið óvirkur atvinnuá-
horfandi sem gerir ekki annað
en að koma sem mestu magni
upplýsinga á framfæri.
Næsta skref: mynd-
spilari í stofuna
Myndaspilarar, svonefnir DVD-spilarar,
verða sífellt algengari og eftir að hafa náð
fótfestu í tölvuheimum stefna þeir inn í stof-
una. Arni Matthíasson fékk sér DVD spil-
ara og segir að ekki sé eftir neinu að bíða.
flestu. Til að mynda þarf ekki að
snúa disknum við í miðri kvikmynd,
eins og alsiða er með LD, aukin-
heldur sem myndgæði eru meiri,
enda gögnin vistuð stafrænt á DVD
en hliðrænt í LD. Hljómur er
einnig betri í DVD-myndspilurum,
átta rásir þar en tvær í LD.
Svæðisskipting
Sífellt verður algengara að
þeir sem hyggjast kaupa
sér geislaspilara í stof-
una slái tvær flugur í
einu höggi og fái sér
DVD-spilara, eða mynd-
spilara. Fyrir vikið eign-
ast viðkomandi góðan
geislaspilara fyrir diska-
safnið og ekki er minna
um vert að hægt er að
horfa á kvikmyndir í
sjónvarpinu ef vill.
Tölvunotendur
kannast flestir við
DVD-drif, enda er
nokkuð síðan þau
tóku að sjást í
tölvum. Núorðið
taka menn gjam-
an DVD-drif þeg-
ar keypt er ný
tölva, enda fæst þá ágætlega hrað-
virkt geisladrif og myndspilari í
bland. Slíkt drif má eins tengja við
tölvuna, en einnig kemur það í góð-
ar þarfir ef spila á mjög stóra leiki
eða nota mikið af gögnum. Þegar
eru komnir á markað nokkrir leikir
sem nýta DVD-tækni og einnig eru
hugbúnaðarframleiðendur farnir
að nota slíka diska í gagnasöfnum
og alfræðibókum Undanfarið hefur
þó kastljósið beinst að annarri gerð
myndspilara, spilara fyrir stofuna,
enda eru slíkir spilarar nú fáanleg-
ir á mjög hagstæðu verði og
myndaúrvalið verður sífellt meira.
Meiri myndgæði en VHS
Líklega hafa flestir sem notað
hafa myndbandstæki lent í spólu
sem var orðin rispuð og slitin, eða
slitnaði eða festist ... svo má lengi
telja. Myndspilarar hafa ekki þessa
ókosti því þó diskarnir sjálfir geti
vitanlega skemmst við illa meðferð
þá endast þeir að segja endalaust
með réttri meðferð og myndgæði
dvína ekki við hverja spilun, eins og
gerist með VHS-snældurnar.
Myndgæði eru og talsvert meiri á
DVD-disk en VHS-spólu; upplausn-
in á disknum er í kringum 700 pixel
á móti 320 pixelum á VHS-spólunni.
Fyrir vikið er myndin eðlilega mun
skýrari, svo miklu skýrari reyndar
að það er eins og maður sé að sjá
kvikmyndina í fyrsta sinn.
Stafræn hljóðrás
Kvikmyndaáhugamönnum þykir
ekki minnst um vert að á mörgum
DVD mynddiskum er að finna staf-
ræna Dolby 5.1 hljóðrás og þannig
ná sex rása hljómi svo framarlega
sem magnarinn ráði við það og nóg
sé af hátöluram.
Margir kannast við aðra gerð af
stafrænum mynddiskum, Laser
Disc, LD, en DVD slær þeim við í
Heiminum er skipt í DVD svæði
og myndspilarar geta ekki
að óbreyttu spilað
mynddiska sem
gerðir eru fyrir önn-
ur svæði. Island er á
svæði 2 í hópi með
nítján mismunandi
málsvæðum og hægt
að velja allmarga
texta á myndunum
þar á meðal
íslenskan á flestum.
Þó VHS-mynd-
bönd séu í raun
afleitur kostur
fyrir kvikmyndir
og sjónvarps-
efni sé litið til
gæða hafa slík-
ar spólur og
tæki upptökuna
fram yfir DVD
spilarana. Eins og getið er í grein-
arstúf hér á síðunni þarf mikla
þjöppun til að ná að fanga mynd-
skeið í fullum gæðum og þjappa
svo saman að komist fyrir á geisla-
disk. Til þess að geta gert það í
rauntíma, eins og það er kallað,
þ.e. jafnóðum, þarf öflugri tól en al-
mennur neytandi hefur efni á að
kaupa. Menn spá því að með þeim
framfóram sem verða í tækninni á
hverju ári séu fjögur til sex ár í að
hægt verði að taka myndir upp á
DVD-spilara, og þá er hvort eð er
kominn tími til að skipta.
Yfir 1.000 myndir hafa komið út á
DVD-diskum og því spáð að þær
fylli annað þúsundið innan skamms.
Það er því full ástæða fyrir þá
sem era á annað borð að fá sér
geislaspilara að fá sér frekar DVD
spilara. Víst er ekki hægt að taka
upp á þá og verður reyndar ekki
hægt næstu árin eins og getið er, en
fátt slær þeim við í gæðum hafi
menn áhuga á kvikmyndum á annað
borð.
Staðlastríðinu lokið
ÞAÐ GEKK ekki sársaukalaust
fyrir sig að berja saman DVD-
staðal og reyndar eru væringar
með mönnum enn. Sá staðall sem
notaður er í DVD-spilurum í
heimahúsum og tölvum hefur
hinsvegar náð slíkum yfirburðum
að ekki verður aftur snúið og það
verður ekki fyrr en spilarar sem
tekið geta upp kvikmyndir koma
á almennan markað sem úfar
rísa aftur.
Framan af glímdu stórfyrir-
tæki um rétta staðalinn, Toshiba
hélt fram sínum staðli og Pilips
og Sony lofuðu Video CD staðal-
inn. Toshiba-staðallinn varð of-
aná , en í honum eru afbrigðin af
DVD-diskum eru alls sextán og
kallast staðallinn UDF upp á
ensku, ISO-13346. Algengastir
eru diskar með 4,7 GB geymslu-
rými, en einnig má fá þá með 8,5
GB rými, 9,4 GB og 17 GB
geymslurými. Þetta eru fjögur
afbrigði og þau sem skipta mestu
máli fyrir almenna neytendur, en
til viðbótar eru síðan DVD-R,
brennanlegir diskar, sem svo
kallast, en á þá má skrifa gögn
einu sinni, og DVD-RAM, sem
hægt er að skrifa á mörgum
sinnum. Við alla þessa súpu bæt-
ast siðan 80 mm diskar sem
hugsaðir eru fyrir ferðaspilara
eða -tölvur, en enginn notar slíka
diska sem stendur.
Dældirnar í DVD-diskum sem
leysigeislinn les eru mun minni
en á venjulegum geisladisk, 0,74
míkrón á móti 1,16 míkrónum.
Leysigeislinn er og af annarri
bylgjulengd, í hefðbundnum
geislaspilara er hann innrauður
með 780 nanómetra bylgjulengd,
en í DVD-Iesara rauður með 635
til 650 nanómetra bylgjulengd.
Með þessu móti má sjöfalda
geymslurýmið, upp í 4,7 GB, en
enn má auka það með því að hafa
diskinn tvöfaldan. A hefðbundn-
um geisladiskum er lag sem end-
urkastar Ieysigeislanum, en á
tveggja laga DVD-diskum er
annað hálfgegnsætt lag ofan á
því. Vegna þess að það er hálf-
gagnsætt komast ekki fyrir á því
nema 3,8 GB og því samanlagt á
slikum disk 9,8 GB á hvorri hlið.
Þessi tækni gerir meðal annars
mögulegt að á einum og sama
disknum sé hefðbundinn geisla-
diskur, sem væri þá á innra lag-
inu, en þar fyrir ofan hálfgagn-
sætt lag með tölvugögnum.
Tölvugeisladiskalesarar og
geislaspilarar gætu lesið innra
lagið, en DVD-lesara þyrfti til að
lesa ytra lagið. Með þessu móti
mætti til að mynda brúa bilið á
milli nýrrar tækni og tækja sem
almennt eru í tölvum í dag.
Þannig mætti því koma fyrir á
geisladisk tölvuleik eða hugbún-
aði sem kæmi að fullum notum á
hefðbundinn hátt, en þyrfti til
sérstakan lesara til að nýta
diskinn að fullu, nálgast
myndefni eða ítarefni sem skrifa
mætti á hálfgegnsæa lagið.
Það er meira en að segja það
að koma myndefni niður á disk
svo vel sé, 10 sekúndur mynd-
skeið í sjónvarpsgæðum er upp
undir 300 MB. Beita má ýmis-
konar tækni til að þjappa því
saman, en í DVD-myndspilurum
er notuð MPEG-1 þjöppun, sem
gefur góða þjöppun með mikl-
um gæðum. Myndspilarar eru
með sérstakan örgjörva sem sér
um að þýða gögnin fyrir sjón-
varpið eða tölvuskjáinn, en á
einn 4,7 GB disk má koma um
133 minútna kvikmynd og um
95% þeirra kvikmynda sem
gerðar eru í Hollywood á hverju
ári eru innan við 133 minútur að
lengd.